A galbana da tarde incendiou o liño das sabas e castigou as pálpebras cativas do anano que, de primeiras, pensou que toda esa luz pertencía aos tecidos dun soño ou á prolongación esvaradía dun pesadelo que revisaba agora antigas historias do camiño, cando aínda había que procurar mantenza nas pousadas e nas feiras, compartindo mesa e cartos con mendigos, bandidos, cabaleiros, alquimistas, esmorgantes ou putas.

         Abriu os ollos á tarde e o sol derruboulle de novo as pestanas. Tardou en se afacer á luz ofensiva e, cando o fixo, botouse ao chao cun brinco malabar.

         Nin que dicir ten que o coitado non ía máis alá dos catro palmos e que, por extravagante capricho de Señor, era alcumado Perifol, malia que o seu nome lexítimo era Afonso. Seica nacera na aldea de Moraime e quedara orfo axiña -os pais morreran na guerra da Independencia contra os gabachos- e por iso era coñecido nas congostras do camiño como Afonso, o anano de Moraime.

         Convocado polos ladros adoecidos dos lebreiros do Señor que divulgaban a arribada da cacería, Afonso de Moraime achegouse á fiestra para ver cómo dous criados desaparellaban as bestas e axudaban ao amo a se apear do palafrén de crina branca. El non tardou en saír a recibilo.

         ‑ ¿Que tal resultou a cacería, Señor?

         ‑ ¡Mal, Perifol! Os xabarís estaban tan apalermados que se podían despachar coa mao e as lebres gobernáronmas a mantenta. ¡Son uns afagadores de merda!

         A indignación do Señor tiña un aquel de cólera. Afonso de Moraime axudoulle a tirar as botas de chumbo -a el dábanlle polo pescozo- e observou cómo dona María, a señora, se achegaba co seu andar frouxo e amargado para lle bicar a mao do marido que só adoitaba reaccionar con acenos de noxo.

         - Ven- ordenoulle o amo. Percorreron corredores revestidos por grandes tapices e deixaron atrás cadros multiplicados por espellos enésimos deica chegaren ao cuarto ateigado de arcadas de carballo. O fidalgo deitouse sobre unha cama con dosel de ébano, cercada con fermosas teas de organdí para que non o amolasen os insectos. As cortinas que escoltaban unha fiestraxe infinita conferíanlle unha tonalidade parda e melancólica á estancia.

         ‑ Toma. Lemo. Deumo o Señor de Negreira.

         Afonso de Moraime colleu o libro, como outras veces, coa abstracción de quen reza unha ladaíña despois de telo feito en miles de ocasións e, tras un brinco pequecho, gabeou e adaptouse nunha estragada cadeira de brazos e o fidalgo deu a última arramada ao seu corpo atouciñado e rematou por se acomodar na cama mentres o anano, evitando un suspiro de fastío, anunciaba:

         ‑ "A peregrinación que fixo o licenciado Martín de Trasmonte polos camiños do Finis Terrae e por terras de Monxía en compaña da doncela, Emilia de Vilaserio, na procura do Leito de San Guillerme”

         Afonso de Moraime decatouse de que o libro, que comezaba con insólita enerxía, era diferente a todos os demais que lle tiña lido e adiviñou certo espellismo na ollada carnosa e voraz do fidalgo.

         Falábase nel das vicisitudes que a devandita parella tivera que pasar deica chegaren a Fisterra, de cómo se viron enganados por uns falsos negociantes en Ponte Maceira que os obrigou a facer noite no pazo de Cotón, de cómo proseguiron polos lugares da Mola, Gueima, Porteliñas, San Cristovo de Corzón, Mallón, de cómo lavaron os pés no Xallas e continuaron por Ponteolveira e Hospital ata Dumbría, de cómo no Camiño Real a doncela caeu esgotada polo medo e o cansazo, e unha vella teimou para que a rapaza bebese dunha fonte milagreira que hai antes de chegar a Trasufe, e continuaron con azos anovados por  Vilastose, cunha parada pequena no cruceiro da Grixa, ata á hora do xantar que o fixeron no mosteiro de San Xulián de Moraime.

         - De aí es ti, ¿non si?

         - Si, Señor.

         O anano somerxeuse no libro. Lía cunha especie de vaidade retida. Non daba creto a ver impresas aquelas palabras que lle lembraban lugares de nacenza e mocidade que el tan ben coñecía: as congostras de Vilastose a Quintáns; as pedras de Virxe da Barca onde el adoitaba practicar apostas con viaxeiros que nada sabían da pedra de Abalar e aos que, en compaña dun tal Nerio de Morquintián, provocaba dicindo que el, malia a súa cativeza, era quen de mover esa pedra que pasaba dos cincocentos quintais.

         - Perifol, vai ao último capítulo.

         Afonso de Moraime tardou en ler e notou un arrepío eléctrico a lle gabear polo corpo todo deica a gorxa.

         - As caricias covardes do licenciado Martín de Trasmonte rastrexaban a pel témera da doncela que estaba envolvida nun calafrío. O mar, calmo, fracasaba ondas nas pedras primeiras deixando un brando rumor de naufraxios. O licenciado dicíalle cunha tenra voz que a brutalidade do rostro non prometía: Non temas, muller. Este é o Leito do Santo. Ela choraba mentres el reiteraba os beixos na súa caluga e lle ofrecía un pano de seda.

         O licenciado Martín de Trasmonte aínda non a espira, pero o Señor xa roldaba en cavilacións polo seu corpo e refregábase nos seus peitos imaxinarios, ficticios pero case reais ao mesmo tempo.

         O anano estaba ruborizado pola lectura deste encontro que prometía perverso, máis que pola súa lascivia, polo estrafalario que supoñía para el o imaxinar copulados a unha doncela e a todo un licenciado, aínda que se este era da ralea do seu amo non era cousa de estrañar pois claro exemplo tiñan no pazo atendendo ás aventuras proletarias do fidalgo.

         - A doncela colleu o pano e secou as bágoas dos ollos. Este detalle deulle certa humanidade ao licenciado que abandonou a caluga para espir os peitos coa boca famenta. O Leito do Santo, fertilizante, atendía pola acometida mentres a lúa facía tremer de luz o corpo da doncela.

         O anano premeditou unha parada frívola e provocou certo alporizamento nun Señor que estaba acomodado á fantasía sexual da narración.

         - A pobre Emilia de Vilaserio deixou de chorar. Mordía os beizos. O corpo non era seu, pertencía ao licenciado Martín de Trasmonte que arrincaba, nun memorable ampear, as roupas vaticinadoras dun corpo fermoso. Ela tentaba de se tapar de novo cos seus brazos pero el afastoullos e apertouna misteriosamente nun frío contacto de corpos distantes.

         Afonso de Moraime seguía abraiado e notou un endurecemento na entreperna. Isto era sacrílego. Pensou na Igrexa e no que diría frei Antón se chegase o libro ás súas pulcras maos, pero os seus desexos de se reencarnar no licenciado empurrárono a proseguir coa lectura urticante. O fidalgo seguía a sorrir, vicioso e ledo.

         - O latexar  do corazón da doncela percutía contra as paredes do peito. O licenciado conducía a barba pola xeografía daquel corpo esbrancuxado.

         A imaxe etérea da doncela era menos concisa que a do licenciado, xa que a este o concibía coa complexión do seu Señor. A ela aínda non lle seleccionara un corpo, un molde doado, inusitado e ordenado á vez. Este impío libro estaba a delatar unha abominable historia de desamor que os mantiña arreitados ao fidalgo e mais a el.

         - Os ollos da doncela aterreceron máis cando el a colleu e, con noxenta masculinidade, a carretou ao leito. O licenciado Martín de Trasmonte espiuse con soltura e ela sentiu cómo a súa pel se queimaba coa del cando este sacudía entre laios todo o seu desexo acumulado...".

         ‑ Abonda. ¿Sabes a historia da ermida de San Guillerme de Fisterra?

         - Máis ou menos. Hoxe está en ruínas porque á Igrexa non lle facía ningunha graza aquilo de que as parellas que non podían ter fillos fodesen no sartego do santo para curaren esa eiva.

         O anano non entendía qué enredos levaba esa pregunta pero alcanzouno unha sospeita.

         - Xa vou para os cincuenta e esa bruxa que teño por muller non me dá descendencia. Aínda que tamén ao mellor eu son maniño como as vacas. Como non o sei, mañá faremos o camiño a Fisterra como fixo o licenciado Martín de Trasmonte. Iremos primeiro a Muxía, á pedra dos Namorados, acreditada polo dito popular de onde van dous e veñen tres, e despois deixaremos a proxenie asegurada no Leito de San Guillerme de Fisterra.

         - ¿Vostede cre nesas cousas, Señor?- a pregunta irreverente do anano anoxou un nada ao fidalgo.

         - Perifol, ¿ti es cristián ou acaso me amolas?

         - Perdoe. E dona María, ¿xa sabe da viaxe?

         - ¿Dona María? -os risos do fidalgo tiñan alardes fogueteiros- ¡Dona María, Perifol, fica na casa!

         - Daquela..., non entendo, Señor.

         - Mandei preparar tres cabalos para mañá. Dille a Sabela que partimos ao amencer.

         - ¿A Sabela?

         - Si. Ela será a que me dea un fillo. Aínda é nova.

         Ao anano mancárono as palabras silvestres do fidalgo e odiouno en silencio.

         - Podes retirarte. E vai durmir para estares fresco para a viaxe.

         ‑ Que descanse, Señor.

         Afonso de Moraime atravesou os corredores coa viva imaxe do licenciado e da doncela bulindo no seu caletre, co seu corpo infantil estremecido, soñándoa sen acadar arrincarlle do corpo ao vello e enxoito Martín de Trasmonte, adherido ás súas nádegas cunha forza e cunha teimosía sublime.

         Sabela tiña o cuarto fronte ao seu. Era unha criada de carnes cumpridas que se ocupaba da cociña. O anano petou na porta e ela non tardou en abrir.

         - ¿Que se che ofrece, meu principiño?

         - O vello quere facer mañá o camiño de Fisterra connosco.

         - ¿Que?

         - Como dona María non lle dá descendencia quere ver se lla dás ti.

         - ¡Cona que o pariu! ¡Se é el o que está seco! -Sabela regalou a ollada- ¿E para que habemos de ir a Fisterra? ¡Será que esas cousas non se poden arranxar no pazo!

         - O Señor de Negreira deulle un libro e meteulle no caletre a idea de o facerdes na pedra dos Namorados de Muxía e despois no Leito do Santo en Fisterra.

         - ¿Toleou?

         - Non sei. Agora dálle por crer nesas cousas. Dixo que preparases dúas mudas. Fisterra está a dúas xornadas a cabalo.

         O anano marchou para o seu cuarto e deu en cismar no libro do licenciado Martín de Trasmonte. Non aturaba o recordo das frases e disolveuse nunha especie de voluptuosidade que o levou a un soño onde aparecía a doncela á que observaba con sorpresa. Algo nela superaba todas as realidades e non só recobraba o acougo senón que ría, querendo incorporar a ese riso, cecais, a inmensa e diabólica gargallada do licenciado Martín de Trasmonte. Sentíase ditosa, non podendo formularse problemas morais que estaban á marxe da realidade. O anano envaidecíase crendo descubrir o amor en cada treito da favorecida imaxinación, pero resultáballe imposible derrubar a pegañenta silueta do licenciado que pouco a pouco ía adquirindo as maneiras do seu Señor que se lle mesturaba, indeleble. De alí a un nada tirou a túzara conclusión de que namorara da doncela, do seu corpo celestial, quimérico. Pensou que ao mellor quería ao licenciado, a pesar dela mesma, pero iso, Afonso de Moraime, non podía aceptalo. Así que volveu polos corredores do pesadelo ata o cuarto do seu Señor que durmía a perna solta. Na súa face nadaba un aceno de burla que semellaba dedicado a el. O anano pensou nela e no corpo de unto do fidalgo -que no soño suplantara ao licenciado Martín de Trasmonte- a quen miraba con rabia. No cabo do estante onde deixara o libro había unha daga con empuñadura prateada que tiña unha muller de feiticeiras curvas que lucían discretas baixo a luz amortecida. Colleuna e, como o contacto foi demasiado frío, retívoa convulsivamente ata que se temperou á calor da súa mao cativa. Dirixiuse daquela cara ao estante sen se desprender da figuriña de prata. O seu Señor seguía a roncar e tiña retratado no rostro un aquel de concupiscencia, de escándalo. Isto produciu carambelos no sangue do anano que, regañando os dentes e acendido por un lume farturento, achegou a cadeira atávica ao leito e fendeu dúas puñaladas no peito do fidalgo que saudou á morte durmido. Despois, tras facerse co libro, Afonso de Moraime, tocado por un sorriso namorado, deu en devorar as páxinas entolecedoras e creu que cabalgaba polas rodeiras da veiga vella camiño de Fisterra. Pero estaba equivocado porque foi o rincho dos cabalos o que lle tocou o soño e o que o trouxo á realidade para lle tirar da cabeza esa fazaña secreta.

         O Señor xa estaba preparado e revisaba a disposición dos cabalos.

         O anano colleu unha muda e meteuna nun fardelo e avisou a Sabela para que se espelise.

         O fidalgo a penas os deixou almorzar e non tardaron en encarreirar a Ferradura, o barrio do Pombal e as carballeiras de San Lourenzo.

         A fermosura exacta da mañá preparaba un amencer suntuoso que agromou por completo cando os cabalos abeberaron no Xallas.

         Afonso de Moraime seguía a matinar na doncela e na historia aquela do licenciado. Aínda non fora quen de se desfacer dos últimos pousos do soño e seguía a odiar ao seu Señor cun rancor sarraceno, esquecendo que fora precisamente el o que un día o liberara das durezas do camiño e da fame. E todo porque precisaba dun bufón para as súas festas máis privadas. Mirar para ese home, que agora cabalgaba con decisión militar polo camiño romano, producíalle un noxo que lle nacía no estómago e que aos poucos lle ía luxando o pensamento. Cando chegaron á aldea de Hospital xa eran as dúas.

         - Señor, aquí esgállase o camiño. Ou ben imos xa a Fisterra ou subimos primeiro por Muxía. Vostede disporá.

         - ¿Que fixo o licenciado Martín de Trasmonte?

         - Visitar a Virxe da Barca e despois o Santo Cristo e a ermida de San Guillerme.

         - Pois nós faremos o mesmo.

         Continuaron camiño e fixeron xantar en Dumbría na pousada de María de Buxán. A vella recoñeceu ao anano e púxoselle no fondo cuncal dos ollos o escintileo apagado dunha luz.

         - ¿Ti es de Moraime? Lémbrome de ti, tunante.

         Ao anano non lle fixo ningunha graza aquela familiaridade, pero o fidalgo interesouse por aquel encontro.

         - Si que o é.

         - Sempre andaba canda o Nerio de Morquintián, aquel ladrón do camiño.

         - ¿Que foi del?- quixo saber o anano.

         - Levárono preso os soldados regulares. Debíalle catro mortes á xustiza.

         A vella serviulles o xantar e teimou cunha pregunta.

         - ¿E cara a onde vai tan boa xente?

         - Á Virxe da Barca- contestou Sabela mentres rillaba nunha pata do cabrito.

         O sol agardounos fóra, xunta os cabalos, e proseguiron polo Camiño Real cara a Trasufe onde visitaron a fonte milagreira da Santa do Espiño.

         - Aquí foi onde bebeu a doncela para recuperar as forzas. ¿Non si, Perifol?

         - Coido que si, Señor.

         Sabela axeonllouse para beber o líquido santo e ao anano figuróuselle que era a doncela a que o facía. O coitado, asoballado pola virulencia crecente do seu odio, entornou as pálpebras para non ver ao seu amo que cada vez se asemellaba máis á idea que tiña do licenciado Martín de Trasmonte.

         A paisaxe espellábase no río Castro e desfacíase nas súas fermosas caldeiras.

         Cando chegaron a San Isidro de Quintáns eran as sete do serán e por un tratante souberon que viña de haber feira. Apuraron os cabalos e aínda puideron mercar pan centeo e un bo anaco de touciño para a cea.

         Ao pasaren Vilar de Sobremonte, o anano esqueceu por un intre as cavilacións que o traían envolto nunha especie de coiraza autista, e decatouse de que estaban chegando a San Xulián de Moraime, o lugar da súa nacenza, e sentiu unha dor retroactiva ao se ver xogando no atrio da igrexa, a par doutros cativos que tamén perderan aos pais na guerra da Independencia.

         Non pararon porque o fidalgo quería chegar a Muxía antes de que se botase a noite enriba deles. Baixaron a Carrúa, xunto a Figueiras, convidados pola fermosura da paisaxe mordida polo mar. Entraron en Muxía pola praia da Cruz e, a un home que levaba, a pesar da calor, unha túnica de flanela moi semellante á mortalla, preguntáronlle ónde había unha pousada para pasaren a noite.

         - Pidan razón pola Leocadia de Pedregás.

         Aparellaron os cabalos e entraron nunha taberna que rexía a tal muller. Nunha mesa bebían dous vellos mariñeiros baixo a luz enferma dun candil e chantaron os ollos túzaros no corpo de Sabela.

         - Boas noites.

         - Boas.

         A muller ocupou o posto por tras do mostrador de madeira e preguntou qué se lles ofrecía.

         - Dixéronnos que vostede nos podía dar pousada por esta noite.

         - ¿Cantas camas?

         - Dúas.

         O Señor, sen saber o prezo, untoulle a mao con dez reais e á muller desorbitóuselle nos ollos un escintileo pecuniario.

         Cearon e volveron aos cabalos porque o amo quería ir á Virxe da Barca.

         Sabela estaba esgotada e, consciente de que ían á pedra dos namorados, debuxábasenlle no rostro sucesivos acenos de noxo.

         Afonso de Moraime aspiraba a brisa do mar infinito e observaba cómo as gaivotas sementadas polo ceo pasaban por diante da lúa nunha especie de radiografía ou sombras animadas. O coitado fervía por dentro e intentaba concentrarse na festa da paisaxe para eludir os pensamentos violentos cara ao seu Señor que estaba a facer a mesma andaina do licenciado Martín de Trasmonte, un itinerario no que Sabela ocupaba xa dun xeito inequívoco o corpo da doncela do relato.

         Chegados ao santuario da Barca, percorreron todas as pedras que a lenda apón aos restos da embarcación pétrea da Virxe que se lle apareceu ao apóstolo Santiago un día de temporal co Neno no colo; a da Vela, a de Abalar, a dos Cadrís, a do Temón e a dos Namorados. Nesta, o Señor colleu á criada dunha mao e ordenou:

         - Perifol, faite co libro, e vai ao capítulo último. Lenos dende a pedra de Abalar. Nós ficamos aquí. Ti vixía que non veña ninguén.

         O anano buscou o libro licencioso na albarda do cabalo e, aproveitando a luz insuficiente da lúa, deu en ler aquelas páxinas que estaban a alentar os desexos porcos do seu amo.

         Entrementres, o mar acariñaba as rochas e deixaba un murmurio humano na noite.

         O Señor rematou axiña, moito antes de se consumiren as palabras do último capítulo, e os tres volveron á pousada de Muxía para o descanso.

         Malia estar esgotado pola viaxe, Afonso de Moraime tardou en pegar no sono. Fedellaba no seu estómago unha preocupación nova que xa non só tiña que ver co rancor senón tamén cos celos; uns celos concretos que abranguían a unha Sabela reencarnada definitivamente na doncela do relato. Para el ambas as dúas eran unha persoa, do mesmo xeito que o seu amo e o licenciado Martín de Trasmonte respondían a unha única identidade.

         Saíron de mañá cedo cara a Fisterra e pararon en Lires para lle dar penso aos cabalos. Máis tarde, nunha taberna da aldea de Duio, famosa pola lenda dunha posible cidade engulida por un cataclismo ou por ser o feudo da Raíña Lupa, mentres o fidalgo falaba co taberneiro dos atallos para o monte de San Guillerme, Afonso de Moraime fíxose cun coitelo que repousaba enriba dun bocoi, agachouno por baixo da roupa e saíu á rúa vencido por unha acordanza estraña: matar ao licenciado.

         A calor do sol volvérase terrible e os cabalos suados rinchaban na encosta do monte Facho que levaba ao cabo de Fisterra. O camiño ofrecía a paisaxe sublime da ría de Corcubión e da costa de Carnota cos montes de seixo rosado do Pindo coroados pola pena da Moa. Pouco antes de chegaren ao faro, nas ruínas da ermida de San Guillerme axiña atoparon unha especie de pía de pedra que recoñeceron como o Leito do Santo. Sabela comezou a se espir dun xeito rutineiro e o Señor apeouse do cabalo e mirou para o anano que entendeu de contado. Afonso de Moraime afastouse un nada cos cabalos e colleu o libro para amenizar o encontro co último capítulo daquela historia indecente. Acariñou o coitelo e a cobiza de matar ao amo en pleno acto, pero retrocedeu perante unha nova idea que lle alumeou a cabeza. Esperou con paciencia a que rematase o fidalgo coa súa teima fecundadora e, en canto o viu abandonar o leito de pedra, espetoulle:

         - Señor, queda un lugar por visitarmos.

         - ¿A fin do mundo?

         - Si. Seica alí se presenciaron milleiros de naufraxios porque as xentes ruíns que vivían nestas terras prendían luces postizas nos cantís para atraeren os barcos ao desastre e apropiárense da súa carga.

         O Señor subiu no seu percherón branco e encarreirouse cara ao cabo con ese aire de compracencia de quen é dono do mundo. Afonso de Moraime eslumecía por chegar e falaba como un descosido, cargando as frases de palabras ociosas que non tiñan outro móbil que emboscaren a perversidade do seu plan vingativo.

         O mar espertou de súpeto como por arte de maxia e anunciou o limiar do Alén, onde o sol fai a súa volta, e, cando o percherón asomou os fociños ás paredes verticais do cabo, o anano, aguilloou coa punta do coitelo nunha cacha do animal que, nun acto reflexo, se desbocou co licenciado, como un barco máis, no inventario de naufraxios, deixando na caída o rastro dun rincho case humano.

         Afonso de Moraime virou as rédeas do seu cabalo, mirou para a doncela cunha ollada durísima que dicía moito máis que calquera palabra e, de costas á fin do mundo, remontou o camiño de Fisterra, tocado por unha ardideza que non se correspondía cos catro palmos da súa estatura.

Pd. Nun libro titulado Histoires du Chemin da autoría do profesor de Historia Profana do Seminario de Ourense, Jean de Mauraité, recóllese nunha pasaxe do ano 1850: “Aquel anano violento, como vido do outro mundo, dominaba o treito de Verín a Allariz canda o seu fillo e unha muller que dicía chamarse Emilia de Vilaserio”.