Achegueime á ventá. Vaia noite. O vento cuspía enrabechado agullas prateadas de chuvia que batían contra os cristales e debuxaban regueiriños nerviosos polo vidro abaixo. A rúa era como un mar  que acollía impasible os aramios de auga-aceiro que caían do ceu escentilantes ó traveso dos feixes de luz que os  faroles do alumeado público espallaban victoriosos contra a escuridade daquela negra noite de finales de novembro. Naide transitaba por ela. Tan só de cuando en vez o bramido agresivo do motor dalgún coche rachaba aquel silencio húmido e friu. Pasou, como un relistro,  un seat Arousa vermello deixando tras de si un ronsel de auga e luz. E perdeuse polo anonimato da primeira curva.

 

Daquela refoleou o vento provocando unha pelexa entolecida entre os fius da chuvia que baixaban das alturas  fuxindo en todas as direcciois. Muitos deles espetáronse teimudos contra a pantalla de cristal que me protexía. Un calafríu percorreume os adentros e quixen sentir como un algo de medo. Menos mal que o camión do lixo apareceu con urxencia e oportunidade e levou cuanda el aquel desacougo que me veu tentar. Sentín mágoa daqueles homes. Loitar o pan nunha noite así pareceume unha maneira heroica de facelo.

 

Pouco a pouco o meu alento quente foi embazando o cristal e perdín a visibilidade. Pasei o lombo da mau pola superficie lisa e húmida da ventá e esta agasalloume cun aloumiño de friaxe. Outra vez un arreguizo estraño invadiu as miñas entrañas ó tempo que sentín como se un exército de formigas provistas de aguillois percorresen a miña pel e chantasen nela as súas navallas, todas  á vez .

 

Non tiña sono. A chuvia parecía que fora amansando, o vento non. Decidín que o mellor era meterme na cama e botarlles un vistazo ás fichas dos clientes que debía  visitar á mañá seguinte. Sería un duro día, como todos. Cada vez resultaba máis difícil vender libros.

 

Baixei a persiana. O vento seguía batendo. Fun polas fichas, puxen o pixama e deiteime. Encendín a radio e busquei unha emisora que me ofrecese música. O locutor presentou o seguinte tema: “En el muelle de San Blas” de Maná. Empezou a soar a melodía, despois a voz:

 

 

 

 

 

“…Ella despidió a su amor…

…

 

él juró que volvería

y empapada en llanto

ella juró que esperaría…”

 

A letra daquela canción, e aquela noite, trouxeron á miña memoria á Pega. Outros tamén lle chamaban a Tola. Había muitos puntos en común entre o relato de Maná e o relato da vida da Pega. A min contáramol o Tiu Caipira unha noite no Buchinche de Savedra sendo eu rapazolo.

 

O Tiu Caipira era un grande contador de historias. Aínda non teño escoitado a ningún contacontos de hoxe en día que lle iguale. Os nenos de Aiván deveciamos porque nos dedicase un anaco do seu tempo e nos agasallase con algunha daquelas narraciois, reales ou fantásticas, que el sabía. Que tipo máis engaiolante. Mentras viva guardarei del un recordo cheu de admiración e cariño. El tamén me tiña a min muita lei. Eu era o seu mandadeiro e, ás veces, ó paso que fun medrando, fixen pre el de confidente. Como sucedera aquela noite. En certa maneira,  foi el quen encheu o baleiro deixado polo meu avó, a quen non tuven a sorte de coñecer. Vivía só, non tiña familia en Aiván. Este feito favorecía muito a nosa relación.

 

De novo anduvera embarcado e fixera bois cuartos, naquel tempo. Volvera ó pobo xa maduro e puxera aquela taberna-museo á que boutizara co nome de “Oliñas do mar”. Nela podíase beber o mellor viño da redonda e contemplar aparellos relacionados cos mariñeiros e cos labregos: unha vella rede de pesca que tiña pre separar o espacio do chateo do reservado pra tertulia cos amigos, un compás, un timón…, ata unha vella áncora roída dos dentes do salitre do mar. Pero tampouco faltaban aparellos máis comuis e coñecidos pras xentes do lugar: xugos, un loro de pelexo de boi , unha colección de malles de madeira, un runqueiro e outras ferramentas e, mesmo, un horro e un arado de pau, reducidos, feitos da súa mau. Tanto era así que o “Oliñas do mar” pasaba por ser un lugar de visita obrigada pre muitos veciños e, como non, pra meirande parte dos forasteiros que chegaban a Aiván. Na  actualidade é o noso  museo etnográfico.

 

Tal fora un dos seus derradeiros desexos. Padecía do corazón. E del morreu. Así, de súpeto. Cuanto ol sentín. Deitouse unha noite tan perene e xa non se ergueu máis. Cuando os veciños  viron que non baixaba abrir a taberna, xa se puxeron no peor. Cansos de petaren na porta sen atoparen resposta, decidiron entrar  por unha ventá. Taba morto. E como non lle quedaba familia –as dúas irmás que tiña sei que marcharan de mozas pre Cuba- foi o alcalde o que se encargou de cumprirlle as derradeiras vontades.

 

Era un home de ideas fondas, con personalidade; deses que escasean. Sempre dicía o mesmo: nin misas nin flores. Só vos pido que, cuando fique, botedes unha habaneira na miña honra –cantar era outra das súas pasiois- e me levedes a queimar. Despois estrade as miñas cinzas, metade polo riu abaixo dende a ponte romana, a outra metade chimpádeal ó mar, aló no porto de Vigo. Algún día xuntaranse todas outra vez. Cuartos pre esto han quedar. E, se sobran, facede unha festa na miña memoria, nada de laios.

 

E fíxose tal e como el ol deixara dito. O alcalde e unha comisión de mozos foramos os encargados de atenderlle os desexos. Hoxe, na parede da súa casa, hai unha placa que di: MUSEO ETNOGRÁFICO CAMILO SIXTO “TIU CAIPIRA”. Ademais, todos os anos, polas festas patronales, as orquestras –a petición das distintas comisiois- adícanlle unha habaneira na sesión da mañá, é un número obrigado.

 

“…muchas tardes ya anidaron,

ya anidaron en su pelo

y en sus labios…”

 

Como aniñaran no meu corazón de home-neno que só posúe pasado os recordos. Os recordos son como pombiñas brancas que aniñan na nosa memoria e enchen de contido as nosas vidas. Esta canción, no peirao dunha noite preñada de vento teimudo e de chuvia depresiva, lévame á Pega e ó Tiu Caipira, que se ofrece redentor pre rescatarme da boca da cova dos agoiros.

 

“…Sola,

sola en el olvido,

sola,

sola con su espítitu…”

 

Contáramol aquela noite de xeada a son do lume, mentras as pingas da augardente caían no embude que as recollía pro garrafón con cadencia morna.

 

“…y en el pueblo le decían,

le decían la loca

del muelle de San Blas…”

 

Eu xa sabía que a Pega taba tola e sabía, tamén, algunhas historias que se contaban dela no pobo, as máis chocalleiras. Pero non sabía o que se agachaba detrás daquela rara figura, alta e esmirriada, que escorrentaba ata ós cais.

 

Entre outras cousas que  contaban dela e que eu xa sabía era que muitas noites de lúa chea ía ó cemiterio rezar ós seus defuntos. E que nunha ocasión, a un veciño de Mazaira que voltaba pra casa a mui altas horas da noite, lle fixera pasar un medo do demo.  Dicían que cuando este home pasaba por diante da porta do camposanto, que queda entre o camín e o riu, escoitou voces dentro. E que, como era un mozo con carraxe abonda,  quixera saber quen andaba eilí. Achegouse e, ó parecer, o que pudo ver sei que lle quitou o valor que levaba e máis que tuvese. Eilí taba ela, espida e axeonllada, cos brazos ergueitos cara ó ceu berrando: érguete amado meu, érguete e fálame. O Campa, que así lle chamaban ó mozo, quixo fuxir deilí pero ela, ó que ol viu, botou a correr cara a el  dando berros: amado meu, xa sabía que me escoitarías, aguarda amadísimo…  E, sen que el pudese facer nada por evitalo, abrazouol. Nun pulo de desesperación o Campa afastoual con forza de si e saíu correndo coma un espantado cara á súa casa. Pero seica  durante un pedazo aínda seguiu a oír ás súas costas as voces da Pega: aguarda meu amor, non fuxas, esta noite son túa; volve e lévame contigo pro outro mundo…

 

Din que o home aquel chegou á casa como posuído por unha pantasma e que botou máis dunha semana sen falar. E tamén din que, dende aquela, nunca máis pasou só de noite pola porta dun cemiterio. Este caso a xente de Aiván asegura que foi real.

 

Dela contan no pobo tamén –esto non sei se sería de todo certo-  que unha noite estrelada de vrau na que unhos veciños  de Penamil baixaran redar ó riu al atoparan bañándose en coiros. En cuanto os descubriu din que deu en berrar : ¡socorro, axuda, valeime, que me queren sacar a pureza!  Ó parecer, ós veciños de Penamil  abortoulles a redada e, pre máis, densoutro día, a Pega foi ó cuartel da Guarda Civil ca intención de poñer unha denuncia. Pero, cuando o cabo lle preguntou polos que al querían violar, ela díxolle que eran “mandados do demo” disfrazados de home. Menos mal, porque ó que lle tiñan medo os de Penamil era a que lles contase ós guardas que andaban a redar. Pero deso non dixera nada.

 

Outra cousa que  di da Pega a xente é que bota o mal de ollo. Eu non ol creo. E que prepara beberaxes a base de sapos, sapagueiras, lagartois e culebras que pilla no monte. Din que os coce en leite de vaca ata que se desfáin e que, despois, unta todo o corpo con este preparado porque, asegura ela ó parecer, é boísimo pros males da pel e dos ósos.

 

O do mal de ollo dinhol porque  sei que un día discutiu con Ramona do Capador, unha veciña súa de a carón  que vivía, coma ela, no castelo de Aiván e ca que tiña muitas liortas por mor dos comportamentos estraños  que esta muller lle atribuía á Pega. Segundo contan, esta, a Pega, botoulle o mal de ollo á dita Ramona despois de discutiren. Non sei se sería certo ou non pero o que si resultou verídico foi que a referida Ramona caeu enferma dunha doencia descoñecida. Deu en non comer e en sumirse e non durou nin un mes. Eu quero pensar que todo aquelo foi unha casualidade.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Entrou no Buchinche tan paseniñamente como unha alma en pena. Tanto, que non nos decatamos ata que tuvo a son nosa. O Tiu Caipira adiviñou o meu desacougo e interpúxose protexéndome. Ela non dixo nada. Nosoutros, tampouco. Colleu a copa e aguardou pacificamente a que as pingas quentes foran medrando nela mentras arrimaba os seus ósos ós tizois pre escorrentar a friaxe que a desilusión dos días e as cuiteladas das longas e traidoras noites de inverno foran amoreando na súa face e nas súas maus. Cuando lle pareceu que había abondo, dun golpe de brazo, levou a copa ós beizos e enguliu o líquido queimón sen pestanexar. Logo, espurriou no lume o último groulo. Deulle á cabeza con insistencia dun lado ó outro, restregou as maus freneticamente, fixo outro aceno ca cabeza, que eu interpretei  de despedida, e fuxiu como  chegara. Daquela non me decatei pero hoxe penso que quizaves eu fun un atranco pre eles aquela noite. Quizaves a Pega viña buscando algo… Pero fuxiu como chegou, así, sen dicir nada. Eu sentín un conforto percorrer os meus adentros. Ó cabo falou o Tiu Caipira:

 

-¿Coñeces a verdadeira historia da Pega?

 

Encollinme de ombreiros e seguín calado. Deilí a unhos intres el decidiuse e empezou o relato: da Pega dinse muitas cousas. As máis delas poden ser certas, aínda que un tanto remendadas. Pero outras non, outras, como ocorre case sempre, saen da imaxinación da xente e pasan a engordar a alforxa das supostas aventuras e desventuras de tal ou cual personaxe. E esto vai a máis co paso dos anos, cuando a memoria colectiva vai perdendo de vista a orixe real dese malpocado personaxe. Así lle sucedeu á Pega, a moza máis fermosa que os meus ollos tein mirado neste xa longo e retorto camín a ningures. Recordo con frescura aqueles longos e loiros cabelos caéndolle a ambos lados da súa cara de virxe engalanada con aquel par de ollos que che amosaban o ceu cuando se atopaban fuxidius cos teus. No seu rostro non queda nin rastro daquela fermosura. Costa imaxinar que este esquelete animado fose algún día alicerce dun corpo tan lanzal e dun rostro tan dóce…, costa imaxinalo. Ironías da vida.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fixera unha longa e silenciosa pausa, só interrompida polo monótono pingar do bagazo destilado. Ó fin, ergueu a mirada do fondo do lume e volveu ó fiu: cuanto al deixo desexado meu rei… Pero ela escollera a outro pre agasallarlle a colleita do seu amor. E o outro, por riba, era un bo amigo meu: Enrique de Lema, mozo valente, decidido e mui claro de ideas; un aventaxado aprendiz de ferreiro que, a pesares dos poucos anos que tiña, dicían que xa pouco lle quedaba por aprender do seu mestre, seu pai:  o Tiu Farruco. Pero tiña un defecto: era “rojo”. E este defecto custoulle a vida. Foron mui tristes e ruís aqueles anos de luita civil. Unha luita que deixou orfo ó país dos mellores homes que tiñamos. Entre eles Enrique, a quen lle fanaron a vida unhos inútiles merdais, medios homes que se amparaban no poder que roubaran pre vingarse  dos  que valían cen veces máis ca eles. Ó pouco de empezar a guerra chamáronol pra fronte. Pero el non quería ir á guerra e menos do lado dos escollidos de deus. Botouse ó monte. No pobo todos sabiamos que Enrique  e a Pega eran noivos. Por iso don Paco da Retorta, un dos caciques de Aiván daquel tempo,  falanxista practicante e pretendente insistentemente refugado pola moza, aproveitou a ocasión pre  volver a solicitala. Pero ela seguiu rexeitándol e el, despeitado e despreciado, ferido no seu orgullo, non quixo aceptar a situación. Don Paco, como calquera dos veciños do pobo, sospeitaba que a Pega sabía onde se agochaba Enrique. Eu tamén ol sabía, dixera o Tiu Caipira. Entón, empezou a acosala de mala maneira. A presión foi medrando en intensidade e as ameazas foron pasando dos ditos ós feitos. A Pega aínda resistía como podía. Pero foron correndo os meses e ela non puido ocultar por máis tempo que caera preñada. Nestas, o porco de don Paco, non quixo conterse máis. Mandou unhos amigos de seu a altas horas da noite  a facerlle unha visita. As aldraxes  e humillaciois ás que al someteron nunca se coñeceron de feito, pero todos  tuvemos a certeza de  que  se pasaran muito da raia a xuzgar polas consecuencias que  daquela visita se seguiron. Ós poucos días  sóupose que a Pega abortara. E a cousa non parou eiquí. Os mesmos cabrois que mallaran á Pega, visitaron tamén a Enrique no seu agocho. Eu sabía que a meirande parte  dos días pasábaos na Cova de Penasinceira, preto do riu. Aquela cova descubrirámola el e mais eu, sendo nenos, de casualidade. E prometeramos non dicir dela a naide. Taba ben disimulada, pero era mui húmida. Por eso as noites ías pasar ó cemiterio, durmía nunha caseta de pedra que había nel. E eilí ol foron buscar, a tiro fixo. Con toda seguridade,  obrigárana a descubrilo. Apareceu morto, acribillado a balazos e a cuiteladas, ó pé da parede do cemiterio. Naide do pobo tuvo dúbidas, todos sabiamos quen taba detrás daquel horror… A Pega toleou.

 

Calou. Colleu a copa, sostívoal debaixo do cano e aguardou así a que se mediara, sen dicir palabra. Eu, mudo tamén. Xa mediada, ergueual e deu en beber a pouca augardente que pillara  a grouliños mui pequenos, como facendo tempo pre lembrar. Logo, fixo unha pausa e quedouse ollando pro lume, ensumido nos seus propios pensamentos . Ó cabo volveu en si, ergueu outra vez a copa pero, non pre beber, pre fitala, como querendo ver se guardaba algún segredo no seu interior. Baixoual e, finalmente, tirou ó lume o líquido que lle quedaba. A lapa que provocou ó arder mandoulle un feixe de luz fugaz ó seu rostro. Pareceume que ol tiña demudado. Pousou a copa, recargou a cachimba con muita cachaza, prendeual e chupou dela con degoiro. Logo botou o fumo paseniño e recuperou a palabra: fun un covarde, debín matalo. No primeiro momento non me atrevín e, despois, ó pouco tempo,  recrutáronme . Tampouco tuven valor pre fuxir. E fun. E luitei cos nacionales. Deixeime levar pola riada dos despropósitos. E salvein o pelexo de milagre…  Cuando rematou a catástrofe volvín ó pobo. Non parei nin sequera un mes. Tempo de sobra.

 

Tomou outro respiro. Suspirou fondo e seguiu: esto que che vou dicir nunca llol dixen a naide. Confío en ti, aguardo que saibas ter desta confidencia… A miña conciencia non me deixaba vivir en paz. A guerra endurecérame o corazón. Perdera o medo… Túvenlle a espera á porta do cemiterio unha noite que volvía da feira de Paradela. Era mui tarde e viña de tar cunha querida que tiña en Galegos. Cuando lle din o alto non me coñeceu e, como era desconfiado abondo, quixo tirar de ferrusca…  Se metes a mau no peto pártoche o peito ó medio, estouche apuntando, díxenlle mui serio. Quedouse. Fíxenlle baixar da besta e meterse dentro do cemiterio. ¿Quen eres tu cabrón?, preguntou. Son o diaño que veño facer un encargo de parte de Enrique de Lema e da Pega, espeteille. Decatouse de que non taba bromeando. Botou mau á chaqueta sabedor de que era home morto. Non lle din tempo nin a tocar a súa pistola. Zorregueille dous tiros a maus cheas. Non era a primeira vez que mataba. Pero si que foi a primeira vez que sentín como un regusto de pracer ó facelo.

 

Volveu a calar. Pagouas de novo a cachimba. Logo do ritual de fumador de pipa, ergueuse, achegou o lume e sentouse outra vez. Cabaleou as pernas, cruzou os brazos e reiniciou a narración: causou grande sorpresa aquela morte. Toda a xente de Aiván al relacionou ca morte de Enrique. Naide comprendía quen podía ter sido pero, a falta doutra explicación máis convincente, botáronlle a culpa á Pega. E ela mesma axudou a darlle creto a aquela posibilidade poque, ó parecer, cuando a guarda civil al interrogou sobre o asunto, ela díxolles que si, que fora ela. Sei que non respostaba a ningunha outra pregunta, nin a cómo conseguira a arma, nin a ónde al botara, nin a cómo fixera. Ela respostaba a todo da mesma maneira: si, fun eu, mateiol eu.

 

Unha nova, pero breve, pausa e seguiu: ós poucos días marchei. Meu pai morrera novo e miña mai arrimárase a un vello que eu non aturaba. Deixei o pobo por unha longa tempada. Acordaramos reunirnos en Vigo un amigo e máis eu, un amigo que fixera na fronte. E aló me fun. Tuven traballando na súa casa algún tempo e, logo, embarcamos os dous. Así  comezou a miña aventura de mariñeiro.

 

Quedaramos os dous afundidos nun longo silencio. El parecía como se xa ol deixase todo dito. Eu… taba abraiado e tentaba cuadrar as pezas. Aquela información que acababa de recibir cambiaba o sentido da que eu xa posuía e a personalidade da Pega cobraba, de súpeto, unha nova dimensión pre min. Todo o que eu xa coñecía dela polos comentarios da xente acadaba agora unha significación ben diferente.

 

Aquel segredo que me confesou o Tiu Caipira deixoume unha dobre pegada: dunha parte fixo que eu me sentise muito máis engaiolado pola súa figura. Aquela confidencia tiña pre min un valor especial pois, con ela, demostroume que eu era o seu elexido. E sentinme fondamente agradecido pero, á vez, comprometido e endebedado ca súa amistade. Dende aquel día a súa persoa convertiuse nunha referencia, nun faro no que eu atopaba a luz; na voz cómplice que sempre daba resposta e que acalaba os meus pesadelos.

 

Ademais, aquela confesión mudou por completo a miña forma de ver e de entender a aquela muller, á Pega. Pros mais era a Tola, definición que ol explicaba todo pre eles. Pre min era diferente, era unha persoa que merecía toda a miña comprensión. Máis aínda, dende que coñecín a súa verdadeira historia, da voz do Tiu Caipira, non puiden deixar de sentir por ela algo especial, mezcla quizaves de admiracición, de respeto e de cariño.

 

 

 

“…Una tarde de abril

la intentaron trasladar

al manicomio…”

 

Certamente, había paralelismo abondo entre a historia de “La loca del muelle de San Blas" de Maná e a da Pega. Ou polo menos a min parecíamol. Agora que a Pega si, a Pega botara no manicomio ó pé de trinta anos. Despois voltara pre Aiván e, pouco a pouco, fora integrándose no  día a día do pobo, ata o punto de que se convertera nun elemento de referencia inequívoco do seu trasmundo. A súa lenda arrincaba cun crime que confesara –aínda que non ol cometera- e que a xente acabara por adxudicarlle. Co tempo, a lenda foi medrando ó abeiro de sucesos ás veces reales, ás veces que algo tiñan que ver ca realidade e, outras, que eran froito da imaxinación e da sentencia que di aquelo de “o que cala, outorga”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Soou o espertador. Atolondrado aínda, pareiol e encendín a luz. Entón dinme conta de que me durmira sen revisar as fichas dos clientes que tiña pensado visitar ó longo do día, andaban todas estragalladas pola cama e polo chau. Pero a radio taba apagada, case sempre al apagaba sen decatarme. Pola noite arriba espertaba o xusto pre desconectala e seguía a durmir. Erguinme con preguiza, como sempre. Cuando me dirixía ó váter pareceume lembrar un soño. Quixen traelo á memoria e, por unhos intres, case pensei que ol conseguía. Pero non, nese momento en que parece que xa ol teis, esvaeceuse. Despois de mexar aseeime un case nada e dirixinme á ventá pre botar unha ollada ó día. Erguín a persiana, limpein o cristal cos cotenos da mau e puden ver. Deixara de chover.

 

Encamiñeime á cociña pre encender o quentador e pre preparar o almorzo. Enriba da mesa taba o móbil. Conecteiol ca idea de chamar a Roberto, o meu compañeiro de traballo, e comprobei que tiña unha mensaxe de miña irmá: “CACHO: ESTA NOITE, CAMÍN DA UNHA, MORREU MARUJA. CUANDO ME CHAMES XA CHE DIREI O DÍA E A HORA DO ENTERRO, POLO DE AGORA NON OL SEI. ROSA”.

 

Daquela lembrei o soño. Soñara ca Pega. Soñara que era un neno, que taba mui malo e que ningún médico me atinaba ca enfermidade. Miña mai xa non sabía onde levarme. Entón viñérame ver a Pega e trouxérame non sei que xarope noxento pre beber. Eu non quería tomalo pero miña mai obrigoume. Santo remedio, curei de contado.

 

Sentín que as pernas non eran donas do meu corpo. Senteime nunha cadeira e repousein unhos intres. Faltábame o aire. Saín á galería. Pouco a pouco fun atopándome mellor.

 

A Pega voltara pre Aiván gracias á mediación de don Arturo, o cura, e de Helena de Lema, a irmá de Enrique, que al acollera na súa casa. Cuando morrera Helena –faría desto ano e pico-  miña irmá Rosa  fixérase cargo de Maruja. Maruja Mariño era a Pega.

 

 (Segundo premio do V Certame de Narración Curta

 “Ánxel Fole”  convocado polo Concello de Lugo. Lugo, 2.001)