Hai 61 anos, en plena guerra mundial, Ch. Chaplin fixo pública unha película, O Gran Dictador (1940), que remata cun emotivo alegato contra o fascismo, a intolerancia e a inhumanidade dos poderosos. Escoitemos o pequeno barbeiro xudeo daquela secuencia final do filme, a ver se nos aproveita algo do que alí se di. Imaxinemos Charlot falándolle a unha enorme multitude necesitada de esperanza:
     "Non quero gobernar nin conquistar a ninguén, senón axudar a todos: xudeos, xentís, brancos e negros. Non quero odiar nin desprezar a ninguén. Neste mundo hai sitio para todos, a terra é rica e pode alimentar todos os seres (...) A cobiza envenenou as almas, ergueu balados de odio, empurrounos cara á miseira e as matanzas (...) O noso coñecemento fíxonos cínicos, a nosa intelixencia fíxonos duros e enxoitos. Pensamos de máis e sentimos pouco. Máis ca máquinas necesitamos humanidade. Máis ca intelixencia, ter bondade e tenrura. Sen estas cualidades a vida será violenta, perderase todo (...) Agora mesmo a miña voz chega a millóns de homes desesperados, mulleres e criaturas víctimas dun sistema que fai torturar os homes e encadear víctimas inocentes. A quen poida escoitarme quero dicirlle: non desesperedes, a infelicidade que padecemos non é máis cá pasaxeira cobiza e a amargura dos homes que temen seguir o camiño do progreso humano. O odio dos homes ha pasar e han caer os dictadores (...) Mentres o home exista, a liberdade non morrerá".
     "¡Soldados! ¡Non vos rindades a eses homes que en realidade vos desprecian e vos escravizan! ¡Regulamentan as vosas vidas e dinvos o que tedes que facer, o que tedes que pensar e sentir! ¡Várrenvos o cerebro, cébanvos, trátanvos como gando e como carne de canón! ¡Non vos entreguedes a eses individuos inhumanos: homes máquinas con cerebros e corazóns de máquinas! ¡Vós non sodes máquinas! ¡Non sodes gando! ¡Sodes homes! (...) Tan só os que non aman odian (...). O reino de Deus está dentro do home. Non de un home, nin dun fato de homes, senón de todos os homes. ¡En vós!"
     "¡Loitemos por un mundo novo, digno e nobre, que garanta traballo aos homes, futuro á xuventude e seguridade á vellez! Coa promesa destas cousas, as feras alcanzaron o poder, pero mentiron (...) Todos a loitar para liberar o mundo, para derrubar barreiras nacionais, para eliminar a cobiza, o odio, a intolerancia. Loitemos polo mundo da razón. Un mundo onde a ciencia e o progreso, nos conduzan a todos á felicidade" (...).
     Lector/a, ¿que opinas destas palabras, pronunciadas sen saber se Hitler había gañar ou non a guerra?

     Nunca saberemos cántas persoas abandonaron xa o País Vasco empurradas polo medo físico ou pola ruina económica, ou polas dúas cousas, ou simplemente porque ven achegarse un futuro cargado de desesperanza no que a palabra liberdade axiña vai coller as mesmas connotacións de subversión e de sospeita que tivo durante moito treito da etapa franquista en toda España. Polo de agora tan só sabemos dalgúns casos concretos porque os que protagonizaron ou están a protagonizar agora mesmo a súa fuxida fóra do seu país, levaron aos medios a súa decisión e explicaron as causas: nas últimas semanas un profesor universitario e un político. Os dous marchan porque teñen medo e porque non poden traballar tranquilos. É ben comprensíbel.
     De seguir así, de non se arranxar pronto o problema vasco, moi logo veremos producirse fuxidas masivas que terán moita similitude coas que se producen por medio das pateras mediterráneas ou das balsas caribeñas. Ao principio, con seguridade, non serán tan traumáticas (aparentemente) porque dende o punto de vista cualitativo, quero dicir, no referente ao estatus socio-económico-cultural, será unha inmigración de nivel medio alto, que é no que hai máis posibilidades de atopar persoas con capacidade de pensar con criterio propio e que ademais queiran pronunciarse libremente. Entre elas, sen dúbida haberá moito Rh negativo e medidas antropométricas que pasarían perfectamente unha revista fundamentalista. Para poderen ficar no país tranquilamente só lles sobraría esa manía de quereren ser libres.
     Pero despois desa fuxida virá a doutro persoal non tan cualificado, seguramente, dende o punto de vista cultural, aínda que si profesional: serán traballadores e traballadoras, fillos ou netos de emigrantes galegos, andaluces ou extremeños que no seu día optaron por asentar na Vasconia e crear alí as súas familias. Estes, ao non seren vascos puros, serán invitados máis ou menos directamente (seica o carácter vasco é moi directo e frontal, segundo Arzallus, pero o tiro sempre vén, curiosamente, directo, si, pero pola caluga, nada frontal) abandonar a Arcadia euscalduna, onde non collerán máis cós que demostren un pedigree non sospeitoso de contaminar o ADN dos habitantes da reserva.
     Arrepiaba estes días pasados oír a unha muller suplicando que non lle matasen ao seu home. A escena non tiña lugar en Tanzania nin en Ruanda, senón dentro da propia casa, da nosa propia casa, porque o País Vasco é tamén a nosa casa, e foi captada polas cámaras e polos micrófonos das televisións. ¿Canto tempo tardará ese matrimonio en facer as maletas porque o tal Joseba e a súa panda non lles poden garantir integridade física?
     O mundo occidental está pensando (é de esperar que moi seriamente) o xeito de integrar as ondadas de inmigrantes que chegan en condicións de desespero dende as costas de África e dende os países do Este tomados polas mafias e polo terror xenocida. Todos temos que prepararnos para recibilos porque é unha cuestión de xustiza e dos máis elementais dereitos humanos. Mentalizarse adecuadamente vai levar tempo e está dando lugar xa a episodios de violencia. Pero ninguén conta coa marea de persoal procedente do País Vasco que tamén teremos que acoller de seguir aquilo así. Teremos que prepararnos, xa que logo, para recibir tamén este tipo de immigrantes que, para o caso galego, serán simplemente retornados cun engadido ingrediente de exilio. Pois que sexan benvidos, pero o desexábel é que nunca teñan que retornar por motivos tan regresivos para condición humana.

     Estaba profundando eu, como o 'barbeiro de sábado', de Castelao, sobre os acontecementos disparatados da semana que pasou, tales como as declaracións da señora Ferrusola; as cousas que din que di o libro de Heribert Barrera sobre os perigos da inmigración para a identidade catalana; o asunto das estatuas de Buda derrubadas polos talibán (que xa é ironía semántica que esta palabra, talibán, leve na súa cerna o significado 'estudiante'); as terroríficas noticias sobre a inhumana situación a que están sendo sometidas as mulleres afganas por parte deses 'estudiantes'... En fin, profundaba eu en cousas varias, como o anulado gol de Rivaldo, sobre os hipervínculos que podemos establecer entre a xenofobia, o racismo e o feito de que o futbol estea cheo de persoas de color a quen se lles aplaude rabiosamente porque non son pobres inmigrantes, co cal hai que concluír que aquí, efectivamente, non somos racistas, senón aporófobos, segundo acertado neoloxismo de Adela Cortina, é dicir odiadores, non das xentes doutras razas, senón dos pobres, dos indixentes, dos parias do mundo; profundando sobre a prohibición de dar entrada ás mulleres no Círculo Liceo de Barcelona, etc.
     Estaba eu nestas, cando me entran pola porta do estudio dúas mociñas doutoras en Ciencias Políticas, unha delas, e en Dereito, a outra, que empezaron a botar, como ametralladoras disparando proxectís certeiros, un longo alegato contra non sei quen pero cheo de coherencia e case sempre de razón. Non podo repetir exactamente as palabras que saían por aquelas bocas bonitas porque Pérez Reverte ten o monopolio e a bula da linguaxe desinhibida e escatolóxica e non está ben plaxiar. O caso é que se alternaban no falar e se atropelaban unha á outra, como se o tempo que eu lles podía dedicar (que normalmente é moito) non abondase para todo o que tiñan que deitar para fóra. Máis ou menos unha delas dicía así: a xuventude está farta do monopolio informativo que exerce o País Vasco como obxecto de atención mediática e social. A xuventude ten moitos outros problemas, preocupacións e inquietudes que poderían formar un amplo abano no que collesen dende cuestións de proxección persoal, como o incerto futuro, por máis traballo e horas que invirtan na súa preparación, ou o non poderen estabilizar unha parella, ata outras máis altruístas que atinxen á dignidade humana, como poida ser o caso das mulleres afganas, sometidas a un proceso de invisibilidade e animalización que debía abondar para unha mediación internacional contundente que obrigase aos talibán a abandonar ese programa de escravización e aniquilamento da muller, etc., etc.
     A outra mociña empataba o indignado discurso: 'Estes días preocupa moito á opinión internacional, ¡claro!, a dinamitación dunhas estatuas megalíticas de Buda. A ONU, ou non sei qué organización, seica mandou para alá embaixadores que impidan semellante monstrosidade, e a nós parécenos ben. Pero ¿fai o mesmo para evitar a terríbel vexación a que está a ser sometida a muller afgana? Xa sabemos que houbo iniciativas dos cibernautas para recoller sinaturas contra aquela barbarie, pero nin se sabe qué foi delas nin se serviron de algo'.
     A de Ciencias Políticas retomou a palabra a tropezóns: 'Porque máis importantes cás estatuas serán as mulleres, ¿non?, digo eu. As novas tecnoloxías e os novos materiais de construcción poderán no seu día, cando esa panda de alimañas desapareza do horizonte político do Afganistan, facer réplicas exactas desas montañas esculpidas e os turistas poderán ter unha idea clara do colosalismo budista antigo, igual que o terán coas colosais figuras do actual musulmán Saddam Huseim. Pero cada ser humano é irrepetíbel, mesmo tendo en conta a clonación xenética. Porque nós estamos fartas de que tan só se nos considere como as portadoras dos buratos...'. Por aí continuaron as dúas voces, alternándose iradas, ata que se decataron de que eu non era (ou non parecía) un talibán e me deixaron outra vez só coas miñas profundidades, que me levaron, como ao barbeiro de sábado de Castelao o levara a contemplación do mar, a unha importante deducción: o mar, digo, o ser humano, ¿sabes?, o ser humano é un fenómeno. ¡Vaia semana!

     O doce de xaneiro, aparecía no xornal El País un artigo no que Esteban Serrano Marugán, profesor nun Instituto de Madrid, protestaba polo que el chama "campaña mundial" para facer crer á xente que a ciencia non é cultura. Non resulta doado asumir tan desmesurada afirmación pero si ten razón o articulista ao protestar pola falta de consideración que a sociedade, en xeral, ten cara ao mundo da ciencia e a identificación exclusiva que normalmente se fai entre cultura e coñecementos humanísticos. E non só iso, senón que alguén pode sentir vergonza por non saber a capital de Nova Zelanda (¿e il terá capital?) ou por descoñecer o nome do director de Air Bag pero alardear de non saber calcular un tanto por cento, de ignorar o símbolo químico do mercurio e de estar na máis absoluta inopia en matemáticas ou en física, porque "as ciencias dánseme fatal". ¡Home!, pois somos máis ignorantes por isto que por non saber cántas sinfonías compuxo Mikhail Kirchernbergen (¿e il compoñería algunha?) ou quén é o cantante do grupo Tentempé ou quén marcou o mellor gol nos partidos do domingo, que isto si que nos daría moita vergonza non sabelo.
     Certamente, haber non haberá unha "campaña mundial" pero o que si hai é unha desidia xeralizada neste asunto, pois, á parte de constituír unha gran inxustiza, en tanto en canto gracias aos avances científicos temos a posibilidade de vivir cada vez máis e mellor, debiamos lamentar e debíanos dar vergonza a ignorancia que a miúdo demostramos no terreo das ciencias chamadas (aínda por riba) "duras".
     Partindo dunha suposta igualación en saberes humanísticos, quen posúe coñecementos de matemáticas ou de física é máis culto ca quen non os ten, e aínda que non viva profesionalmente deles está mellor preparado para circular pola vida. E máis: podemos dicir que minusvalorar o coñecemento matemático ou físico, á parte de constituír unha estupidez, é renunciar a unha fonte continua de pracer intelectual e de beleza. A mágoa é que a dedicación profesional a outras cousas non nos deixe tempo ou ganas para traballar nun teorema, para observar o ceo con mirada de astrónomos ou para realizar experimentos nun laboratorio, porque iso nos limita en canto persoas pertencentes a unha especie que foi quen de desenvolver tantas marabillas con tan só mirar o contorno e poñer a súa mente a funcionar. A mágoa é, como diría Voltaire, non poder posuir máis que unha mínima porción da ciencia existente.
     A este cronista (un tipo de letras) o feito de ter uns pouquiños coñecementos de álxebra mesmo lle proporcionou mellor vida durante o servicio militar e tamén a admiración do brigada, que non daba creto á miña rapidez en resolver problemas de aritmética que a el lle facían suar por non saber as ecuacións de primeiro grao que eu aplicaba e resolvía mentalmente en poucos segundos. Por esta banda achegábame a Pascal (con perdón) que seica ideaba problemas matemáticos para esquecer as dores de cabeza.
     A ciencia é cultura. Mesmo hai algo de pudor ferido en ter que dicir estas parvadas. Pero haberá que seguir falando disto, porque a actitude de desprezo vicevérsica tamén se dá, ¿eh?, señores/señoras científicos/as.

     Onte pechouse a exposición Double-Trouble (The Patchett Collection) que dende hai uns meses poidemos contemplar repartida entre os espacios composteláns do Auditorio de Galicia e San Domingos de Bonaval. Nela reuníronse pezas (readymade, instalacións, cadros, esculturas, etc.) que abranguen os últimos noventa anos da arte occidental e que serven para reflexionar sobre algunhas cuestións que poden seguir preocupando a quen teña a (trasnoitada) crenza, como un servidor, de que o obxecto artístico debe posuir unha dimensión estética procurada pola man e o traballo do artista, que o sitúe en posición de excelencia respecto do resto dos obxectos non naturais que cubren o mundo e coa condición de supoñer unha verdadeira creación. Neste sentido, a influencia dos xestos e obras iconoclastas de Marcel Duchamp, dadá ou Breton, que propiciaron toda unha revolución nas artes e sementaron a modernidade en Nova York, foi por veces nefasta e serviu para desorientar a moita xente e favorecer os pillabáns.
     En efecto, é ben sabido que Marcel Duchamp (que nunca quixo mesturarse excesivamente cos dadá en tanto que tal, cousa que esquece Elisabeth Armstrong no seu escrito do catálogo ao se referir a el como "o iconoclasta dadá"), Duchamp, digo, e os dadá, Tristan Tzara e Francis Picabia, fundamentalmente, movéronlle a peaña a todos aqueles que se sentían moi a gusto no status de artista como un ser especial, superior ao común dos mortais, e restáronlle importancia na función de borrar fronteiras entre vida e arte, depositando en cambio no expectador roles e responsabilidades na consideración do obxexto estético que nunca antes se lle recoñeceran.
     Pero despois de Duchamp, que utilizou toda a súa intelixencia e capacidade revulsiva para destacar a dimensión conceptual da arte (a cosa mentale de Leonardo), por riba da súa dimensión plástica (retiniana), as cousas deberían volver algo á súa canle, recoñecendo os méritos e a imprescindibilidade do artista, da súa especial sensibilidade e das súas técnicas de traballo nas propostas estéticas, feito que tan só se cumpriu en parte, e non na máis importante dende o punto de vista estético, pois foi o mercado e o sistema (o polisistema, se queremos) quen se fixo co protagonismo deixando ao lector reducido á triste condición de expectador pasivo e (moitas veces) perplexo, cando non á de mero consumidor (comprador) inopinante diante de quen o rei pode permitirse aparecer absolutamente nu sen perigo de que nin tan sequera os borrachos ou os nenos denuncien a súa real situación.
     Dende este punto de vista, semella un pouco obsceno seguir expoñendo readymade, caixas-maleta, objets trouvés que non sexan estrictamente os da época vangardista europea polo que aportaron naquel momento á reflexión estética, sobre todo os de Duchamp, representados nesta exposición con obras súas certamente emblemáticas. De feito, quizais haxa que ser aínda máis radical e dicir que, unha vez creado o importantísimo concepto do readymade (coas súas variantes) calquera continuidade por ese camiño convértese en simpático bricolaxe doméstico que non debe alcanzar sen rubor os beneficios dunha mostra pública.
     Así, por poñer un exemplo da desvirtualización a que foi sometido o legado daquel artista normando, fixémonos no urinario de Sherrie Levine que se presentou na exposición que comentamos, por máis que no título ("Fountain after Marcel Duchamp") se lle recoñeza a paternidade. O famoso e polémico urinario para homes, tal e como o presentara Duchamp, baixo o título de Fontaine e a sinatura dun falso Mr. Mutt, na exposición dos Independentes de Nova York, en 1917, era un readymade puro, é dicir un obxecto industrial (modelo Bedfordshire) comprado nun comercio ao que Duchamp engadiu tan só a devandita sinatura e unha colocación tal na exposición que facía del un obxecto inútil cheo de humor surrealista. Pois ben, Levine fixo un urinario en latón ben brillante, con calidade case de ouro, degradando así a condición do obxecto de Duchamp, que agora xa non é nin tan sequera un readymade dende o momento en que a súa fabricación foi dirixida pola artista cunha intencionalidade que non ten nada que ver cunha posíbel función minxitoria.
     Doutra banda, e botando por diante o mérito da iniciativa da exposición, que é ben de agradecer, non hai dúbida do interese que esta colección Patchett ofreceu ao visitante en moitos aspectos, entre outros o de mostrar o mal gusto do coleccionista (seica vive nunha casa saturada de obxectos de arte) e a horríbel pintura que se está a potenciar e a facer nestes momentos nos USA. En vista disto, a opinión do cronista e que Nova York xa non merece ser o centro mundial da Arte, que se desprazou alá dende París, de onde nunca debería ter saído, despois da segunda gran guerra. Fuuuuck!!!

     O azar (supoño que o Azar) reuniu en dous espacios composteláns abocados ao diálogo (a igrexa de San Domingos de Bonaval e o Centro Galego de Arte Contemporánea) dúas exposicións que, malia a súa independencia e evidente singularidade, ben podemos mirar como complementarias e coincidentes en moitos aspectos, anque tamén contrapostas noutros. En calquera caso, trátase dun esforzo contra o olvido.
     Falo da instalación colectiva que Mercedes Rozas ideou para o recinto de San Domingos, convocando a dezaoito artistas galegos, baixo o lema Diálogos co silencio, e a mostra, moito máis que fotográfica, que a dirección do CGAC atinou programar, mediante a coordinación de Guy Bärtschi e Jean-Marc Salomon, sobre a obra dos últimos vinte anos do artista parisino de nación Georges Rousse.
     En San Domingos, que efectivamente é un lugar de silencio sacro (agora laico), antóllaseme oír voces que veñen da outra banda do tempo agradecendo poderen convivir coas máis novas propostas da creatividade iniciadora dun milenio no que elas coidaban non teren xa lugar, nin sequera ecos. No que coidaban, en fin, seren ruínas condenadas ao silencio e ao esquecemento. E o que é peor: aos turistas.
     Velaquí a compatibilidade entre a tradición relixiosa e as máis iconoclastas propostas estéticas. Agarimando con reverencia os espacios antes sagros, os nosos artistas, sen agredir a memoria e a sensibilidade do pasado, souberon encher de beleza, mesmo diríamos que souberon propoñer unha alternativa estética (tamén relixiosa, nalgún sentido) ao inmobilismo da arte sacra que durante tantos séculos monopolizou a mirada da cidadanía. Certamente, estes templos, firmes e sólidos na súa fisicidade; estes templos que querían prevalecer contra toda continxencia temporal porque así os deseñou a igrexa católica para a loita contra o maligno e para o benestar espiritual do rabaño, ben poderían ficar sen vida, ruinas no silencio, de non mediar o alento renovador dunha sociedade que quizais xa non é tan relixiosa pero que vai aprendendo máis e máis a convivir na comprensión e na tolerancia.
     Pola súa banda, Georges Rousse, no CGAC, ofrécenos a contrapartida complementaria: a posibilidade de facer eternas, mediante a cámara fotográfica e a súa intervención sobre elas, ruinas de edificios pensados, non para a eternidade, senón para cumpriren funcións temporais e efémeras coas que mellorar o benestar material da humanidade; ruinas sumidas xa tamén no silencio e ameazadas de derrube definitivo porque o progreso as deixou obsoletas e ten que sacrificalas á piqueta e á máquina contundente, que farían delas un lugar de olvido arrasado para sempre, de non mediar a intervención de Rousse, quen, integrando en interesantísima síntese as artes plásticas e arquitectónicas de todos os tempos, dende o concepto rupestre da cova homínida ata as performances, instalacións, artes lumínicas, etc., de agora mesmo, deixa para (non digamos a eternidade) a memoria das xeracións vindeiras as pegadas do tempo nuns espacios que antes estiveron cheos de vida, é dicir, de traballo e de barullo, de sacrificios e de lecer, de homes e mulleres que pasaron alí moita parte da súa existencia: fábricas, asilos, colexios, vivendas, que nalgún momento acolleron todo tipo de esperanzas e infortunios, de momentos de alegría e de tristeza que o tempo fixo cinzas e olvido.
     Rousse traballa, non sobre as ruínas románticas de hedra e arco gótico que conmoveron os nosos avós para posteriormente seren restauradas para o turismo, senón sobre ruínas postindustriais de ladrillo e cemento ás que o artista lle dá un toque de dignidade coa súa intervención sobre elas e inmortaliza coa cámara fotográfica antes de que desaparezan para sempre sen deixaren rastro da vida que contiveron.
     Se Mercedes Rozas soubo darlle aura renovada e lúdica a un espacio como San Domingos, condenado á eternidade dun silencio firmemente aburrido, por máis que impresionante na súa fábrica pétrea, Rousse ideou para nós un xeito posíbel e estético de deixar constancia para sempre do que foi efémero e funcional, ladrillo e pacotilla, pero cheo de vida. Pois moi ben.

     A Fundación Granell de Santiago reúne estes días nunha entretida, lúdica e interesante exposición a última obra de Paco Pestana, que é moita e moi variada. Digo entretida e lúdica, cando o certo é que transparenta moito de horrísona e terrorífica.
     Pestana tén como background (escusen o palabro) a súa condición de escultor pero esta definición ou carta de presentación do artista lucense acáelle algo estreita, se observamos as múltiples facetas que el é quen de desenvolver e que o configuran como un home integrador de artes varias, entre as que o debuxo e a poesía non ocupan un lugar menor. Porque Pestana é un producto finisecular, no que se refire á clara tendencia que esta fin de século está amosando de vocación (re)integradora e cooperante das diferentes artes e tamén no que toda fin de século amosa sempre de afán inventarial do que deron de si cen anos de actividade humana, quero dicir cultural, e perdóeseme a redundancia.
     Nalgunha medida, segundo eu a leo, e co permiso que o propio artista nos deu o día da inauguración para a libre interpretación da súa obra, esta exposición de Pestana, á parte da anécdota narrativa e das protestas que encerra contra os numerosos cepos e cadeas que agrilloan a vida humana, dende o terror infantil ao amor e o sexo, é toda unha lección sobre boa parte do que deu de si a arte do século XX, que tanto nos cambiou a mirada, liberando o subconsciente e desartistizando a propia arte. Pestana recolle todo para se proxectar decididamente cara ao futuro século XXI con ánimo rompedor, humorístico, mesmo retranqueiro, como soubo ver Mercedes Rozas, e optimista, asumindo xa enteiramente a posíbel convivencia entre a creatividade e o exercicio da fantasía máis xenuínos, a habilidade artesanal, que este artista sen dúbida posúe en moi alto grao, e a seriación industrial; entre o obxecto prefabricado, o colaxe, a performance e a instalación como productos xa integrados totalmente no espectáculo multiartístico e, por acaso, multimedia, en que máis e máis se van convertendo moitas exposicións dende algunhas décadas a esta parte.
     A moitos espectadores afeitos a (ad)mirar os bodegóns das moblerías, as paisaxes bonitiñas, as mariñas ensoñadoras, os barquiños de vela perdéndose no horizonte e as esculturas de leiteiras e mariñeiros 'realísimas', seguramente Pestana lles resulte un pouco moqueante, pero, se non me equivoco, hai moito de reflexión, de recompilación secular e de canto vital na obra deste artista, a quen, como a Picasso, semella que ningún obxecto lle é alleo e ningunha tendencia estética lle resulta indiferente.
     Porque Pestana é un checheno chairego de moito nabo ou, mellor dito, de moita naba, que é o propio do noso napobrássico galego, cárnico e acuífero, así como moi napifórmicas e falópicas son algunhas das súas mellores esculturas do pasado e do presente. E se o meu lector non me cre, ben pode achegarse ata o pazo de Bendaña e comprobar por si mesmo a homenaxe que lle fai o artista á lucénsula plántula hortícola.
     Ademais Pestana, bo escritor e tamén ciscador escéptico de palabras rotas e sen sentido, é un lexionario africánido que boxea contra o espectador a golpe de versos de gubia, ata lle romper a crisma dos esquemas, ata rendelo e afundilo no seu propio subconsciente falóndrico, dadálico, cachéirico, lírico, férrido, xilógrafo, batracial e fantástico. É un esdrúxulo moi agudo este Pestana. A proba está en que, podendo cantar, vocea magníficos módulos sintagmáticos, coláxicos péndulos circúlicos, rábulos blándulos, espirálidos versículos abracadabránticos, cromáticas pérnulas femíneas, glúteas e vicevérsicas, míticos pórculos totémicos de magníficas cacheiras alopécicas e luguéspilos sacraménticos.
     Moi galega, a arte de Pestana, por outra banda e, xa que logo, moi selénica, telúrica e etnográfica, xurásica, caucásica, lírica e narrática, teatral, espectacular e, fundamentalmente, exótica e vivísima. Si, moi galega e moi exótica, tanto que o noso artista, posuidor dun galego falado modélico e castrovérdico, ata escribe primores en exótico castelán, por aquilo de ir a contrafío. ¡Este esdrúxulo Pestana...!

     Houbo chifros e protestas na Praza do Obradoiro de Santiago pola performance presentada hai uns días por La Fura dels Baus. A xente non se divertiu abondo e expresou o seu malestar cunha sonora indignación. Parece un síntoma saudábel, mesmo de saúde pública, pois quere dicir que a condición de expectadores pasivos que nos define aos occidentais desta segunda metade de século pode ir cedendo terreo a favor da maís desexábel condición de cidadáns con criterio propio. O cal non supón que o público teña sempre e necesariamente a razón coas súas actitudes de rexeitamento, como tampouco non ten por qué tela sempre que aplaude.
     En 1912, Marcel Duchamp pintaba un cadro cubista algo heterodoxo que daría moito que falar, debido ao título desconcertante e insolente que amosaba, en contraste coa realización concreta do lenzo, unha mestura de cubismo, maquinismo e cinetismo pictórico: 'Nu baixando unha escaleira' ('Nu descendant un écalier'), titulábase este controvertido cadro. Non se trataba dunha insolencia de tipo moral senón dunha insolencia estética que mesmo proeu ás amizades e familiares máis próximos ao artista, é dicir, aos que defendían o cubismo do círculo normando de Puteaux, ata o punto de vetaren a presencia da citada pintura na importante exposición do Salon des Indépendants daquel mesmo ano.
     Algo mellor (non moito) lle foi a Duchamp e ao seu cadro, nos Estados Unidos, con ocasión da primeira mostra cubista verdadeiramente representativa (a sonada Armory Show) que chegaba a aquelas latitudes e que tivo lugar na Armería do 69º Reximento de Nova York a partir de marzo de 1913. O escándalo entre os norteamericanos, que daquela aínda non estaban moito ao día das últimas correntes vangardistas europeas, senón máis ben nun provincianismo aburrido e pailán (quero dicir que aínda non se inventara Nova York no que ás artes se refire), o escándalo, digo, aínda que civilizado e inscribíbel dentro das pautas lexítimas de comportamento, foi sonado, ata o punto de que este cadro, que había chegar a ser unha das referencias básicas da arte do século XX, tan só atopou comprador a última hora, e por cousas dun capricho ou dun raio de intuición dun homiño (segundo nos conta Calvin Tomkins nunha recente e moi recomendábel biografía de Duchamp publicada por Anagrama), cun precio polo demais realmente irrisorio, non só comparado coas cantidades milmillonarias e disparatadas que se manexan actualmente, senón mesmo para aquel momento: 324 dólares. Hai que ter en conta que La colline des pauvres, de Cézanne, a pintura máis cotizada da mostra, alcanzou os 6.700 dólares). Dende o punto de vista actual e europeo, nin a prensa nin o público tiñan razón na súa indignación, tan só ignorancia e descoñecemento da revolución estética que se estivera a producir en Europa durante toda a primeira década do século, pero exerceron o seu lexítimo dereito a opinar e mesmo a defender con barullo e estrondo o canon estético no que se sentían instalados a pracer.
     Aínda máis sonada foi a estrea en 1913 da Consagración da primavera, con música de Stravinski, que, xunto con Debussy, estaba a dinamitar dun xeito radical as estructuras armónicas convencionais, e coreografía de Vaslav Nijinski. O público, dividido en dous bandos irreconciliábeis fixo case imposíbel o desenvolvemento da función dende que empezaron a soar os primeiros acordes, en boa medida porque estes disonaban aos oídos habituados á música tonal, pero tamén porque Nijinski se atrevera a escenificar o ano anterior un orgasmo finxido no L'Aprè-Midi d'un faune, de Mallarmé. A cousa incluíu moquetóns e puñadas, bastonazos e algún que outro ferido: estábanse a defender dous cánones estéticos e dúas morais ben diferentes. O público tiña o seu criterio e expresábao consonte os tempos que corrían, nos que se coidaba que a guerra (realidade terríbel a partir de 1914) era unha hixiene necesaria e o bastón estaba presto nas tertulias de café para defender a opinión do seu amo.
     Non se trata de volver a andar a puñadas por un 'arríncame de aquí esta palla', como se se tratase de vandalismo futboleiro, pero non está nada mal expresarmos de vez en cando, libre e contundentemente, a nosa indignación diante de quen nos trate como a borregos sen criterio, e estívolles ben aos responsábeis de La Fura del Baus por coidar que o público xa estaba narcotizado estupidamente ata a fin dos tempos. Fura, non sei , pero Moita Cara dende logo.

     Xa sei, xa sei que os eclipses non teñen cauda, que esa téñena só os cometas. Xa sei tamén que o tema do eclipse, a doce días da súa ocorrencia, xa está pasado de tempo mediático e tamén si sei que xa se verteu tinta abonda sobre el. Non embargantes, quizais poidamos procurarlle aínda algunha viruta sociosemiótica ao fenómeno e daquela si que pode o eclipse traer cauda e repercusións insospeitadas no comportamento da sociedade; un comportamento que quizais nunca cheguemos a poder medir e nin tan sequera a decatarnos da súa presencia se non poñemos todos os sentidos semióticos alerta.
     Fixarémonos primeiro nalgunhas reaccións colectivas que tiveron lugar o día once diante do fenómeno astral e que calquera puido comprobar a través dos medios de comunicación, que nos amosaron as multitudes pendentes do asunto, ás veces mesmo crispadas e violentas e semellantes en todo ás que estamos afeitos a ver nos campos de futbol ou nalgúns dos chamados 'concertos'. Dende este punto de vista, era de esperar o que ocorreu: nunha sociedade na que o individuo foi engordiñamente adquirindo máis e máis a condición de espectador pasivo, calquera cousa pode converterse nun espectáculo, se se saben pulsar os resortes mediáticos. Mesmo poderiamos desmostralo publicitando axeitadamente unha posta de sol, algo que ocorre todos os días. E nisto, por certo, xa levan adiantado moito os portugueses de Vila do Conde, que como te despistes métenche na conta o espectáculo, certamente insólito, que produce a caída do sol polo horizonte do mar atlántico naquel lugar, como lle pasou a este paisano servidor de vostedes cando se distraeu mirándoa comodamente dende a xanela dun restaurante da praia, despois de dar moitas gracias ao camareiro polo detalle de nos ter avisado a tempo do curioso fenómeno de reverberacións e reflexos luminosos con que o tal fenómeno vai deformando o sol alí en figuras nunca vistas.
     Doutra banda, están aquelas persoas individuais que de riguroso incógnito e na soidade das súas casas ou dos seus adentros asistiron medoñentas ao que puidera pasar, na convicción de que algo habería de certo no que escoitaron na radio, miraron na tele ou (menos, claro) leron nos xornais e nas revistas acerca de catástrofes inminentes, de entre as que a fin do mundo non estaba descartada. Coido que todos coñecemos a alguén que dubidou se non sería verdade que o mundo se acababa ou que algún acontecemento catastrófico podería ocorrer no momento de se producir a superposición dos astros. Sumados estes casos, mesmo é posíbel que superasen en número ás congregación de cidadáns que asistiron colectivamente ao fenómeno, entre os cales, á súa vez, tamén habería alguén que, postos a se teren que retirar desta vida en explosión apocalíptica preferiron ter compañía, en lugar de recibir a traxedia nun recuncho doméstico a soas coas súas crenzas e as súas transcendencias.
     ¿Onde está pois a cauda do asunto? Non che me é nada sinxelo explicalo. Dunha banda, podemos estar contentos de que os crédulos (valla o eufemismo) se decatasen de que aqueles que lles asegurabamos que non ía ocorrer nada estabamos en posesión da razón, cousa que a moitos lles serviría de lección para non se deixar enganar outra vez, aínda que os recalcitrantes seguirán a coidar que, se non ocorreu nada, se debeu a un golpe de sorte ou a que algunha instancia providencial atendeu as súas pregarias persoais, non a que fose imposíbel por razón científica.
     Pero doutra banda é probábel que a incredulidade a partir de agora se estenda a cousas ben máis graves e que unha non pequena parte da sociedade se faga xorda perante outro tipo de avisos que si responden a necesidades e perigos realmente existentes, botando todo (necedades, patrañas de desaprensivos e mensaxes responsabeis) no mesmo caixón das trapalladas a non ter en conta porque, han dicir, '¡total!, xa daquela, cando foi do asunto do eclipse...'. Se polo menos se exercese esa incredulidade en razón de adquirir criterio cidadán... Pero seguramente non nos caerá esa breva: a descrenza aplicarase inxustamente e a ignorancia seguirá a facer estragos sen ningunha das vantaxes que por veces (poucas) pode ter a credulidade inxenua e con todos os perigos que case sempre conleva. Xa se verá.

     Pola volta da derradeira década do século XIX, case todos os ideólogos do galeguismo, por máis que tivesen talantes e posicións diferentes coincidían en algo que se daba por sentado e xa que logo non admitía punto de debate: o pobo galego tería as súas raiceiras na antiga civilización celta, esquecida e suplantada unha e outra vez polas sucesivas colonizacións que atafegaron Galicia, pero presente aínda, en gran medida, nos costumes e hábitos da poboación rural galega. Con esa crenza como premisa indiscutíbel, un galego, un bo galego, un patriota galego tiña que ser polo tanto, e en primeiro lugar, enxebre, ou o máis enxebre posíbel. Ou, se se quere ver doutra maneira: xa que no mundo rural se atesouraban, como en crisol precioso, as esencias do ser e do deber ser galego na súa total pureza, cumpría mirarse nese espello para sermos realmente galegos, galegos enxebres, puros, sen mesturas nin falsificacións, e canto máis pobres e explotados, mellor (sssnifff).
     Así as cousas, non hai publicación galega do século pasado na que a palabra enxebre non apareza repetidamente, veña a conto ou non, para definir non só o ser verdadeiro de Galicia e dos seus habitantes, senón tamén todo aquilo que, a ollos do autor ou autora do escrito, tiña un selo inconfundibelmente galego, por máis que en calquera comunidade agrícola do mundo fose doado atopar trazos, costumes ou hábitos semellantes aos que adoitaba presentar a nosa sociedade rural naquela altura. Entre esas publicacións, foi a creada e dirixida por Valentín Lamas Carvajal a que mellor se axustou ao ideal de enxebreza fetén. Refírome, claro está, a O Tío Marcos da Portela, mensuario monolingüe fundado en Ourense por aquel escritor cego no ano 1876. Un debuxo que serviu de emblema identificador da revista representaba ao Tío Marcos vestido á usanza labrega: coas súas cirolas, polainas, chaleque e monteira (e mesmo coroza), de xeito que a monteira pasaba a ser en Galicia algo así como a barretina en Cataluña, un signo de identidade e unha garantía de enxebridade, de pureza etnográfica e racial.
     Certamente, xa naquel século houbo quen non compartíu esta visión das cousas e protestou polo abuso que se facía desas supostas esencias do ser galego á hora de estender certificados de galeguidade a persoas e productos culturais. Queixábase neste sentido Francisco Álvarez de Nóvoa, empeñado na modernización da nosa literatura a base de aplicar técnicas innovadoras e de ampliar a temática a ámbitos diferentes do costumismo ruralizante. Iso custoulle o calificativo de exótico e aquel interesante escritor decidiu abandonar a escrita en galego cando contaba tan só vintetrés anos. Digamos que se negou a vestir exclusivamente coroza e monteira, polo que colleu o birrete de persoa independente e pechou a sección galega da súa tenda literaria.
     Nos anos vinte do presente século o debate sobre o enxebrismo e sobre as esencias adoptou novos matices, de acordo coa teorización nacionalista de Vicente Risco, pero volveuse a tildar de pouco enxebres a todos aqueles que, fronte á idea de galeguizar o mundo, non vían con malos ollos asimilar para Galicia o que pasaba fóra das nosas fronteiras. Diríase que boa parte destes últimos (tildados agora de alleeiros, é dicir, observadores e por veces admiradores do alleo, do foráneo) resistíronse ao uso exclusivo da pucha da saudade e da morriña, así como da lira de Breogán, e se entregaron a causas que non obrigaban tanto a un eterno preguntarse polas esencias coma a actuar e facer cousas de interese, sobre todo, pero non só, no eido da estética. Foi un período, este da denominada Época Nos (1916-1936), de abraiante rendemento cultural e político para Galicia, toda vez que, aínda tendo que superar o recalcitrante ruralismo enquistado nos miolos de moitos, se lograron cotas de modernidade moi considerabeis.
     O concepto e o termo de enxebrismo, coido que sen deixar de actuar de fondo, batendo sempre como un pulso, perderon protagonismo durante o galeguismo actuante no período da dictadura franquista, pero reverdeceron dalgún xeito cando, alá polos anos sesenta, comezaron a se formar na clandestinidade organizacións nacionalistas que, ao chegaren á Universidade, calzaron de zocos e de pana enxebre a algúns estudiantes. Non durou moito, segundo creo, aquel ruralismo re-emerxente, porque o liderato da loita antifranquista encabezábano fundamentalmente formacións valedoras da dictadura do proletariado, é dicir, tirando máis ben a urbanas.
     Agora xorde de novo o problema da 'boina' fronte ao 'bonete'. ¿A qué boina e a qué bonete se refiren Baltar e Rajoy? ¿Será a boina populista e caciquil? ¿Será o bonete do despotismo ilustrado? Hai que pensar que non. E no medio de todo iso está emerxendo o movemento bravú, que reivindica por primeira vez o cheiro a esterco como algo indomábel e sen castrar, segundo afirman os provocadores manifestos dos seus creadores. Quizais fose esta unha solución de síntese osmótica cidade-aldea que, por outra parte, respondería moi ben á evolución da realidade galega: sen renunciar á sabedoría propia da pucha do pais, saber levar por riba ou por embaixo dela o bonete universitario con firmeza e excelencia. Como fan os cataláns.

     ¡Fíxena boa no artigo da semana pasada! Resulta que o remataba eu dicindo, máis ou menos, que conviña facer un uso equilibrado da pucha do país e mais do barrete académico (gracias, Sixto, pola amábel corrección, malia non aparecer no diccionario da RAG e por máis que a solución que dá o Castelán-Galego de edicións Xerais para 'birrete' sexa barreta, non barrete. Pero imos ser un pouco filoidiolécticos e aceptar a túa proposta: barrete, que se me antolla un algo cunqueiriana). Dicía eu alí, repito, máis ou menos, que levasemos a cabo ese exercicio de equilibrio mirando cómo fan os cataláns. E aquí, neste punto, é onde se me atravesou o bocado ao día seguinte da publicación do meu escrito comendo e falando cunha asesora miña en cuestións de ciencia política, eido no que un servidor anda tan só ás apalpadelas (ben é certo que igual que moitos políticos) e pode meter a pata en calquera momento. Atravesóuseme o bocado, digo, porque a miña especialista, que me aprobou polo conxunto do artigo e mesmo coido que estaba a punto de me dar un notábel, díxome que o estragara, precisamente por culpa desas catro derradeiras palabras: como-fan-os-cataláns. Pareceulle mal que seguise eu a inercia das prácticas ecoicas que dende tempo inmemorial vimos aplicando os galegos respecto dos cataláns, como se se puidesen clonar aquí as solucións que eles aplican alá, ou como se non tivesemos nada orixinal que dicir despois das novas condicións da 'estructura de oportunidade política' (¡glup!) que se abriron dende a transición a hoxe, entre outras cousas coa creación do Estado das autonomías.
     Afeoume este detalle a miña xove colega porque, dende o seu punto de vista, Galicia xa non pode seguir pendente de solucións alleas nin mantendo 'no plano simbólico' o complexo de inferioridade respecto do 'outro' (sempre mellor ca nós) que nos caracterizou tradicionalmente. Ela aprecia que na análise do discurso que se poida levar a cabo hoxe en día a través da documentación pertinente na metodoloxía da ciencia política sería relativamente "superdoado" apreciar a emerxencia dunha conciencia identitaria moito máis evidente e efectiva cá que se podía dar hai tan só vinte anos, co cal Galicia, que xerou o perfil de, cando menos, un país con personalidade propia que vai camiño de poder, obxectiva e efectivamente, denominarse nación (non como antes, cando se postulaba a priori esta condición, digo eu), xa non é unha rexión esquecida, un cero á esquerda dos cálculos políticos europeos, e iso gracias ao partidismo galeguista e nacionalista, que ofrece, ben utilizado, moita rendibilidade política.
     Doutra banda, a miña facunda e case un punto cabreada interlocutora, estudiosa de asuntos de xestión municipal, detecta certos datos moi positivos nalgúns concellos que deben servirnos como indicadores do camiño a seguir e animarnos a facelo sen máis sinalizacións cás que nós mesmos vaiamos producindo co noso traballo e coas nosas análises da realidade galega. Non captei ben todo o que ela quería trasmitirme coa súa reconvención e conseguinte teorización, porque recoñezo que son eu bastante limitado para a análise política a partir dun certo grao de abstracción, pero abondoume con entender que, por exemplo, o modelo de colaboración entre administracións de distinto signo político que fixo posíbel o Consorcio para a cidade de Santiago é algo realmente alentador e, á vista dos resultados, de grande rendibilidade nos diferentes planos económico, político institucional e simbólico, toda vez que nos foros europeos fóronselle recoñecendo á nosa cidade méritos e concedendo galardóns e nomeamentos dos que nunca antes disfrutara: premio Urban da UE, Patrimonio da Humanidade, Capital Cultural, mellor casco vello conservado de España e non sei se de Europa, etc. E todo iso foi feito aquí, con modelos propios ou alleos pero adaptados a nós, que ben sendo o mesmo, pois (digo eu agora) en política, como en literatura, en arte, en lexislación e en calquera actividade humana, ninguén parte nin partiu nunca de cero.
     Polo tanto, xa está ben de proxectar no 'outro' a superioridade. Sen caer en chauvinismos estúpidos e tratando de aprender, iso si, do que se fai fóra, botando unha mirada intelixente cara ao mundo, podemos dicir que nós somos nós, que vale tanto como dicir que os mellores para nós somos nós e ninguén que non sexamos nós, por máis que lle vaia moi ben na súa realidade, poderá arranxar mellor ca nós os nosos problemas, porque por fin temos demostrado que nós somos nós porque somos nós, non porque os outros sexan os outros.
     Todo este enguedello final é meu e mais de Yasmina Reza, non da espilida rapaza, que remata dicíndome algo así como (e eu co bocado atravesado): semella que a pesar dos evidentes avances, nós non nos acabamos de crérmonos que xa somos nós. Polo tanto, o que se faga aquí coa pucha e o barrete farase como se fai en Galicia, non como o fagan os cataláns. 'Estragáches o artigo, tío! Está ben, ¡vale tía!, pero non sei, non sei...

     A estas alturas do milenio e a douscentos cincuenta anos da invención da encyclopédie polos franceses D'Alambert e Diderot, parece imposíbel que Galicia aínda estivese sen ese instrumento bibliográfico que non só resulta elemental e necesario senón definitivo para medir o grao de maduración e solidez dunha cultura.
     Ata o de agora, tan só dispoñiamos os galegos dunha publicación destas características titulada Gran Enciclopedia Gallega que, aínda sendo de mérito, toda vez que achega moita información e que comezara a súa saída en anos ben difíciles para este tipo de empresas, está limitada tanto pola temática, circunscrita ao que atinxe soamente a Galicia, coma pola lingua en que está redactada, a castelá, e xa que logo producto en moita medida do inevitábel rebufo (por aquel entón) de imposicións centralistas.
     Teño agora diante de min o segundo tomo da Enciclopedia Galega Universal que a editorial Ir Indo de Vigo se atreveu a afrontar dende unha situación de precariedade e de risco económico que tan só a tenacidade e optimismo (valla a redundancia) do seu editor, Bieito Ledo, home galego-galego, ben cocido en múltilples empresas semellantes, e do seu director, Xosé Antonio Perozo, extremeño de nación pero hiperactivo axente cultural e escritor de sona na nosa lingua tanto coma na súa, podían levar adiante nun contexto como o galego, pouco dado, non digamos xa a apoiar, senón mesmo a crer en proxectos que vaian máis alá da leiriña, da berza e da medianeira, límites atávicos que, de tan practicados na súa fisicidade, pasaron a estructurar tamén a mentalidade de moita xente do noso país en non poucas cuestións de importancia capital para o desenvolvemento de Galicia.
     Pero velaquí está, runfante e sen complexos, a nosa primeira Enciclopedia Universal, escrita toda ela en galego e cun aparato gráfico a toda color moi atractivo que en nada ten que envexar ao que neste eido se realizou e realiza noutros países privilexiados cunha sociedade que ampara e aplaude todo aquilo que deita intereses para o seu propio progreso e formación cultural.
     Para dar unha idea ao lector da envergadura desta publicación direille que este volume, de formato moi cómodo e vistoso (o tamaño da encadernación, realizada en capa dura e discreta color azul mariño con ribetes e estampación dourados, é de 29 x 24 cms.) suma 518 páxinas de letra moi miúda, aínda que de fino perfil e polo tanto ben lexíbel, e profusión de ilustracións que fan a consulta moi agradábel. Se non contei mal, son dezanove persoas as que compoñen o equipo de redacción e cincuenta as que asesoran sobre os diversos campos temáticos, á parte das que compoñen o staff técnico e as perto de cincocentas que colaboran na redacción de voces concretas.
     Doutra banda, a Enciclopedia Galega Universal, nútrese da experiencia, información e arquivo fotográfico da Enciclopèdia Catalana no que respecta a moitas voces de contidos universais, que foron actualizados e versionados ao galego e aos que se lles suman entradas de producción enteiramente orixinal por parte da editora Ir Indo e outras de lexicografía galega que converten tamén deste xeito a obra nun diccionario da nosa lingua.
Estamos, xa que logo, diante dunha empresa merecente de que os galegos a acollamos como patrimonio propio con todo entusiasmo e, o máis importante, pois cómpre dicir as cousas claras: co apoio que supón suscribirse a ela. ¡Que non todo vai ser futbol, coño!, como dixo Arsenio.
     Queridos/as lectores/as, por se hai algunha suspicacia ao respecto, e á vista dos merecidos piropos que lle dediquei nesta columna ao proxecto editorial de Ir Indo, direivos que este escribidor non tén participación ningunha na empresa, como non sexa a simple colaboración nun par de voces de pouca extensión. Non, xa sei..., era por se acaso pensabades que...

     A min iso dos orgullos non che me acaba de convencer. Cando menos certos orgullos. Uns porque me resultan estúpidos, outros porque son de seu ridículos, se temos en conta o xenoma humano, tan emparentado coas moscas. Pero o peor é que entre os moitos tipos de orgullo que existen hai algúns certamente perigosos, como por exemplo eses orgullos colectivos como os da raza aria que levaron ao holocausto xudeo. Ou esoutro orgullo estalinista que terminaba no Gulag. Ou o orgullo americano, que velaí está a inundar o mundo de McDonalds, de basura e de guerras. Ou o orgullo basco, ¡que a ver qué!
     Non digo eu que non haxa orgullos positivos, que haber hainos, pero non me fío cando o obxecto do orgullo non está fóra do propio individuo ou do colectivo que o experimenta, é dicir, cando o orgullo rebota nun espello, polo xeral amañado, en lugar de proxectarse cara a unha causa altruísta (do latín alterum= o outro), gratuíta ou xenerosa, que é cando o orgullo, segundo eu o entendo, resulta ser un sentimento nobre e non excluínte.
     Porque detrás deses narcisismos case sempre existe un desprezo cara quen non reune as condicións que despertaron os orgullos. E así, detrás do orgullo ario está (aínda está, non o esquezamos) o desprezo e o odio cara a outras cores de pel; detrás do orgullo do norte está o desprezo cara á inmigración do sur; como detrás do orgullo madridista está o desprezo e o odio cara os do orgullo culé, e viceversa. Etcétera.
     Estes días andan con iso do Día Mundial do Orgullo Gay, e todo estaría moi ben se non fose por iso do Orgullo, que non cheira moi ben. A min a condición homosexual dunha persoa tenme sen coidado, pero esa estupidez do orgullo rebéntame, e se o propio colectivo se mirase nun espello non amañado vería que está degradando a súa propia causa. Porque unha cousa é a homosexualidade, que aprendimos a respectar, e outra a mariconería de entroido en que rematan as manifestacións do orgullo gay. E dende logo para min, se ben a homosexualidade é tan respectábel como outra opción sexual calquera, a mariconería non o é tanto, aínda que cada quen pode administrar os ridículos ao seu antollo, como facemos todos, que a ver qué pinto eu con este bañador. Por iso coido que é un disparate o que se montou estes días pasados en Roma e noutras cidades do mundo.
     Vai parecer que hoxe estou moi negativo, pero aínda me queda outra cousa no papo que se non a boto fóra me enfermará: nunca me gustou o presunto humorista que basea o seu presunto humor en eivas ou limitacións físicas doutras persoas, como tartamudez, a fungueira, etc. E tampouco me gustan os que o basean na imitación dos 'mariquitas'.
     Por iso paréceme moi ben que o tal Boris non poida vir ás Festas do Apóstol, porque é outro que se dedica a facer pallasadas a conta dunha opción sexual, que ademais seica é a súa na vida real. Perdoen, pero todo isto é tan só unha opinión para queimar, se queren. Non a min, claro, refírome á opinión. ¡Ai, Ana Belén!

     Recibo un correo electrónico de Cuba. É duns amigos que me felicitan o novo ano e se felicitan a si mesmos polos corenta do triunfo da súa revolución. Un pregúntase de qué triunfo falan e tamén se pregunta se non será unha retórica obrigada por medo a que a policía e os comisarios políticos que velan pola "pureza" revolucionaria lles estean a controlar e censurar tamén o que emiten e reciben a través deste magnífico medio de comunicación que é o CE.
     Eu non sei, porque son cousas delicadas de preguntar, se os meus amigos cren que despois de corenta anos coma estes se pode considerar que a revolución triunfou en Cuba. En calquera caso, mal se compadece iso coa progresiva degradación e miseria material en que desembocou o sistemático exercicio depredador dunha sociedade inerte á que lle incrustaron no entramado ideolóxico unhas poucas consignas reduccionistas e cegadoras que calquera pode escoitar varias veces ao día paseando simplemente pola Habana ou mirando unha película propagandística como Yo soy Cuba, un panfleto certamente para trousar que se coñeceu pouco por estas latitudes e co que batín o outro día "navegando" pola TV dixital.
     Costa traballo crer que os meus amigos, xente cultivada, pensen que semellante estado de cousas sexa un triunfo da súa revolución. Claro que alí, a modo de perpetua coartada exoxenizante todo o atribúen ao (certamente) inxusto bloqueo americano, ao que se lle sumou máis modernamente a "crise", eufemismo victimista este co que se refiren á desintegración da URRS e conseguinte fin de tutela desta sobre Cuba.
     Curiosamente, a transformación daquel país está a vir polo camiño da libre circulación do dólar americano, cousa que empezou a permitirse de moi poucos anos a esta parte. É dicir, a libre circulación do símbolo máis identificador do principal inimigo da revolución cubana. Pero isto, que en principio é bo porque é liberador, en tanto en canto dá entrada a un elemento incentivador e motivador da iniciativa persoal así como a un continxente enorme de turistas e, xa que logo, de ideas, talantes e formas de vida incontrolabeis, pode ter un costo insospeitado, pois os odios concitados durante estes corenta anos son moi negros e visguentos, o neoliberalismo que está a infiltrarse na illa non entende de principios e o perigo de caer no poder das mafias, como está a acontencer en Rusia, non é ningún horizonte imposíbel.
     Cuba, o mesmo que Arxentina ou Venezuela, foi para nós, os galegos, un solar de nome tan familiar como o propio, e por iso quixeramos vela realmente Libre de consignas resesas pronunciadas con maúscula ("Socialismo ou Morte, Patria ou Morte") e Feliz (así, con maúsculas tamén) de poder salvagardar o que de positivo encerra o ideal revolucionario. Esperemos que 1999 sexa o umbral dunha nova era para os meus amigos e para toda a poboación de aquela vizosa terra. Por certo, lean o último libro de Xavier Alcalá, La Habana flash.

     Que a historia da humanidade é un relato narrado por un idiota borracho xa se sospeitaba, pero agora sabemos que non fai falta idiota ningún que nos conte disparates. Abondaría con escoitar a Elián contar a súa verdadeira aventura aos amigos do colexio e teriamos unha fotografía da condición humana. Pero para que non se diga que desenfocamos o fotograma poñendo en directo a voz dun meniño que non ten a penas recursos lingüísticos, podemos ensaiar a contala nós, como adultos, a ver qué sae.
     Vexamos: Elián é un neno de seis anos que vivía cos seus pais en Cuba. Un día os pais de Elián separáronse pero seguiron vivindo e durmindo xuntos porque non tiñan sitio onde vivir cada un pola súa conta. A nai de Elián axuntouse a outro home e o pai a outra muller. De pronto, un día, a mamá de Elián xunto co seu novo amor e outros familiares metéronse nunha balsa para escapar da illa e comezar a travesía cara ás costas dos Estados Unidos. Cando xa estaban a piques de tocar terra fallóulles o motor e afogaron todos, menos Elián, a quen a nai, antes de ela morrer, conseguiu poñer riba dun dos neumáticos con que construíran a balsa e así salvalo dunha morte segura.
     Elián foi recollido do mar por uns tíos seus que vivían en Miami e que o encheron de agasallos, de xoguetes e de lambetadas, polo que o neno estaba alí moi feliz, aínda que non vía onde estaba a súa mamá, e dicía por televisión que non quería volver a Cuba.
     Os cubanos de Cuba, moi cabreados con Clinton e cos Estados Unidos, manifestáronse co seu xefe á cabeza para que se devolvese o neno á illa. E os cubanos de Miami fixeron o mesmo para que Elián quedase con eles. Este astuto e agudo cronista sospeita que polo medio andan intereses políticos e que o neno está a ser utilizado como símbolo dunha liorta antiga.
     Entón Clinton vai e mobiliza un mecanismo militar de alta especialización con armas moi sofisticadas, gases lacrimóxenos e todo iso para obrigar á familia de Miami a permitir que o neno se reunise co seu pai verdadeiro separado da súa nai, é dicir da afogada, o cal (o cal pai verdadeiro, enténdese) permitira a fuxida de Cuba co neno a bordo nunha balsa feita de farrapos vellos que non aguantou e zozobrou perante a inclemencia do mar pero despois dixo, o dito pai de verdade, non o outro, o padrasto, que morreu tamén coa nai verdadeira do neno, non coa nova compañeira do pai verdadeiro, que non sabía nada dos planos de fuxida da súa ex-muller e que quería que Elián volvese a carón del porque tamén esa era a opinión de todo o pobo cubano incluído o xefe do Estado que ben que o dixo por televisión que mobilizou tamén os cubanos aínda que os outros cubanos de Miami dicían que non, que Elián era deles e que non o deixarían marchar porque esa fora a vontade da nai que morreu no intento de escapar de Cuba e arribar ás costas norteamericanas porque en Cuba vivía mal e o neno tamén dixo por televisión que non quería volver a Cuba e tiña moitos xoguetes e a operación foi un gran éxito e o neno levou un susto de morte pero finalmente sonríe feliz no colo do seu papá que o levará de volta a Cuba pero sen a súa mamá pero o conto non acaba aí que xa o dixo Fidel e Clinton tamén estaba moi satisfeito e Fidel dixo que os Estados Unidos e Clinton fixeran o que había que facer e agora todos están moi contentos que ben se lles ve na televisión cómo sorríen todos e agora o neno tamén pero sen a súa mamá pero o susto que levou tamén ben se ve nunha fotografía onde un soldado americano armado a tope arrinca ao neno das mans do tío avó ou algo así mentres o neno quizais busca os ollos da súa mamá e mira espantado co terror nos ollos que tamén é casualidade que houbese alí un fotógrafo nese momento entre tanta confusión e tanto soldado a ver cómo se lle vai borrar todo iso sen a súa mamá e cómo vai dormir en paz recordando a balsa a mamá a quen non volveu ver e o neumático os xoguetes as lambetadas os nenos todos a lle facer festas en Miami e alegres pero non a súa mamá que non aparece por ningures e perdoen que coido que me perdín un pouco...¿onde ía?

     Unha vez máis semella que a vida imita a arte, pero neste caso para degradar a vida, non para mellorala. No film de Roberto Begnini, La vita è bella, un pai xudeo fai crer ao seu fillo (de idade aproximada á de Elián) que todas as tribulacións polas que van pasar no campo de concentración son un xogo moi ben montado, un concurso cun gran premio para o gañador.
     Polas imaxes do alegre neno cubano dende que empezou o caso poderiamos pensar en algo así. Foi todo moi divertido, e Elián aínda está a rir do divertido que foi case todo. Un día a mamá do 'balserito' decidiu meterse con varias membros da familia nunha balsa e navegar rumbo á liberdade.
     A Elián dinlle que todo vai ser un xogo, un concurso con premio para os gañadores, para os que máis resistan sen se render, polo que aínda que pareza que o van pasar mal e que o mar se pón fero ou que os tiburóns os acosan, el debe rir e entender que é de mentira, pois os outros concursantes tamén xogan e procurarán asustalos e deitarlles a balsa para lles restar puntos e tratar de levar eles o premio final.
     Elián ao principio non o viu moi claro porque as caras dos maiores non reflectían ningunha alegría. Terán medo a perder, pensou. Pouco e pouco foi confiando, e cando os adversarios, é dicir os outros concursantes que tamén andaban a xogar, lograron envorcarlles a balsa, el sentiu algo de medo, pero como todo era de mentira e a súa mamá lle procurou un neumático ao que se subir, viu como era certo o do premio, pois axiña o recolleron un tíos seus e o rodearon de todas as cousas nas que el nin tan sequera podía ter soñado.
     Con isto, Elián xa coidaba que o xogo rematara e que tan só faltaba que viñese súa mamá despois de se enxugar da molladura que colleu no mar ao caer da balsa. Que agora lle dá a risa pero no momento... E viu que non, que aínda continuaba o xogo e que os adversarios querían enganalo para que volvese para Cuba e así gañar eles o premio. Pero el díxolles por televisión que non, que non quería volver para Cuba. Bo é que a súa familia, a familia de reposto, a que substituíra á súa mamá e ao seu novo papá, porque estes xa debían estar moi cansos de xogar, non se deixaba enganar e o meteron nunha casa moi bonita e con gardaespaldas e todo. Así de ben preparara o xogo a súa mamá.
     E outra vez coidou el que xa gañaran definitivamente o concurso, pero ao parecer os outros concursantes non se rendían e mandaron a uns soldados con armas que mesmo parecían de verdade, tanto, que el colleu outra vez algo de medo e botou a chorar, que lle dá risa velo agora nos periódicos: a el chorando, ao falso soldado moi serio e cunha máscara e todo, e ao seu tío facendo como quen que se resistía a entregalo.
     Pero tamén era de mentira todo, porque os soldados non o entregaron aos outros concursantes, senón ao seu papá de verdade, que esta si que foi unha sorpresa, pois el pensaba que o seu papá estaba no bando dos outros. Pero non, o seu papá tamén estaba no xogo dende o principio e apareceu no momento oportuno para que os adversarios se chinchasen. ¡Había que velos!, queimando cousas e berrando de rabia, que mesmo saíu por televisión, onde Elián tamén ten visto xogar outros meniños perdedores, todos negros, delgadiños e a chorar coas moscas coméndolles os ollos e os beizos.
     E Elián ría e ría agora, cando sabe que todo é un xogo. E esmendréllase de risa ao velos, mentres el, tan campante, abrazado ao seu papá de verdade, que foi moi listo no xogo e que agora xa tan só lle quedaba traerlle á súa mamá, ir recoller o premio e dar por rematado un concurso que vai lembrar xa para sempre, mentres viva, sobre todo cando papá Fidel decida que 'se acabó la diversión'.

     Éxito notábel alcanzou Mario Vargas Llosa o pasado venres, flanqueado por Víctor Freixanes e Sánchez Pombo, na presentación da súa última novela, La fiesta del chivo, levada a cabo no auditorio recén estreado da Facultade de Ciencias da Información de Santiago. O público, entre o que abundaba a xuventude e moitos alumnos e alumnas da propia Facultade, seguiu en silencio e con enorme interese as palabras do escritor peruano, a quen presentou Darío Villanueva cunha ampla e amena introducción na que demostrou o moito que sabe sobre o novelista peruano e na que o noso Rector perfilou unha das constantes da súa obra: a reflexión sobre o poder e os seus excesos, principio actuante de toda a novelística de Vargas Llosa e xa presente naquela primeira e inesquecíbel novela, La ciudad y los perros (1963), onde tantos nos enganchamos definitivamente á literatura hispanoamericana.
     Interesou Vargas Llosa, coido eu, porque o seu discurso actual móvese fundamentalmente na defensa seria e racional da democracia e da liberdade (perdóeseme a redundancia) cun talante que a todas luces pretende evitar o baleirado de contido a que están expostas todas as democracias dende o momento en que estas, unha vez encarreiradas nesa monotonía na que (¿inevitabelmente?) desemboca a vida social por elas rexida, esquecen a premisa básica a través da que un país puido chegar a se dotar de dignidade: a participación cidadá no control do poder, indo máis alá do simple 'cascarón' do voto cuadrienal.
     Neste sentido, Vargas Llosa amósase indubidabelmente equidistante no seu rexeitamento, tanto das dictaduras comunistas coma das de extrema dereita, as dúas encabezadas sempre pola forza das armas, a imposición do terror e a negación máis rotunda das liberdades. Co factor, tamén común, de impregnaren as sociedades sobre as que actúan dunha degradación a todos os niveis moi difícil de 'desincrustar'.
     Non está de máis que alguén de fóra veña á nosa casa a nos avisar destas cousas, por elementais que parezan, e que nolas recorde, tanto aos que medramos na dictadura e corremos o perigo de botarnos a durmir na democracia coma aos que naceron coa papeleta de voto na man e están, así mesmo, durmidos porque lles parece que a democracia é a forma natural de vivir en sociedade. Vargas Llosa, evidentemente, non nos descobre nada novo, nin penso que así o pretenda, cando di que a democracia require unha continua vixilancia e participación, para evitar que un mal día espertemos e nos atopemos con que 'el cascarón está vacío' porque a substancia da democracia se foi arruchando dentro del sen nos decatar, mentres nos abandonabamos a algo que é moi grave e que atopou na magnífica oratoria do novelista unha expresión sinxela e transparente, á tentación da irresponsabilidade, na que todos podemos caer nese proceso de esquecemento dun feito elemental: a democracia non é connatural á especie humana, senón unha conquista, un logro e un valor que en calquera momento se nos pode arrebatar por parte das forzas axexantes do totalitarismo.
     Son cousas coñecidas, en efecto, pero o certo é que existe nas democracias, non só na nosa, unha fatal tendencia á frivolidade e a deixar todo en mans dos gobernantes, que, deste xeito, están lexitimados para faceren o que lles peta e como lles peta. Vargas Llosa, un home que percorre o planeta unhas cantas veces ao ano e que coñeceu de preto varias dictaduras, ben o sabe e ben nos avisa: se non hai participación tampouco hai razón moral para lle afear nada aos gobernos. Quen cae na tentación da irresponsabilidade non pode pedir contas a ninguén. E isto, dito aos presentes e futuros xornalistas que contribuíron a encher o auditorio e a quen Vargas Llosa animou a exercer a honestidade como condición básica do seu labor, é moi importante. Elemental, pero moi importante. E tamén moi grave, se se esmaga e conculca, como de feito se fai con frecuencia, este principio tan necesario e tan doado de entender.
     ¡Home!, agora que o penso, vou propoñerlles aos meus alumnos e alumnas da Facultade de Ciencias da Información realizar como exercicio unha análise do tratamento que se lle deu nos medios impresos ao acto literario-xornalístico que acabo de comentar. A ver qué atopamos.

     A primeira vista, hai unha aparente contradicción na relación entre un réxime democrático e a esixencia de ter que respetar e dotar de dereitos mesmo a quen tén como obxectivo político da súa loita acabar con el, coa propia democracia. Non obstante esa é unha das grandezas e premisas básicas da ética democrática. Isto é cousa ben sabida, pero non por iso haberá que non recordalo unha e outra vez.
     O caso Pinochet é moi ilustrativo: a democracia europea, a partir da decisión do xuiz Baltasar Garzón, coidou de que non lle faltase nada ao sinistro personaxe chileno no referinte non só á súa integridade física e á atención sanitaria que tanto despreciou el no asalto ao Palacio da Moeda naquel ano nefasto e posteriores actuacións dos seus sicarios, senón tamén en canto atinxe aos dereitos dun presunto criminal pendente de probas e contraprobas.
     Certamente, cando a democracia actúa deste xeito, aparentemente tan inxenuo, o que está a facer é defenderse a si mesma para evitar posibeis contradiccións nos seus mecanismos, e disto aprovéitanse os facinerosos, os que, chegado o momento, acabarían co sistema e con todas aquelas persoas que avogasen por el (Fugimori, Chávez, etc., están aí).
     Pinochet, como non podía ser doutro xeito, enganou á xustiza, e aquel ancián decrépito, que daba algo de mágoa en Londres dende o punto de vista humanitario, resucitou cinicamente no aeroporto de Santiago de Chile para que os demócratas aprendamos dunha vez por todas que detrás dun vello aparentemente indefenso e parapetado na máscara carnavalesca da súa vellice queda sempre o que foi un xoven asasino frío e ordenado nos seus tempos de boa saúde, cousa que a nosa caridade, necesaria e voluntariamente présvita e miope, felizmente inxenua por democrática, non pode (quere nin debe) ver.
     Finalmente o tipo este do bastón enganou ou preparou todo de tal xeito que a inxenuidade interesada, cando menos aparente, dos xuices e ministros británicos foi a esnafrarse contra o duro valo do ridículo. De certo, os gobernos dos Estados español e británico libráronse dunha pataca ben quente mandando ao Pinocho para casa.
     Pois que lles aproveite. E en canto á denuncia e posterior actividade do xuiz Garzón contra o dictador poderase interpretar de moitas maneiras pero a xurisprudencia internacional que el puxo en marcha é de esperar que sirva de aviso a outros dictadores da calaña do chileno cando pensen en viaxar tan ricamente aos países do noso mundo europeo e democrático, que con todas as deficiencias que poida ter segue a ser o berce máis firme da civilización.
     Doutra banda, tamén esta experiencia debe servir para que nos decatemos de que o proceso de perfectibilidade do sistema democrático nunca está pechado e que sempre aparecerá un novo elemento casuístico que nos fará remexer os pousos acomodaticios do noso estado de benestar. O que pasa é que teremos que estar vixiantes, pois aos tramposos e inimigos da democracia non lles medra o narís como a Pinocho, e pasan a carón de nós coa súa máscara de entroido imitando cidadáns respectábeis.

     "Ás vegadas, por facer festa, o señor Merlín saía á eira e nunha copa de cristal chea de auga verquía dúas ou tres gotas do licor que il chamaba 'dos países', e sorrindo, con aquela aberta sorrisa que lle enchía a faciana como enche o sol a mañán, preguntábanos de qué cor queriamos ver o mundo (...)". Iso escribía Álvaro Cunqueiro no comezo do seu libro de soños Merlín e familia, e niso debe de consistir, quizais, a felicidade: ese soño de imposíbel realización no que, non obstante, podemos reconfortarnos de vez en cando, anque non sexa máis ca por un pequeno intre.
     E niso consiste a democracia: en nos preguntar á xente de qué cor queremos ver o mundo, e darnos a nós mesmos a cor con que o queremos ver, aínda que todo non sexa máis ca un soño, unha quimera cambiante no tempo e no espacio, porque nada hai que poida permanecer por sempre igual e definitivamente nos proxectos humanos. E tan só os tiranos e os seus apoloxetas, movidos pola sede de poder e de ambición, pola súa vaidade e soberbia, queren privarnos desa modesta aspiración, tan pequeniña, tan cativa, de podermos soñar un pouco de vez en cando.
     Afortunadamente, hai días en que un amanece cunha fírgoa de luz entrándolle pola fiestra e pode por un momento imaxinar a alegría do sol tinguindo o mundo da cor desexada, como nos ofrece Cunqueiro, digo Merlín. É tan só unha ilusión, xa se sabe, que se esvae, igual que se esvae a nube azul do meigo en canto franqueamos as follas desa fiestra á visión total da paisaxe e vemos a enorme cantidade de sombras que nubran a nosa esperanza, porque non hai felicidade posíbel se non é compartida por todos os homes e todas as mulleres do planeta. Pero é reconfortante nunha mínima medida.
     Nestes meses pasados, mesmo nestes últimos días, concretamente en Belgrado, temos asistido á caída dalgúns tiranos, xente desa, de pistola e de tortura, de prepotencia e maldade unidas a unha ambición persoal desmesurada. Xente que decote quere pintarnos o mundo ao seu antollo, sen nos preguntar, é dicir: de negro e de pantasmas sombrías, de medo e de terror. Pinochet, Fujimori, Milosevic... Son pequenas, moi tímidas fírgoas de luz as súas caídas, nun contexto de tanta fame e sufrimentos como vemos todos os días non só nos países do terceiro mundo, pero reconfortan porque empecen que a esperanza se esvaia definitivamente, e nos permiten, pola contra, podermos seguir a crer que os totalitarismos de calquera signo, aos que haberá que sumar o emerxente e descontrolado neoliberalismo, de tan rápida implantación no planeta, non son invencíbeis, e que pertencer á especie humana aínda pode ser un privilexio e un motivo de consolo. Que aínda é posíbel, en fin, un 'licor dos países' para todos.

     Non sei se vostedes o notarían, pero cando se aproximan eleccións os políticos, xa sexa por instinto xa porque saben algo de retórica (que haber, hainos), comezan a utilizar nos seus discursos esa figura de dicción que se chama anáfora e que, entre outras posibilidades, podemos adscribir, por unha parte, aos recursos de persuasión, é dicir ao conxunto de estratexias encamiñadas a convencer ao auditorio de que o que di o orador é o fetén e, por outra, aos recursos, digamos, de conmoción: aqueles dispostos para mover e remexer os sentimentos da audiencia, adobando os ánimos e predispoñéndoos a favor de quen está a falar dende o escenario.
     En Galicia agora xa pasou o que pasou, pero fíxense nas próximas chamadas ás urnas e oirán moito aquilo de "¡que non nos digan que tal..., que non nos digan que cual, que non nos veñan con isto ou con aquilo!". "¡Porque xa sabemos que tumba, porque xa sabemos que dálle, porque xa sabemos.que..!";. "¿De que pode presumir fulano...?, ¿de que pode falar mengana?, ¿a quen pode denunciar quen ten o rabo de palla? Etcétera. Moita repetición no inicio das frases; moita énfase nese repetido segmento inicial. En fin, moita anáfora.
     Certamente, pasariámolo moito mellor se todos os galegos soubesemos algo máis da retórica dos antigos (e non tan antigos) tribunos. Aos políticos non lles molestaría nada o feito de falar un pouco mellor, e a nós viríanos moi ben porque, aos poucos, tamén a xente do común poderiamos ir collendo as habilidades e pronunciarnos, xa que non sobre a sinceridade do que se nos promete, polo menos si sobre a pericia retórica de quen pretende gobernarnos os próximos anos. E aí sería oír a paisanaxe no descanso do partido de futbol ou mentres elixe no mercado unha manchea de grelos desculpando a un tal o incumprimento das promesas porque, a cambio, manexa moi ben a epanadiplose e sabe distraer o personal a base de moita parécbase, por máis que polos entimemas se lle vexa o plumeiro; ou a mengana porque non hai como ela para para administrar os zeugmas ou para resolver con éxito casos de disparacoluthethos. Unha festa na ágora cotiá.
     Mellor aínda sería que algúns políticos aprendesen a aproveitar o seu corpo como posíbel emisor de signos. Sobre todo as mans. Pero nisto está claro que, cando menos para algúns, o plaxio dos seus mentores semella inevitábel e nunca terán retórica xestual propia. Quizais por iso tampouco nunca gañarán eleccións. En Galicia, digo.

     A parábola, nas súas versións máis elementais e doutrinarias (hainas complexas e de grande rendemento didáctico e existencial, como a Odisea), foi dende sempre un dos recursos de que se valeron e valen os guieiros para persuadir, disuadir e/ou convencer as multitudes ávidas de respostas fáciles a cuestións complexas que elas non acaban de comprender.
     De certo, como método didáctico a parábola é moi atractiva, pois pón ao alcance de quen non desexa, non quere, non sabe ou non pode estruchar un mínimo o seu propio cerebro para se achegar un pouco por si mesmo (no digo alcanzar: escéptico que un é) á verdade. Por exemplo, qué doado é dicirlle a unha masa famenta que a súa fame terá compensación porque é máis fácil que entre un camelo polo ollo dunha agulla que un rico no reino dos ceos, e que os últimos serán os primeiros, como naquel caso dos traballadores das viñas, etc.
     A parábola, por moitas razóns, pero fundamentalmente por ter unha base narrativa e xa que logo xogar coa vantaxe da ansia humana por oír historias, obnubila as mentes, desviándoas cara a fáciles mundos posibeis, non só verosímiles senón en certo modo tamén verificabeis, que quizais nada teñan que ver coa realidade obxectiva que se pretende analizar, ocultándoa e, o que é peor (ou mellor, segundo as conveniencias de cada momento) confundíndoa con falsas equiparacións exactas, con modelos aparentemente idénticos que quen escoita o conto pode verificar de seu na súa vida cotiá.
     Hai uns poucos días, un agudo e (todo hai que dicilo) admirábel columnista aplicou unha desafortunada parábola a unha realidade moi complexa que ben merecía as sutilezas analíticas a que nos tén afeitos para desentrañar os problemas do día a día. Comparaba el o caso da Universidade coa situación deses sempiternos adolescentes, trinta ou corentañeiros que, amparados no paraugas paterno, viven comodamente e aínda por riba se mostran insolentes cara a quen os alimenta e proporciona unha vida cómoda e sen responsabilidades.
     O lector da parábola de seguro coñece máis dun caso deses e, anque coñeza moitos outros de xuventude traballadora e reponsábel, pode que se sinta reconfortado ao ver que a opinión que tén do parásito trinta ou corentañeiro pode extenderse a toda unha institución como a Universidade, a onde van parar os seus impostos.
     A verdade é que se lle podía dar a volta á parábola e pensar nun pai cómodo e folgador que pode presentarse en sociedade con certa fachenda gracias aos froitos e prestixio logrados polos seus mellores fillos, a quen aínda por riba lles esixe que busquen medios para mercar os instrumentos de traballo. Demagóxico, claro.

     Non puntualmente, pero si fundamentalmente, foi a partir daquelas dolorosas xornadas e manifestacións de 1997 durante as que se intentou evitar, primeiro, e denunciar, despois, a morte de Miguel-Angel Blanco Garrido a mans de ETA, cando se rexistraron aspectos moi positivos que foron aplaudidos case unanimemente (houbo uns poucos silencios —algúns atronadores— mesmo en Galicia) polos creadores de opinión dos medios ao se referiren aos bos síntomas de saúde democrática que supuxeron aquelas mobilizacións sociais contra a actuación criminal da banda asasina que está a arruinar Euskal Herria e contra o(s) partido(s) que a apoia(n). Aínda que xa pasaron tres anos e puidera parecer que todo aquilo é auga pasada, gustaríame insistir en que houbo algo naquel momento no que coido que non se reparou suficientemente e que quizais, dado que continúan os atentados, supoña o matiz cualitativo máis importante desta nova era a que deu paso o asasinato dun rapaz licenciado en Económicas que tocaba a batería nun grupo musical de Ermua (eu resístome a poñer por diante a súa —por outra parte insignificante— condición política de concelleiro dunha pequena e case descoñecida vila euskalduna). Tratarei de explicarme o mellor que poida nunha cuestión delicada na que é doado desenfocar ou mistificar os feitos.
     Por unha banda, cómpre partir da base de algo xa ben recoñecido e comprobado: a condición de simple espectadora que define á sociedade occidental do último tercio do século XX. A (in)cultura do consumo, no seu exacervamento, multiplicado polos avances tecnolóxicos, propiciou unha gran pasividade que converteu a cada individuo, en particular, e a case toda a comunidade, en xeral, en suxeitos ávidos de consumir calquera cousa, incluído moi especialmente o ocio pasivo e o espectáculo, a calquera precio. E neste proceso interesa sobre todo ver o comportamento da infancia e da xuventude. En canto á primeira, é doado apreciar a falta de actividade lúdica xerada por ela mesma, debido a que xa non tén que fabricar os seus propios xoguetes, que lle veñen servidos en serie e a precios ben asequíbeis, nin ser actora, improvisadora e transformadora dos seus xogos, pois todo está baixo a supervisión dos maiores. En contraste coa infancia de hai unhas décadas, que aínda recibía por transmisión familiar e social unhas habelencias que lle permitían encher creativamente o seu propio tempo lúdico, a infancia de agora está eivada polas programacións que se lles deseñan dende o mercado e das que as últimas, pero non derradeiras, son eses videoxogos, traumatizantes polo inmobilismo que conlevan e mesmo por veces, anque sexan excepcións patolóxicas, pola violencia real a que poden inducir, como se puido ver estes días pasados con ese adolescente que matou a súa familia.
     En canto á xuventude, podemos case dicir o mesmo: na súa xeralidade, xa non sabe vivir sen diñeiro no peto porque tén que compralo todo, en lugar de organizar o seu divertimento aproveitando o potencial creativo que encerra en si mesma. O fenómeno dos "concertos" de cantantes de moda é ben significativo: miles de mozos e de mozas son quen de pasar horas e máis horas, acurrados como gando, mirando para un escenario no que se lles ofrece un abano moi reducido de ritmos e de músicas, así como letras que transmiten unhas propostas ideolóxicas moitas veces xeradas por individuos, totalmente indixentes dende o punto de vista cultural, que se erixen en guieiros do "pensamento" xuvenil polo simple feito de pertenceren a grupos de moda. Deste xeito, a filosofía da vida dun adolescente occidental pode estar compendiada toda ela nunhas cantas letras de cancións escritas por uns poucos rapaces e rapazas que decidiron formar un grupo musical.
     Outro fenómeno novo que podemos enfiar nesta mesma tendencia é a masiva incorporación da infancia e da xuventude (agora tamén feminina) ao espectáculo do futbol dominical e vespertino, algo que antes (dende logo con evidente e inxusta discriminación) só estaba previsto para homes adultos, porque o deporte infantil e xuvenil, gratuíto, se desenvolvía nas mañáns dos días festivos e só para nenos e mozos.
     E xunto con todo isto foi agromando un comportamento e unha simboloxía de grupo desenvolvidos pola necesidade de manifestar ou de inducir estados de ánimo con que facer unánime, é dicir, con que reunir o que estaba disperso e individualizado, para aproveitalo a favor dunha causa (pseudo)deportiva ou, simplemente, como é o caso dos concertos de música, dunha diversión colectiva uniforme que remata en si mesma nada máis acabar o festival. A uniformización no vestir, os movementos coordinados dos corpos, os símbolos e xestos producidos cos brazos e coas mans foron pouco e pouco converténdose nunha especie de linguaxe ao servicio de obxectivos intrascendentes e con proxección nun "outro" que se beneficia da pasividade: o clube (pseudo)deportivo (agora xa unha sociedade mercantil con vontade de lucro) ou o grupo ou cantante de moda, tamén convertidos en empresas que deben xerar beneficios. De xeito tal que, en boa medida, pode dicirse que o espectador é explotado dobremente pola propia organización do espectáculo, pois por riba de ter que pagar a entrada, o asistente tén que producir boa parte dese espectáculo, que non sería igual sen a súa participación, o cal equivale a mercar unha prenda de vestir á que se incorporan os logotipos das marcas comerciais, facendo do individuo, non só un soporte de publicidade gratuíto e moi efectivo, senón tamén o financiador da mesma.
     Pois ben, todo isto que se foi xerando dun xeito espontáneo (aínda que paulatinamente orientado polos grupos de interese económico: pensemos nas organizacións de fans ou de siareiros subvencionados máis ou menos abertamente polas empresas discográficas ou polos clubes de futbol) fixo eclosión cualitativamente diferente coas manifestacións de protesta pola tortura e polos asasinatos de ETA ou de maridos furiosos, de xeito que moita da simboloxía creada para aquelas causas intrascendentes revelouse moi operativa para outros fins que si interesan xa á supervivencia de toda a sociedade: as causas da paz, da democracia e da liberdade, das que sería desexábel que se convertesen en obxectivo central dun revulsivo do sistema de valores e dunha remoción da sensibilidade social adormecida pola sociedade de consumo e pola violencia real, televisiva ou cibernética.
     Deste xeito, sería interesante que a xuventude chegase á conclusión de que non é incompatíbel o espectáculo (por mágoa, as manifestacións contra a violencia teñen a veces tamén esa dimensión) coa defensa de aquilo que nos fai máis libres e verdadeiramente civilizados: a recuperación da dignidade e do orgullo de pertencermos á especie humana. E por obra deste fenómeno, fomos moitos os adultos que nos vimos imitando os xestos dos xoves, sen nos sentir grea inopinante, e levantamos as palmas das mans con emoción e con sentimento de solidariedade nas manifestacións contra o terror e a violencia. Velaí por ónde non sería imposíbel que cada domingo o campo de futbol se convertese nun lugar de lembranza para as víctimas da barbarie que está a padecer o mundo enteiro e, xa que logo, nunha recordación de que os asasinos sempre poden volver a cometer os máis atroces e noxentos crimes, se non os desenmascaramos día a día alí onde asomen a cabeza.
     Xa se sabe que hai máis aspectos a ter en conta, pois sempre se corre o risco de que a instrumentación política de todo isto enlorde unhas manifestacións nacidas limpamente da sensibilidade e da solidariedade. Pero de todos os xeitos sería importante que a xuventude, anque non fose máis que coa súa simboloxía colectiva e lúdica, tomase o protagonismo de algo no que estamos todos involucrados.
¡E longa vida á revista Alameda, que sen dúbida defenderá causas nobres

     ¿Que é o que se enterrou o sábado pasado en Inglaterra, na pequena illa das azucenas brancas? Algúns millóns de persoas compuxeron en Londres un cortexo funerario como non se ten memoria doutro igual na historia do mundo, pois, asemade, dous mil cincocentos millóns de telespectadores estivemos a despedir a alguén a quen nin coñeciamos nin nos coñecía; a alguén que, cando vivía, non pasaba de ser unha anécdota da actualidade rosa, máis ou menos simpática e querida para algúns, máis ou menos odiosa para outros, máis ou menos indiferente para moitos.
     Entón, ¿que é o que se enterrou o pasado sábado? Millóns de flores estraron as rúas do Reino Unido ata extremos que nos parecerían inverosímiles se non fose porque o puidemos ver cos nosos propios ollos. Elton John cantou con bágoas nos ollos para a súa "Rosa de Inglaterra" a melodía de Candle in the wind, unha chama no vento que encheu de adeuses conmovedores o aire imponente da abadía de Westminster. "Goodbye England's Rose", repetía o pequeno Elton. O Primeiro Ministro, Tony Blair, leu cheo de emoción un fragmento da primeira epístola de Paulo aos corinthios, ateigada de referencias aos valores da caridade. A propia raiña dos británicos tivo que baixar do seu témpano xeado e achantar diante do clamor social, que lle esixiu un xesto de humanidade cara algo que se sentía como unha grande mágoa, como unha perda irreparábel.
     Este cronista deixouse levar tamén polo sentimento e conmoveuse coa mirada tristísima da princesa perdida nun tunel de París. E nembargantes, se o consideramos con calma, por moitas simpatías que despertase, parece desproporcionado ese sentimento mundial que percorreo tantos millóns de fogares ao longo da semana pasada. Ninguén, nin a mesma Diana, podería crer a enorme conmoción que provocou a desaparición dunha muller da que non se sospeitaba que encerrase tanto poder de convocatoria, tanta capacidade para conmover, é dicir, para mover sentimentos gratuitos e xenerosos, para despertar, en fin, tanta compaixón.
     Por iso é moi posíbel que o que se enterrou o sábado pasado en Inglaterra non fose o corpo dunha muller de trinta e poucos anos, morta en accidente de automóbil o pasado día non sei cántos de xa non sei qué mes, aos poucos minutos de cear non sei ónde con non sei quén. Non puido ser tan só o corpo dunha moza máis ou menos simpática e querida, máis ou menos odiosa, máis ou menos indiferente para uns ou para outros. Non puideron ser tantas flores para unha simple persoa mortal. Tivo que ser algo máis o que alí se enterrou o sábado pasado: quizais con cada flor enterramos un pouco máis as escasas ilusións que lle quedan á especie humana, atrapada no espectáculo das mortes do integrismo bárbaro, do terrorismo inxusto e brutal que nos serve cada día a actualidade. Quizais enterramos tamén algo máis a esperanza, que ao mundo occidental se lle antollou encarnar espectacularmente nesa mociña, Lady Melancolía, coma se fose a derradeira fada dos seus contos infantís.
     A un gustaríalle pensar que o mundo xa non será tan ruín deica en adiante, porque con ela, con esa Rosa de Inglaterra, independentemente da súa concreta e controvertida figura histórica, non se enterrou nada senón que se plantou unha semente de humanitarismo e de bondade que pode facernos algo mellores a dous mil cincocentos millóns de telespectadores. Pero non sei, non sei.

     Querido/a lector/a: estes días andan todos os medios de comunicación a te abouxar con iso da plataforma dixital, algo do que ti (este ti é masculino e feminino: un respiro para o cronista) non tes seguramente nin a máis remota idea, mesmo como lle pasa a este humilde servidor, por máis que este humilde servidor sospeite que do que se trata é de algo con que te sacar os cartos a ti e a min do xeito mellor para os dixitalizadores e deixarte colgado a fin de mes, é dicir, colocado para a desesperación.
Pero a cambio de non saberes nada do asunto podemos darlle un repaso á filoloxía e mirar de procurarlle, cando menos, algo de proveito para o futuro.
     Lector/a, seguramente ti non sabes latín e cada vez saberás menos, dada a situación dos planos de estudios. Eu de latín soamente che aprendín o xusto, ese pouquiño que me permitiu chegar a saber que cando pronuncio a verba colocar estou a dicir o mesmo que cando digo a verba colgar porque as dúas proceden do latín collocare, pero a primeira delas entrou moito máis tarde na nosa lingua, mentres que a segunda sufriu todas as aberracións da boca vulgar e quedou así de branda e de pendurada.
     Non te rías, porque a cousa tén o seu aquel. Ti andas a dicir estes días no café, no bar e nas tertulias cos amigos/as, que si a plataforma dixital por aquí e que si a plataforma dixital por alá, e non tés nin idea do que estás a falar. Tan só tés unha remota intuición de que axiña terás que pagar por ver o teu futbol ou as túas películas preferidas.
     Claro que non tés nin idea. Porque, imos ver: ¿sabes ti que a palabra plataforma procede do francés plat-forme, e que plat significa chan e que forme..., ben, iso si que o sabes, por aquilo de fío bra, fío branco, fío ne, fío negro. Pero ¿sabes ti que dixital é o mesmo que dedal, é dicir cousa dos dedos, que ben o sabían as costureiras (e os xastres) de antes? ¡Ah, iso non o sabías! Non o sabías pero andas a dicir por aí cousas como "pegadas dixitais", "aquí hai que poñer oito díxitos", "cómpre dixitalizar este texto", etc., etc.
     Claro, ígnaro lector/ígnara lectora, todo vai de dedos, porque todo che vén do latín digitu, ¿ou non te decataches de que para solicitar o DNI o primeiro que fan é enzoufarche o dedo índice de tinta e, sen pudor nin respecto ningún, esmagarcho contra dunha cartolina para ficares fichado/a de por vida coas túas pegadas dixitais intransferíbeis? ¿E por qué coidas ti que o noso sistema de contar é decimal, se non porque son dez os dedos que temos entre as dúas mans, de onde resulta que cada dedo é un dixito?
     Pois agora que xa sabes algo máis de filoloxía podes empezar a botar contas dixitais, é dicir, a contar polos dedos, porque de aquí a pouco alguén vai decidir a dedo, sen que ti poidas protestar nada, que, se queres ver TV, terás que colocar na túa casa un descodificador que che deixará aínda un pouco máis colgado do que estabas. E aí non hai latín que valla. Non te deixes meter un digitu, digo, un dedo na boca, por moi animal dixital que sexas, coma este servidor.

     Seica ata non hai moito tempo, poñamos dous ou trescentos anos, a ciencia, quero dicir a Filosofía, coidaba que o espermatozoide era un ser humano en miniatura, por iso chamaba a esta semente homunculus, que en latín significaba homiño nun sentido despectivo, única acepción que recolle o diccionario da RAE para a forma homúnculo, que non figura, en cambio, nos diccionarios galegos ao uso, como non sexa baixo a forma de milhomes.
     ¿Coñece vostede, lector/a a don Avito Carrascal? Non, non, nada que ver con Antena 3 TV. Don Avito é o personaxe de ficción en quen Unamuno encarnou o entusiasmo e a fe absoluta na posíbel programación socio-pedagóxica do ser humano. A programación do home perfecto, que debería empezar a deseñarse mesmo dende antes de unir os elementos necesarios no claustro materno. Na novela Amor y Pedagogía (1902), Unamuno responsabiliza do experimento a este don Avito, que planifica o seu futuro fillo, Apolodoro, en todos os detalles, comezando, naturalmente, pola elección deductiva da nai, soporte matriz do que non pode prescindir, seguramente moi a pesar do noso personaxe, para quen o ideal quizais pasaría por eliminar o elemento feminino e lograr a síntese do ser humano por emulsión químico-orgánica nunha retorta ou matraz, tal e como se encarga de profetizar que ocorrerá algún día Sinforiano, un estudiante de Ciencias naturais que se hospedaba na mesma pensión que don Avito.
     Non é seguro que Unamuno quixese parodiar malevolamente nesta novela o ideal pedagóxico-social-krausista da Institución Libre de Enseñanza, pero sen dúbida ironizou hiperbolicamente nela sobre certas mentalidades que soñan con crear homes e mulleres á súa imaxe e semellanza, vai ti a saber con qué finalidade. E velaquí os clons, que xa nos poñen ás portas de lograr seres humanos que colmen tan debecidas esperanzas. "Bendita sea la rama / que al tronco sale / morená saladá".
     Polo de pronto, os colectivos gays e lesbios buliron xa a reivindicar a clonación humana como un método idóneo para colmar os seus dereitos de reproducción homosexual. Polo tanto, moi logo haberá que elaborar un corpus legal que regule todo isto, porque está claro que entraremos no século XXI con algún clon humano da man, con algún homúnculo ou muliércula (que o latín dá para todo) a quen educar e formar a imaxe e semellanza do seu/súa tronco/ponla, mesmo co perigo de que lle saia bigote como á morená saladá.
     A un servidor non lle preocupa a posíbel clonación humana en si. Non lle preocupa, entre outras cousas, porque sería unha preocupación gratuíta e inútil, toda vez que sabe que a ciencia está claro que non se detén por maléficos que poidan resultar os resultados da súa continua experimentación. En todo caso, o máis que lle pode producir a un servidor a clonación é algo de grima e, dende logo, un escrúpulo estético da monstrosidade que resulta de determinar fisicamente a unha persoa, sen lle deixar tan sequera que sexa o azar quen mesture as posibilidades de ser alta ou baixa, de ollos verdes ou castaños, de nariz recta ou aguileña, fea ou guapa.
     Difícil van telo os pais ou nais dunha criatura clónica, pois se un dos argumentos esgrimidos de sempre polos fillos contra os pais foi o de telos traído ao mundo por vontade e capricho exclusivo dos proxenitores, agora a cousa vai ser dobrada e a aquel argumento engadirase que por qué o naceron muller bigotuda, que por qué non o naceron home ou viceversa, que por qué con este corpo, que por qué non con outro máis guai.
     Don Avito foi ao desastre co seu Apolodoro porque o amor triunfou sobre a pedagoxía. Pero iso ocorreu na mente de Unamuno hai xa case cen anos. ¿Vencerá tamén o amor sobre mal gusto e a grima de provocar a repetición, por exemplo, de homúnculos e muliérculas como... (aquí pon ti o nome que desexes, querido/a lector/a?

     Ata agora, os antecedentes familiares da maioría das persoas non se podían desvelar verosimilmente máis alá da terceira ou cuarta xeración, é dicir, a dos avós, bisavós ou, todo o máis, tataravós, cousa que non daba para moito no caso de se querer dotar un de prosapia rancia, é dicir, de ascendencia non dos que "trabajan por sus manos", senón dos "ricos", seguindo a contraposición do poeta medieval Jorge Manrique. Iso non quere dicir que non lle saia a todo o mundo un venerábel escudo nobiliario cando encarga que lle fagan a árbore xenealóxica. Aquí todos nobres, todiños nobres con brasón ateigado de símbolos heroicos e de dignidades moi serias máis alá do tempo que nos poidan garantir e denunciar os documentos. ¡Home!, dende logo téñeno doado os Garcías, Fernández, Díaz, Martínez, etc., porque sempre se poden arrimar a algún antepasado das Cruzadas ou liquidador de mouros. Pero aínda que un leve un apelido tan transparente como Ferreiro, Queixeiro ou Ceboleira, pode ter a seguridade de que non lle ha faltar emblemática nobiliaria, se lla procuran xenealoxistas apropiados. Claro que nestes casos o difícil é atreverse a llo ensinar á xente de fóra da familia, baixo grave perigo de ser centro de coñeos.
     Agora chéganos a posíbel lectura do xenoma humano, que, segundo Matt Ridley, autor dunha obra así titulada (pero en inglés, Genoma), seica é como un libro de vintetrés capítulos chamados 'cromosomas' que contan miles de historias chamadas 'xenes', en parágrafos chamados 'exóns' e unha especie de anuncios ou 'intróns', con palabras denominadas 'codóns', con perdón, que, á súa vez, se forman con letras etiquetadas como 'bases'. E nese libro, que, se o puidesemos estirar poñendo unha letra cada centímetro, alcanzaría a lonxitude do río Danubio, é onde está escrita a nosa verdadeira historia. Así as cousas, do mesmo xeito que apelidándote Bieiteiro Zamburiña ou Sabugueiro Nogueira é inútil que pretendas agochar a túa condición galega, esa condición que tanto avergonza a moitas persoas deste noso país, coa lectura do xenoma váisenos descubrir ao mellor a nosa condición remota de berberecho. Entón teremos que arrombar no rocho, quero dicir, levar ao faiado os nosos brasóns e encargar a unha empresa apropiada de microbiólogos que che estudien o teu xenoma con xeito e emitan un informe no que se demostre a túa ascendencia no deus Neptunio, porque estas cousas do xenoma case sempre rematan no mar, ou nun peixe espada ou cando menos nunha robaliza. Vai ser moi divertido ver xenomas cheos de quenllas ou de pirañas pertencentes a xentes que presumen de bonhomía, solidariedade e pureza de sentimentos. Ou humildes sardiñas (de cando as sardiñas eran humildes) naqueloutros de xentes que se estiran moito con esa vaidade propia de quen se ve a si mesmo moi por riba do depreciábel vulgo ou pertencente a unha raza escolleita e superior.
     No xenoma deste cronista espero que non atopen ningún antecedente vergoñento, tipo peixe sapo ou buxana de baixamar. Porque mira ti que se che descobren que o teu ancestro máis presentábel en sociedade resulta ser unha miñoca, con todo o respecto para as miñocas... Do que si estou seguro é de que Noemi Campbell debe proceder dunha cimbreante anguía de río.

     Aínda estando practicamente esgotado o discurso da antiviolencia, pois xa non se poden emitir máis que obviedades ou descargar efusións sentimentais que non arranxan nada, está claro que cómpre aínda seguir dicindo cousas porque tamén as bombas e as pistolas seguen a repetir a súa cantarela funeraria. ETA volveu a matar, esa é a realidade da que hai que partir, despois dun período de tregua declarado polos propios asasinos. Unha tregua na que, no fondo, ninguén acreditaba seriamente, pero durante a que, de certo, houbo diálogo (quizais non o suficiente), avances e reestructuracións do campo político que semellaban ir deseñando algunha esperanza.
     Todo volveu atrás, como era previsíbel, porque detrás de ETA non parece que haxa ningún proxecto político (¿Úlo o modelo de país que queren? ¿Úlo o seu programa?), senón un negocio que entraría na ruina se se apagan as bombas e as pistolas. Irene Villa, a meniña (agora xa unha muller desfeita, anque dereita moralmente) tiña razón cando nunha entrevista destes meses pasados lle pedía aos seus verdugos que se dedicasen a outra cousa, anque a nova ocupación non lles fose tan rendíbel economicamente como o oficio de matar e extorsionar.
     A pouco que se abran os oídos estes días para poñer atención ao que comenta a xente sobre o atentado que lle custou a vida a Blanco García, notarase que a opinión da xente do común resulta esmagantemente maioritaria no que se refire a un pronunciamento de indignación e rexeitamento do novo crime e da violencia como arma política. A xente do común non tén instrumentos de expresión que non sexan os das manifestacións e que reuniron onte en Madrid un millóns de persoas. Sen embargo tamén é certo que se escoitan unhas poucas voces, provenientes de xentes con capacidade intelectual, probada competencia profesional e medios onde pronunciarse abertamente, que mesturan dun xeito perigoso as causas da violencia etarra cunha serie de reproches dirixidos a certos políticos, intelectuais e profesionais dos medios de comunicación que día a día están bombardeando esa opinión común cun discurso antinacionalista certamente impresentábel nunha democracia que xa vai sendo talludiña.
     É nesa mestura, exculpatoria nalgunha medida, quéirase ou non, do crime, na que este cronista querería pararse a reflexionar, pois están a practicala persoas que se definen como nacionalistas, cando o certo é que deberían ser os verdadeiros nacionalistas (quero dicir os nacionalistas demócratas) os primeiros en condenar unha violencia que está a desvirtuar a súa imaxe e o seu discurso, toda vez que propicia a ecuación nacionalismo = falta de diálogo + violencia + falta de sentimentos + frialdade criminal, etc., etc., para beneficio do centralismo recalcitrante e reseso que levamos sufrindo durante tantos anos e que, por desgracia, segue efectivamente presente en moitos foros.
     Non se poden mesturar estes fenómenos. ETA mata no seo dun réxime democrático que tén canles de expresión suficientes para defender calquera idea, mesmo a do independentismo, tan só pendente, este, do trámite democrático da aceptación maioritaria por parte da sociedade. E iso hai que gañalo dialecticamente coas armas da palabra, da persuasión e do xogo político. Velaquí temos, entón, unha realidade a analizar á parte: ETA mata e polo tanto cómpre pronunciarse claramente se un está ou non a favor da violencia como arma política nun réxime democrático.
     O outro fenómeno, a outra realidade, a realidade cotiá que todos podemos apalpar e que nos indigna a moitos, prodúcese pola cerrazón dialéctica de quen quere manter a ultranza un modelo centralista e uniformador, e que se enfronta a algo que se vén repetindo teimundamente, mais sen moito éxito receptivo, dende o século pasado (o XIX): a unidade dun Estado non é incompatíbel coa delimitación de esferas particulares que esixen un tratamento específico por razóns de cultura, tradición, lingua ou simple vontade e sentimento individual ou colectivo dunha diferencia respecto do seu contorno inmediato (as semioesferas da Escola de Tartu, das que tén falado abondo Iuri Lotman, non son alleas a isto).
     Pero este fenómeno da existencia de recalcitrantes centralistas non pode servir de escudo exculpatorio do crime. Unha vez máis, despois deste último asasinato, flota no aire de certos sectores do nacionalismo a idea de que, se Madrid fose máis receptivo ás reivindicación nacionalistas, ETA deixaría de matar. Trátase dun determinismo absurdo, pero inhibe a outros nacionalistas, demócratas, de se pronunciaren por medo a perderen a súa identidade e recoñecemento como nacionalistas e van conformando así, pouco e pouco, o que a politóloga e socióloga alemana Elisabeth Nöelle Neumann chama a espiral do silencio, sinistra expresión elocuente de seu.

     A este cronista gustaríalle oír os comentarios que suscitou estes días pasados entre os que exercen e apoian o terrorismo o asalto das forzas de elite á embaixada xaponesa no Perú para liberar os reféns retidos polos gerrilleiros do MRTA. Gustaríalle saber ao cronista qué opinan da masacre criminal que alí se montou tan só para que o mundo enteiro tomase nota das posibilidades de destrucción e de inhumanidade que hoxe en día pode desenvolver a tecnoloxía ao servicio dun individuo como o presidente Fujimori, ese irresponsábel que tanto se parece nas explicacións triunfalistas que anda a dar da operación a aquel militar que hai uns poucos anos desfilou polas rúas de Washington como un xeneral romano para celebrar a súa pírrica victoria na Guerra do Golfo.
     Visto dende aquí, mirando a miseria e a sobreexplotación na que viven moitos países de Latinoamérica e concretamente o Perú, un explícase a existencia de grupos como MRTA, aínda que non estea de acordo con todos os métodos utilizados por eles, por exemplo o secuestro de persoas inocentes. Un entendería tamén que o goberno peruano puxese en marcha a operación que levou a cabo para liberar os reféns, se é certo que se esgotaron as vías do diálogo, pois estaba dentro das súas competencias e obrigas velar pola seguridade das persoas que visitan ou traballan no seu país. Pero o que non se entende é que tivesen que morrer todos os gerrilleiros, algúns case adolescentes, e que Fujimori non ofrecese unhas palabras de pesar e de lamentación por ter costado a operación tantas vidas humanas e pasase, en cambio, todos estes días facendo chulescas declaracións de bravucón que en nada axudan a mellorar o mundo e si moito a lexitimar métodos criminais.
     A estas alturas parece xa estar moi claro que puideron salvarse moitas vidas, aínda que outras fose inevitábel perdelas. Polo que se ve, a consigna que deu Fujimori, en lugar de falar de mínimos no que a mortes se refire, debeu ser todo o contrario: "que non quede ningún guerrilleiro con vida", serían as palabras do presidente. Mal asunto, porque, polo de pronto, xa se fala de vinganzas futuras por parte de dirixentes do MRTA que están no cárcere agora mesmo, o cal quere dicir, por se non o sabiamos abondo, que o sangue derramado chama por máis sangue e así nun circuíto sen fin.
     O presidente dun país debería estar por riba de certas miserias e debería saber controlar algo máis as súas vísceras á hora de facer declaracións que el sabe ben van ser recolleitas por todos os medios de comunicación, pero Fujimori comportouse, e está a comportarse, por debaixo do que é unha persoa máis da morea, sen lle importar o alcance que poden ter para a sociedade que dirixe e para o mundo enteiro, dende o punto de vista ético, moral e político, as fachendosas mostras de chulería de que fixo gala.
     En casos coma estes, cando xa o mal feito é irreversíbel, un agradecería que se botase man da discreción e da prudencia, ou mesmo da hipocresía, iso que en política se chama diplomacia. Aínda que, ben mirado, a tipos así é mellor verlle a pelaxe real, a pelaxe irta do terror e da morte.

     Deixando á parte as ficcións tarantinianas que nos ofrecen no día a día, tan cheas de tinturas sanguiñentas, ¡qué ben informan os medios televisivos! Fanche ver as cousas cuspidiñas do real. Entras directo en zapping e aí tes unha Xiringa Picuda e Certeira penetrando na pel dunha criatura fresquiña e tenra para recordar á poboación a obriga de vacinar as crianzas. Porque non abonda con lle dicir ao persoal, mediante as palabras axeitadas, que é obrigatoria a vacinación da infancia e da adolescencia nas súas diferentes etapas, ou que cómpre ou é aconsellábel vacinarse contra certas cousas nas idades adultas. Non, non: hai que lle meter polos ollos aos meniños e ás meniñas, antes de tempo, o calvario (inevitábel) polo que van pasar, a cámara dos tormentos.
     E falando de agullas, tamén está moi ben iso tan formativo e informativo dos chutes en directo, vendo cómo alguén, de propia man, fai penetrar na súa vea encalecida o lume da vertixe alucinatoria. Está moi ben porque os televidentes non saberían imaxinar cómo se fan un pico esas pobres xentes penduradas do abismo por un fío de loucura. E como a cidadanía nunca ten a ocasión de ir ao médico nin a un hospital nin a unha clínica onde poder ver estas cousas, pois, ¡ala!, poñémosllo na pantalla para que vaia aprendendo a autoinxectarse con estilo e na máis segura das intimidades.
     A continuación e sen necesidade de facer máis zappineo, axiña te aleccionan, para que non desesperes chegado o momento, montándote magníficas imaxes dunha operación a corazón, ou a estómago ou a intestinos abertos nas que o sangue flúe a fervenza chea, mesmiño como na matanza dun porco, mentres o cirurxián foza e foza e foza cos alicates e cos arrepiantes coitelos nas vísceras postas ao descuberto gracias a unhas tenazas agarradas por expertas mans que arredan, tirando ben forte, os tecidos epidérmicos e adiposos dun anónimo paciente.
     A visión do sangue, das vísceras, dos miolos estrados polo chan despois dun accidente de tráfico, ou dun accidente laboral ou dun bárbaro atentado terrorista tamén é xenial. Tanto, que esta pasada fin de semana o cronista quedou marabillado ao ver cómo nun espacio titulado "Noticias", entre o adianto da información sobre o triste accidente laboral de Sevilla e as imaxes correspondentes, entrou unha cuña publicitaria moi dinámica e festiva na que aparecía un cantante de moda en plena actuación, estourando en éxtase xuvenil e celebrando lexitimamente a alegría de vivir. Mágoa que nas imaxes que viñeron a continuación os cascallos, trabes e muros derrubados non deixaran ver ben aos pobres traballadores espanzurrados pola puta vida e algo máis.
     Para paliar a baixa no consumo de carne bovina e restarlle tremendismo a esta loucura das vacas tolas non hai que dar ao expectador imaxes de vacas limpas e ben alimentadas, postas a pacer nas praderías e nas camposas tranquilamente, sen ningún síntoma de tolemia, tal e como se poden ver, sen ir máis lonxe, nunha curta viaxe por calquera lugar de Galicia. Non, iso non serviría. Hai que poñer sangue e tripas a cachón. Hai que ver cómo se esfola case en vivo unha res. E vacas enteiras, cos ollos espantados, cornos, pel e rabo, penduradas dun gancho botando todos os líquidos pola boca ou precipitadamente por onde antes cheguen á vista do televidente. E como a todo iso non só están afeitos os profesionais do asunto senón tododiós, resulta que a visión non arrepía a ninguén. Esta maneira de tratar a enorme traxedia do sector gandeiro que sufrimos todos si que invita a lle perder medo á carne sá e ben tratada. E como ninguén sofre de náuseas diante do espectáculo, senón que lle entra o apetito vendo saír o paquete intestinal no xusto momento de abrir a res en canal, a poder ser cómpre poñer as imaxes nas horas do xantar, para que penetre ben a mensaxe en todos os fogares e as vexan todos os membros da familia, que así pedirán carne para comer ao día seguinte.
     Neste contexto, a obra de Von Hagen expoñendo nunha Galería de Arte (¿?) cadáveres humanos esfolados e plastificados en diversas posicións é lóxico que alcance cifras milenarias de visitantes por día. Negocio seguro do escatolóxico e da necrofilia. O seguinte paso pode ser a Festa de Exaltación do Bebé Inmigrante ao Espeto para o Guiness Book of Records. ¡Puafff!

     Familiares e amigos falamos do filme de Andrew Adamson e Vicky Jenson. Asédianme arredor do portátil que transladei ata o xardín para escribir esta columna e emiten cadansúa opinión. Eu teño formada a miña pero estou disposto a aceptar rectificacións razoabeis. Hai para todos os gustos e, en xeral, a 'peli' gustou. A min iso de 'peli' xa me mosquea.
     É difícil reunir en hora e media tanta previsibilidade, como non sexa a partir dunha premisa elemental: as cousas e as persoas non son só o que parecen, pois mesmo poden ser todo o contrario. Dito así, sen se molestar en conxugar as posibilidade dos infinitos matices e valoracións que a realidade pode amosarnos a través dos tempo e dos espacios, abonda con contrapoñer unha serie de fenómenos cos seus correspondentes contrarios, nun exercicio de agregación, e xa temos Shrek, que ademais estende a súa plantilla a un tratamento intertextual aínda postmoderno, fácil e evidente ata no uso da ironía e da parodia.
     Un ogro malo e egoísta, pero tamén bo e sensíbel; unha princesa durmida, delicada, inocente, inxenua e fermosa, como as dos contos de fadas, pero cun ollo aberto, pispireta, forte e mesmo monstrosa ata se converter nunha ogra; un asno listo e parlante, é de supoñer que para establecer pontes con Apuleio; unha dragona feroz pero namoradiza ata o acaramelamento; un Robin Hood áxil e valente, como o do mito dos bosques de Nottingham, pero cun punto de pluma; etc., etc.
     Acepto a chispa que teñen os diálogos, por veces, pero iso é previsíbel hoxe, cando o guión de comedia se produce por toneladas diarias. Evidentemente, o que abraia ao público é a tecnoloxía e a técnica utilizadas, que xustifica os miles de millóns que custou a 'peli'. Pero este cronista coida que non se debe caer na trampa das novas tecnoloxías á hora de valorar unha obra artística. A tecnoloxía é algo que cómpre obviar na arte actual, da actualidade que sexa: a de hai catro mil anos ou a de onte á noite. Acepto dos meus arremuiñados críticos de xardín que a técnica, é dicir, a habilidade para utilizar artística ou cientificamente unha tecnoloxía dada, é algo a valorar. Pero non me deixo convencer: o reseso ideolóxico e a demagoxia que transpira o conxunto denuncian a falta de imaxinación con que está feita esta cinta, que non pasa de ser iso, unha 'peli'. ¿Ou non?

     Por se non o soubesemos sobradamente, sempre hai algún sinal no ceo que nos vén recordar a nosa insignificancia. O pensamento pérdese nunha angustiosa vertixe que lle impide continuar o proceso de afondamento cando trata de construír unha imaxe proporcionada da pequenez do ser humano fronte ao inabranguíbel universo. Ben: quero dicir que somos moi pequeniños. E a partir de aí veñen dúas das actitudes fundamentais que podemos adoptar diante da nosa impotencia: ou ben entregarnos á responsabilidade dun ser todopoderoso e omnisciente no que delegarmos toda esperanza de coñecer e de trascender, ou ben sumirnos nun sentimento de soidade e abandono cósmicos, nun baleiro existencial que nada espera. No medio desas dúas desesperacións queda un agnóstico procurar algo de felicidade neste planeta, pequeno e familiar, case todo el amigábel e fermoso, por máis que deturpado decote pola estupidez e pola ferocidade humanas.
     A coincidencia entre o impresionante paso de Hale-Bopp, que xa é de seu un privilexio para as xeracións que nos tocou (e nos está a tocar) en sorte vivir outros privilexios, como os de asistir a un final de século e de milenio, despois de ter coñecido tamén o cometa Haley 86 e esa pequena noite de luar que é Noemi Campbell, a coincidencia, digo, entre ese faro brillante das noites máis fermosas e o galano de primavera nunca tal recordada con que o Hale-Bopp nos agasallou, ben poden servirnos de metáfora aos dous sentimentos básicos a que me refiro.
     Hale-Bopp, coas súas caudas de tres millóns de quilómetros, está a emitirnos a mensaxe do inconmensurábel pero tamén a dúbida de podermos algún día percorrer o universo co espírito liberado: mal asunto para as trinta e nove víctimas americanas que se precipitaron a comprobalo nun exercicio suicida de impaciencia ou ansiedade do que nunca poderemos xa saber o resultado, como non sexa a evidente traxedia humana e terreal a que deu lugar unha vez máis a estupidez fundamentalista dos visionarios.
     Polo contrario, esta rotunda primavera da que disfrutamos, ignota para os galegos polo temperá e polo pertinaz da súa xenerosa presencia, estanos a falar do pracer do inmediato comprobábel, do cercano e perceptíbel, do único paraíso seguro a coñecer polo ser humano, da pertinencia dos clásicos carpe diem, occasio calvata, ubi sunt, collige rosas ou tempus fugit e do don't worry, be happy postmoderno. Con esta primavera non hai dúbida sobre a existencia do pracer (¡barato, barato!) regalado na epidermis soleada, nin da beleza inocente de todas as árbores en flor, nin do paraíso terreal que coidabamos xa perdido.
     A enorme bóla xeada do Hale-Bopp vai camiño do infinito. Por aquí ficamos, algo líricos e sentimentais por veces, os que nos conformamos (de momento) con este paraíso palpábel e visíbel do noso planeta, esperando cruzarnos coa negra sombra levemente divina de Noemi, lonxíncua e inalcanzábel, como un cometa ou ronsel de pequena noite fermosísima no estourar desta nai de todas as primaveras para nos recordar outra vez a nosa insignificancia. ¡Saúdos, Hale-Bopp! Xa nos veremos. Quizais na primavera doutra galaxia.

     Dende o punto de vista puramente criminal non existe diferencia entre o asasinato de Miguel Angel Blanco Garrido, o de Gregorio Ordóñez, o de Tomás y Valiente e tantos outros, por só citar algúns casos recentes referidos a persoal civil: todos foron executados con tiro na caluga. Pero houbo agora, por unha parte, o que algúns políticos e analista chamaron unha "escenificación" do crime, que o fixo máis sádico, e por outra a elección dunha víctima aínda máis inocente e indefensa (se ten algún sentido falar así) cás anteriores.
     Isto debe servir para avisarnos de que ETA e o seu apoio político, HB, que forma parte da Comisión de Dereitos Humanos do Parlamento Vasco (¡vaia unha prea que meteron dentro!), están dispostos a seguir agredindo á sociedade española en xeral, pero moi particularmente á sociedade vasca, con asasinatos e accións cada vez máis horrendos.
     O país vasco está metido nun remuíño de terror que nós, dende a distancia a que estamos, con ser obxectivamente tan pouca, tan só podemos imaxinar lixeiramente. Manifestacións multitudinarias como as rexistradas estes días pasados poderán neutralizar nalgunha medida a actuación criminal de ETA e HB, pero ¡oído ao parche!, ¡oído as pistolas!, que non soan tan lonxe como parece. Non vaia a ser que por mirar para o horizonte esquezamos o que temos á nosa beira e mesmo dentro da nosa propia casa. Existen xa evidencias de que certas esmirriadas formacións (seica políticas) e algunhas bandas xuvenís galegas están xogando a alevíns do terrorismo. De momento non fan máis que brincadeiras coa pistola de xoguete do xesto radical e de certas actuacións na rúa, pero o salto cualitativo podería darse en calquera momento porque o terrorismo é un negocio moi florecente para quen se dedica a pasar "impostos revolucionarios" a empresarios e cotas de rescate a secuestrados, é dicir, cobros mafiosos libres de impostos. E iso sempre pode atraer a xente que, non tendo formación ningunha e ningunha ocupación que desenvolver, está en cambio ben disposta a profesionalizarse no crime.
     A sociedade galega ten que atallar isto por todos os medios xa dende agora, se non quere algún día representar o protagonismo que tristemente ten que asumir Euskadi na actualidade.
     E non é falar por falar. Cangas está aí, houbo silencios que cómpre saber ler (por máis que pareza un paradoxo) e quen isto escribe é testemuña directa de que o día do grande apagón na praza do Obradoiro a favor da liberación de Ortega Lara, os que levabamos a lazada azul prendida fomos increpados de "españo¡lazos!" (así, poñendo énfase na parte final da palabra) por uns individuos que pertencen, sen dúbida, a esas bandas ou que foron chamados para aleccionar coa a súa conducta a nosa xuventude.
     Xa que logo, cómpre estar preparados para non lles permitir que adquiran protagonismo en ningún foro e en ningunha institución e para desenmascaralos publicamente alí onde asomen a cabeza. A estas alturas está xa abondo claro que o xogo democrático non pode permitir que se nos colen na casa gánsters que tan só queren secuestrar a democracia e a liberdade para impoñer o medo e o terror. Non pode ser que se instalen no noso País, porque son eles (e elas, por certo) os alevíns dos fillos da morte e da noite, quen mañá poden causar en Galicia todo este horror que agora está a sufrir o País Vasco. Escoitemos ben por ónde soan as pistolas, aínda que (de momento) sexan de xoguete.

     Este verán pasado tiven a ocasión de asistir en Portosín á sesión antolóxica de maxia que o Mago Antón andaba a ofrecer pola xeografía de Galicia cun programa certamente ameno e variado. Nenos e grandes, xentes do País e "bañistas" forasteiros quedamos todos abraiados, e coido que seducidos, diante das marabillas inexplicábeis que este galego exemplar é quen de levar a cabo con enorme simpatía e cunha aparente facilidade que engaiola e desarma aos escépticos máis encoirados.
     Despois do verán chegou a campaña electoral, maxias ben distintas. A actividade de Antón o Mago é unha linguaxe universal como o da música, o da arquitectura ou o das artes plásticas, e os seus trucos e brincadeiras son motivo de atención e interese nos foros internacionais a onde el acode persoalmente ou a onde chega agora gracias á páxina Web que abriu en Internet. É aleccionador saber que xentes de nós, como o Mago Antón ou Miguelanxo Prado, galego ilustre deste mes, son recibidas, admiradas, estudiadas, discutidas e mesmo copiadas nas máis diversas latitudes do planeta, e todo a través dunha arte e dunha ciencia que non ten que botar man máis que da imaxinación, o traballo e a capacidade de suxestión, non de técnicas de mercado, operacións de alta inxenieiría monetarista, armas, dogmas, fundamentalismos fanáticos, integrismos relixiosos ou totalitarismos políticos.
     Vendo ao Mago Antón ou a Miguelanxo Prado a un ocórreselle pensar que qué doado é facer feliz á xente; qué ben responde (case) todo o mundo diante da inocencia e da ilusión; qué pouco se necesita para que por un momento suspendamos a nosa tendencia a desconfiar do que están a ver os nosos ollos e mergullarnos colectivamente na ledicia da ficción e do enigma. Iso que os gregos chamaban epokhé e a teoría literaria anglosaxona chama willing suspension of disbelief, unha convención pola que renunciamos voluntariamente a comprobar a realidade do que se nos conta ou do que se nos mostra, en aras de gozar da intensidade da ilusión artística, porque sabemos que, aínda que se utiliza o inxenio enganoso, non se nos pretende enganar malevolamente.
     Para a parte verbalizada do espectáculo e do cómic o Mago Antón utiliza o galego, un galego coloquial, culto pero non requintado nin pedante, un galego natural e fluído que os espectadores, mesmo os forasteiros, poden comprender a pouco que poñan algo de boa vontade pola súa parte. E entón pensa un que qué doado sería conseguir a convivencia en España se dunha vez por todas se entendese (e por aquí levamos cento cincuenta anos insistindo no mesmo) que a variedade de culturas peninsulares é unha riqueza para unir, non unha ameaza de atomización para separar.
     Pero, claro, fronte casos como os do mago Antón ou de Miguelanxo Prado, que propician con amabilidade e imaxinación a boa disposición das vontades, sempre están aqueloutros casos que pretenden enganar con trucos ou falsas promesas, e no fondo tan só concitan á greña pedindo cambios nas leis e nas Constitucións porque a realidade non se axusta aos seus prexuízos e aos seus dogmas. ¡Que mágoa, entrar así no terceiro milenio!

     Baixo o punto de vista de quen lles está a falar e xa que parece que non queda máis remedio que aturar o estúpido pero atractivo disparate que é a vida humana, o ideal debería consistir en poder elixir a modalidade de estupidez con que cada quen quere percorrer o camiño que media entre o berce e o cadaleito, é dicir, entre o berro e o estertor, unha carreiriña de can, coma quen di. Un nadiña de cacho de universo mentres dura a nosa viaxe na nave Terra: ¿uns cantos centos ou miles ou millóns de millóns de kilómetros?
     O caso é que nestes días pasados tiven un grave atasco nos sumidoiros da miña casa. Unha avaría non súpeta senón acumulativa por agregacións de celulosas, detritus, obxectos, gases, cabronadas e estupideces. E chegou un traballador a reparala, un mozote forte que se meteu de fuciños na peste con moita profesionalidade e eficacia. E arranxouna.
     Podo xurar e xuro que pensaba estar presente no asunto todo o tempo, pero non dei aguantado a pé de obra nin cinco minutos, tal era a toxicidade dos efluvios que saían do rexistro situado no soto da vivenda. De xeito que decidín marchar dous pisos máis arriba, ata o meu estudio, e deixar traballar ao rapaz, non sen antes indicarlle (inutilmente: "eu xa estou afeito", díxome) que debía poñer algunha protección, é dicir, unha máscara para gases, neste caso.
     Aínda coas portas pechadas, a invisíbel nube chegaba abrasiva e picante ata miñas mucosas narizais, de xeito que tiven que colocar un pano mollado nas entradas do aire do mundo ao meu organismo para non trousar e caer desmaiado. Mentres, o rapaz seguía afuciñado como se tal cousa a medio metro de distancia daquela bomba odorífica. E un pregúntase por qué ocorre isto. Por qué hai tanta falta de información e de protección no traballo. Por qué morren estupidamente tantos traballadores esmagados polo tractor que conducen ou pola támara da gabia, ou precipitados dende os andamios e tellados, ou atrapados nos pozos negros e nas cubas vinícolas, ou afogados a un cuarto de milla da costa. E un respóndese a si mesmo que son a ignorancia e a avaricia as responsábeis de tantas mortes. E un coida que, xa postos a aturar a estupidez de viaxar inutilmente polo espacio, ben se poderían ter formas menos estúpidas de morrer e ben se podería informar mellor dende as instancias políticas e poñer medios para evitar tanta desgracia e tanta dor como se rexistra cada día nos xornais. Evitar, en fin, que ninguén diga máis esa tráxica e resignada frase de "eu xa estou afeito", producto dunha profunda ignorancia, seguramente, pero tamén das cabronadas de quen deberían ser máis responsábeis e non pensar só en gañar diñeiro a costa do esforzo mortal dos traballadores. Que total, señores e señoras das empresas, a vida é unha carreiriña de can, e teredes que deixar a nave lixeiros de equipaxe cando menos o pensedes. E farédelo estupidamente, claro, como todos, pero sen tanta traxedia e dor inútiles como as que producen as mortes dos vosos traballadores. Menos avaricia, menos ignorancia, que as dúas matan.

     ¿A qué fomos o venres pasado os que acudimos á noite do apagón na Praza do Obradoiro convocados polo alcalde da cidade? Este cronista coida ter claro a qué foi el persoalmente pero xa non ten tan claro que fosemos todos os que alí estabamos por un mesmo obxectivo e causa. É de supoñer que a maioría dos presentes estaban alí por solidariedade cos secuestrados de ETA-HB e coas súas familias, conmovidos pola dor e polo sufrimento que estarán a experimentar todos eles, indignados pola agresión que os secuestros supoñen contra os dereitos máis elementais do ser humano e enrabechados polo sentimento de impotencia que un sente cando o inimigo é unha maldita sombra negra inapreixíbel que pode xurdir en calquera lugar e ocasión esmagando vidas e liberdades, sementando horror con total impunidade. O silencio foi o discurso máis elocuente de quen acudiu a noite do venres a recibir aos esforzados portadores do sentimento solidario.
     Se este cronista non está equivocado, ese era o sentido da convocatoria: facer simbolicamente máis grande a lazada azul que portaba o persoal voluntario de Protección Civil; contribuír ao berro de protesta pola dignidade humana ferida; esixir a súpeta posta en liberdade de Ortega Lara e Delcaux; axudar a establecer a paz en Euskadi e, máis alá, no planeta todo.
     É unha causa grande e limpa que ninguén debería tentar de capitalizar politicamente nin de enzoufar con outras interpretacións. De feito, ninguén capitalizou nin enzoufou nada, que se saiba, cando menos publicamente.
     Pero non todos os que alí estaban semellan térense desprazado con esa causa como única bandeira. Algúns comentarios houbo, certamente poucos e sen trascendencia pública, pero en calquera caso escoitados polo cronista, sobre a necesidade de coutar o proceso reivindicativo dos bascos cara a súa autodeterminación ou mesmo independencia, porque iso provocaría axiña unha reacción en cadea da que os cataláns habían ser os próximos elos e dempois os galegos e así ata Cartagena.
     Cómpre non confundir. E cómpre non confundir por moitas razóns: a estas alturas do debate político español xa ninguén debería dubidar, coida este cronista, sobre a lexitimidade das aspiracións das diferentes nacións do Estado a perfilárense así mesmas segundo a vontade maioritaria das súas correspondentes sociedades, mesmo se esas aspiracións levan á independencia dalgunha ou de todas elas, previos, naturalmente, os cambios pertinentes no texto da Constitución. Pensar doutra maneira supón poñer couto á liberdade de pensamento e recortar as posibilidades de organización e desenvolvemento da humanidade cara ao seu futuro.
     Pero cómpre non confundir, ademais, porque esa e outras confusións son as que lle dan argumentos a quen na noite do venres, despois da concentración, berraba (o cronista só oiu a un) energumenamente polas rúas adxacentes "¡españolazos!" contra os que nos retirabamos ás nosas casas.
     Non, o alento negro da besta cruzou o silencio e a escuridade por riba das nosas cabezas nesa noite de venres, xa inesquecíbel, na que ata o luar se volveu frío e mortuorio. Contra esa besta foi o cronista e a maioría dos que falaron con el, non contra a liberdade das nacións a elixir o seu futuro. Non confundamos.

     Nalgún sitio teño escrito que, dada a (¿irreversíbel?) (de)cadencia da nosa demografía, habería que ir afacéndose á idea de ver entrar unha inmigración multirracial que debería ser aplaudida e celebrada, pois imaxinaba eu unha sociedade feliz multicolor integrada nos valores da democracia occidental, falando as linguas de nós e enriquecendo con sangues de curricula diferentes e das máis insospeitadas latitudes esta nosa Galicia, que pode ir esmorecéndosenos e baleirándosenos ata ficar deserta, de non mediar remedio que o remedie. Valen as redundancias.
     Pero, claro, un comezou a oír noticias de degolamentos masivos na Alxeria, Alá (un certo Alá) mediante; de nenos e nenas, homes e mulleres fendidos polos alfanxes de Ruanda en nome da tribo ou vai ti saber qué deus terríbel; de clítoris e soños tronzados; un ve aos energúmenos talibán, fanáticos posesos dos seus textos sagrados, arrasando, dinamitando literalmente toda cultura que non coincida exactamente cos catro mandamentos e consignas, disque divinas, dos seus cerebros de chufa e destrozando as vidas das súas propias mulleres. Un ve tan de preto, a poucos quilómetros de aquí, o cráneo explosionado de Miguel Ángel Blanco e de tantos homes e mulleres culpábeis tan só de quereren vivir ceibes e en paz, que un empezou hai xa tempo a recuar, sen llo dicir a ninguén, ou dicíndollo coa boca pequena pero sen expresar a dúbida publicamente, a recuar, digo, do inxenuo entusiasmo de inicio, e a ter que matizar e rectificar o seu soñado modelo polícromo e variocultural.
     Agora o profesor Giovanni Sartori expón nun ensaio espléndido que se titula na súa versión castelá La sociedad multiétnica. Pluralismo, multiculturalismo y extranjeros (Taurus, 2001) os perigos dunha permisividade excesiva respecto da entrada en Europa de xentes das que non sabemos qué virus tolos, de tolería fundamentalista para a nosa cultura, poden transmitir a unha sociedade como a que compoñemos e da que, con moito levarmos ás costas crimes como os do nazismo, o estalinismo, o hiperneocapitalismo rampante ou a canción da macarena, aínda podemos presumir, por tolerante e civilizada, en xeral. Convén ler Sartori, xa que logo. Pero queda un dato importante para manter (con algo de autoengano, evidentemente) a esperanza e o entusiamo: as xentes que arriben aquí faranno, digo eu, por que se lles fai a vida imposíbel alá (¿Alá?, ¿Ese invento de Euskalerría?), e polo tanto deben ser xentes de nós. Pois entón, que sexan benvidas, sempre e cando limpen os pés na alfombra antifundamentalista, que todo se pega.

     Non, non vai de fútbol. Trátase dun fenómeno (cando menos, iso coida o cronista) ata o de agora esporizado tan só nos colexios privados e academias británicas actuantes no país pero, polo que se adiviña, emerxente xa na sociedade galega dende hai pouco. É unha festa que, ben reconducida, pode pasar de ser un elemento colonizador por parte da cultura anglosaxona, como nos ocorreu coas árbores de Nadal, a alimentar un mito que, por máis esforzos que fagan os científicos para desmontalo, está claro que non se dá arrigado do repertorio ideolóxico dos galegos. Agora vou aclararme, e para certos aspectos lean o artigo de Víctor F. Freixanes do sábado pasado neste mesmo xornal.
     O outro día, nomeadamente o trinta e un de outubro, chamaron á cancela da miña casa unhas mociñas vestidas con traxes como de antroido. Viñan pedir algo de lambetadas. Xa que non estamos, evidentemente, en antroido e un non está afeito a ver mascaritas máis que por aquelas datas, quedei sorprendido, ata que unha delas me dixo que estaban celebrando o Hallowe'en. ¡Vaites, vaites!, pensei eu, pero por non defraudalas (¡que culpa teñen as criaturas!) levaron cadanseu bombón, porque ademais xa se sabe o que din para a ocasión no Reino Unido e nos EE.UU, trick or treat (equivalente á cantiga que cantaba a nosa mocidade na noite de reis: "somos os reises do quiquiriquí, se non nos dan nada cagámoslle aquí"): ou agasallo ou falcatruada, aínda que aquelas rapaciñas non tiñan trazas de querer levar a cabo nada ofensivo, caso de practicar eu a tacañería e deixalas marchar sen nada nas mans.
     Seica (díxomo a enciclopedia) o Hallowe'en, que agora é tan só unha festa comercial máis, tiña nun principio un par de significados simbólicos moi achegados ao entramado antropolóxico profundo dos galegos: dunha parte, nesa noite de outubro volvían as ánimas dos mortos aos seus fogares; por outra, coincidía co comezo do ano celta. E xa se sabe que nós somos moi devotos dos defuntos e aínda máis celtas.
     Polo tanto, xa que (igual cá LOU) será imparábel que esa festa, no fondo non tan allea á nosa cultura, vaia asentando entre nós, como pasou co "happy birthday to you" ou "es un muchacho excelente", haberá que enchela dun pouco de contido simbólico e, tendo en conta que coincide moito coas honras que estes días lle facemos aos defuntiños, podemos aproveitar a festa a noso favor reivindicando, xunto coas ánimas dos grandes celtistas que andarán por aquí en plan Hallowe'en (Vicetto, Murguía, Pondal, Cabanillas, Castelao...) a implantación en Galicia do ano celta. Con este persoal por diante non haberá quen nos negue nada. Nin Pilar del Castigo.

     Unha vez máis o recinto feiral de Madrid acolleu o mundo da arte disposto arredor de ARCO, que conta xa a súa XIX edición. Foi en febreiro de 1988 cando asistín por primeira vez cuns poucos amigos a esta festa artística internacional que, mal que ben, segundo os anos e segundo a inte(di)lixencia dos sucesivos equipos de direccións, nos vai amosando todos os invernos, xa case primaveras, gran parte desa enorme respiración de liberdade e de imaxinación que é a experiencia plástica internacional nas súas máis variadas manifestacións, incluídas as galegas. Foramos en tren, durmindo en incómodas literas, pois anque todos dispuñamos de vehículo propio, o certo é que a travesía por este medio seguía a ser unha aventura penosa. Van alá doce anos e a feira aínda se celebraba nos pavillóns da Casa de Campo.
     Como case todos os anos, dende aquela primeira visita, volvín esta fin de semana a ARCO. A feira cambiou de ubicación, os anos noventa asentaron propostas que se formularan polemicamente nas décadas anteriores e potenciaron outras que, agora mesmo, cando imos rematar o século XX, nos resultan algo estrañas pero que dentro doutros dez anos miraremos, melancolías á parte, como normais, ou resesas ou, cando menos, familiares. Xurdirán, así mesmo, na próxima decena, ideas novas, mal que lles pese aos agoreiros, e, se chegamos alá, volveremos os ollos e nos veremos neste espello, neste que agora mesmo está limpo do trinque, con algo de augas deformadoras que nos obrigarán a facer un esforzo de reconstrucción destes días tan luminosos que pasamos na XIX edición de ARCO. Así é o dinamismo da experiencia artística, mesmo como a vida: sucesivas liñas de horizonte detrás das que imos atopando novas realidades, novas experiencias e novas lecturas do mundo. E aprendemos as novas lecturas case sen nos decatar de que o cristal con que miramos a realidade se nos vai transformando dun xeito inexorábel e tamén cada vez máis rápido e cambiante.
     Por poñer algúns exemplos: hai corenta anos moitos renegaban (quizais ti tamén, lector/lectora), da pintura de Antoni Tàpies, recoñecido hoxe internacionalmente, dándolle así a razón a outro gran artista galego, Reimundo Patiño, defensor xa daquela do xenio catalán, quen, á súa vez, quizais estea detrás do precioso estampado da garabata ou da faldra que puxeches hoxe. Polo mesmo, hai dez anos as denominadas 'instalacións' provocaban en moitos un aquel de desconfianza, de perplexidade e, dende logo, de prudencia á hora de nos manifestar criticamente. Agora están na nosa vida cotiá ordenando espacios polos que deambulamos tan gustosamente sen que a penas nos fixemos nelas, como cousa normal, e mesmo nos ensinan a ver a realidade non artística doutra maneira.
     Ocorríanseme todas estas obviedades conducindo de volta para Galicia ao longo da autovía que agora, Pedrafita mediante, me permite chegar en cinco horas e media dende Moncloa ata a miña casa en Santiago. Bastantes menos das que ás veces tardan en facer o mesmo percorrido os pacientes viaxeiros de Iberia.
     E consonte esa liña do meu 'profundar' miraba eu onte a través do parabrisas, coma se dunha pantalla de cine se tratase, os enormes guindastres e pilastras chantados nas abas das serras máis rotundas e inaccesíbeis de Galicia, os ollos enormes dos montes furados por inimaxinábeis brocas, os altísimos viaductos, alá onde as aguias voan, e mesmo os vertixinosos terrapléns policromados artificialmente. En fin todo iso que está a facer a enxeñería moderna para que de aquí a pouco (iso hai que esperar, polo menos) poidamos viaxar con menos perigos e fatigas. E eu mirábao todo coma se se tratar de inmensas 'instalacións'. Como se un artista xigante, un cíclope mitolóxico por forza, xogase a colocar aquí e alí elementos con que facerme estraña a paisaxe natural que tantas veces teño contemplado, sempre con admiración. Quérese dicir que a miña visión da realidade estivo desta vez condicionada por un concepto artístico como é o de 'instalación', e mesmo os enormes terrapléns policromados antolláronseme unha manifestación do expresionismo abstracto.
     Ben, ao final, querido lector, xa ves: brincadeiras que un ten que imaxinar para facer algo máis levadeira a interminábel ascensión ata o alto de Pedrafita. Perdóame as molestias.