Unha mañá de outono, desas co ceo azul e o sol tan lonxe que apenas se pode notar a súa calor, unha rapaza, coma todas que camiña rápida pola rúa, agochando a cara no abrigo e escondendo misterios triviais na súa cabeza, coma todas, entra nunha cafetería que arrecende a canela e senta nunha mesa onde outra moza está sentada, lendo.

-Ola! 

A outra rapaza non contesta e míraa algo sorprendida.

-Que? Non quedaramos aquí a esta hora?
-Perdoa, pero creo que te equivocas de mesa.

Ursula, a rapaza coma todas e coma ningunha, estalla nunha risa imprevista.

-Anda, que raro escoitar unha broma desa boca sempre tan seria!
-Perdoa, pero tes que marchar. Agardo alguén.
-Claro, a min!
-Non, a ti non.

Ursula mira á súa amiga, esta vez sin rir. Hai algo nos seus ollos ámbar tan profundo que lle provoca desacougo.

-Pois nada, vou marchar: xa me explicarás que significa isto noutro momento. Chao.

A súa amiga mira coma se levanta sen contestar e volve a ler despois de mirar o reloxo con impaciencia.
Ursula segue pola rúa algo desconcertada polo que acaba de ocorrer, quere pensar nunha broma a pesar do pouco que lle guste á súa amiga bromear, e menos dese xeito tan estraño. “Parecía coma se non me coñecera... pois nada, volvo para casa e a ver se dou estudado algo”.
Ó chegar o seu piso, fogar precario por terceiro ano seguido, recoloca todos os heteroxéneros carteis enmarcados que colgan das paredes grises, síntoma distraído de que algo se remexe inquieto no seu inconsciente. Prepara absorta un café e senta no escritorio para centrarse nos seus estudos a esa hora tan pouco habitual na súa rutina. Pero a súa atención errática volve unha e outra vez ó anaco de ceo rectangular delimitado pola súa fiestra. Pensa por enésima vez nese contedor azul ou gris ou negro que sempre é o punto máis lonxe no que unha pode pousar o ollo; ese teito que envolve todo coma un abrazo, que sempre está por arriba e por debaixo das miserias, as alegrías, dos medos. Espera cauta pola caída da noite, que cada día lle está a roubar uns minutos á luz. O móbil latexa, exasperante. Outra vez el. Case empeza a ponderar a idea de bloquealo, pero hoxe non. Hoxe o único que lle pesa na caluga é esa sensación de que algo está a punto de acontecer. 

Esperta correndo. Fuxindo do pesadelo de sempre. Toca con precaución o borde dunha cama da que está a punto de caer e desexa sexa a súa, aínda saiba que non é así. Outra vez. Pecha os ollos e a súa lingua empeza a falar sen o seu consentimento.

-Eu sabía que ese rapaz non era para ela, sempre estaba controlando todo o que facía... despois claro, era quen máis choraba no seu enterro. Coma se o amor dun adolescente se puidera comparar co desgarro dunha nai que queda sen o froito do seu ventre, sen o agarimo eterno que lle prometín o primer día da súa vida. A miña deusa,... ,descubrir que non era inmortal, atopala colgada na súa habitación, sen unha carta de despedida e con esa mirada doente, coma se me quixera pedir perdón...
Ursula corre ó baño empapada de suor e mira no espello, incrédula. Que pasa? De quen é esa historia que a súa boca acaba de contar? Lembra as fábulas da súa avoa sobre unha muller da aldea que tiña a alma aberta e bota a rir., histérica “O que me faltaba. Unha medium do siglo XXI. Unha bruxa. Unha endemoñada. Ou unha tola”. Chaman o timbre, orfo do filtro do interfono na rúa. Abre a porta sen mirar e o ve no relanzo. 

-...Ola?
-Se non collo o teléfono será por algo.
-Xa o sei, pero preciso falar cotigo.
-Pero eu non preciso escoitar o que queres dicirme e moito menos a esta hora.
-Pareces outra, Ursula.
-Porque xa non che fago caso?
-Non, simplemente non te recoñezo.
-Pois non entendo que fas aquí. Boa noite.

Pecha a porta anoxada e queda pasando as mans pola súa cara ás apalpadas, coma se xa desconfiara do sentido da vista para recoñecerse a si mesma. Pero está moi cansa para pensar e volve á cama.

Unha semana despois, Ursula decide saír a dar un paseo polo monte. Leva todo ese tempo pechada na casa, nun exilio voluntario despois do precipitar dos eventos. Ninguén a recoñece xa. A anécdota da súa amiga no bar só foi a primeira dunha longa serie de capítulos no que a xente de toda á vida, da súa vida, a mirase coma se a vira por primeira vez. Ata o punto que ela mesma se miraba así no espello: Coma unha pantasma. E as voces seguían a falar a través do seu corpo contando historias alleas. Contos todos de morte, de violencias, de mulleres que unha e outra vez viven presas dun xeito ou outro. Relatos nos que ela pode verse a si mesma, pero non sabe porqué sente esa estraña empatía. Que ten que ver a súa vida tan normal que moitas veces case lle parece banal, con esa avalancha de suicidios, violacións, abortos e insultos de todo tipo? Paseando polos carballos e os castiros pensa outra vez na súa avoa e no que opinaba daquela muller da aldea. Según ela era unha sorte ter esa claridade, ese pensamento contaminado polos aromas de vidas pasadas, pero a ela  parecíalle unha condena. Unha tolemia. Senta no chan húmido e case percibe as mans da súa avoa na meixela, ese tacto tan agarimoso que sempre soubo calmala. Case lle parecía escoitar a súa voz no medio dos arumes...
-Ursula, sabes que as historias que contas non son por casualidade: no medio delas hai unha que é túa.

***

FLORA MIRANDA

Cómplices, por Flora Miranda

̶ ‘As mulleres de agora non aguantan o mesmo que as de antes!’, dicía a paciente mentres miraba fixamente aos ollos á médica… ‘E a min, iso, éncheme o peito de alegría!’
A doutora Violeta Cabadas levaba unha mañá dura. Consultara a varias pacientes nas que o malestar que transmitían a desbordara por momentos. Pero ese instante en que aquela muller buscara a súa mirada cómplice foi un xute de enerxía. Daquela entendeu a súa falta de apetito, a perda de peso, o meterse na cama, as queixas dun marido que non entendía nada, que nunca entendera nada. ‘Mírea ben, doutora! Angustias nunca ten ganas de nada! Ten que haber algo! Será do tiroide?’.
Angustias levaba vinte anos coidando da sogra encamada. Déralle un ictus: darlle de comer, mudarlle o cú, cambiala de postura, curarlle as úlceras, batidos de Meritene, colchón antiescaras, absorbentes supernoche. Alí estaba Esclavitud Barcia Codesido, postrada nun cuarto húmido con cheiro a Pseudomona. 
Manolo Santalla Barcia era o fillo de Esclavitud. “Axudáballe” a Angustias levándoa en coche a comprar os mércores. Primeiro feira, logo Eroski. En canto podía guindaba á muller na casa e marchaba a tomar os chiquitos cos antigos compañeiros de EXTRULASA. Era un xubilado de bar.
Angustias nunca sacara o carné. Daquela non era unha prioridade que as mulleres conducisen. Que mágoa, pensaba ela, coa independencia que lle tería dado. A súa irmá Lolita xa fora outra cousa. Quedara viúva nova e había que tirarlle partido ao coche do seu difunto Abelardo. Agora, aquel Mercedes verde escuro do ano da polca levaba a Lolita cada sábado a bailar a La Luna, e, de cando en vez, aínda se entendía cun home de Campolameiro  enganchado á Viagra. O sexo con el non era marabilla, pero mellor iso ca nada, pensaba ela. Xa non era a que fora. A súa matriz de multípara presionaba a vexiga e, por veces, custáballe aguantar as ganas de orinar. O seu corpo estaba inzado de varices, estrías e cicatrices. Pero ela non perdía a ocasión de pintar os beizos de Vermello RubiPop e enfundarse nunhas mallas animal print de Stradivarius que herdara dunha das súas fillas. Lolita era unha supervivente. O seu home morrera de accidente laboral en Suíza e ela quedara ao cargo dos catro fillos. Dúas mulleres e dous homes criadiños con esforzo. O máis pequeno andáralle na droga a principios dos noventa, pero espabilou a tempo e meteuno no Proxecto Home. Nunca volveu ser o mesmo, pero foi safando. 
As irmás Lolita e Angustias Quintián foran sempre uña e carne. Se unha enfermaba, aí estaba a outra. Non pasaba un día sen se falaren. 
Angustias nunca foi feliz con Manolo. Non lle gustaba o seu cheiro a viño, nin o seu ventre cirrótico. Tiña halitose, escoitaba a Federico Jiménez Losantos e roncaba polas noites. Un partidazo. A Manolo, porén, gustáballe atopar a Angustias ao chegar á casa. Sempre tiña todo limpo como unha patena e cociñaba que daba xenio. A carne asada dos domingos era un manxar de deuses. Deixábaa a lume manso sobre a cociña de ferro mentres ía a misa de doce. Ao chegar, fritía unhas patacas e agardaba impaciente a que Manolo chegara do vermú. 
Algún domingo viña Manolito a xantar. Manolito era o fillo de Angustias e Manolo. Vivía nunha urbanización de adosados cerca de Santiago e traballaba de funcionario da Xunta. Falaba castelán con sete vogais e casara coa filla dun político do PP caído en desgraza por un caso de corrupción. Dáballe xeito ao pádel e  os domingos que non xantaba cos pais, ía de caza. A Angustias doíalle que Manolito non fora máis á súa casa. Non se entendían moi ben coa súa nora, afeita a mirar por riba do ombreiro a quen non nacera na contorna da améndoa compostelá. 
Angustias ía con frecuencia á súa médica. Cando non lle doía o lombo era a cabeza. Consumía Pazitales coma quen bebe auga.  Gustáballe ir ao centro de saúde. Sentía que alí, polo menos, a escoitaban. Tamén notaba que Violeta, a doutora, cada vez tiña menos tempo para ela. Ás veces víaselle esgotada, con olleiras e cara de durmir mal. En ocasións Violeta contáballe que chegaba a atender ata a cincuenta persoas enfermas no día, e iso, a Angustias, non lle gustaba, porque así non podía parar con ela. 

Angustias e Violeta desenvolveron unha relación de bastante complicidade.  Tanta que Angustias chegou a confiar na súa médica para contarlle que moitas noites tiña que aturar o sexo baballeiro e non desexado con Manolo. Iso explicaba as infeccións de orina, pensara Violeta. Tratou de convencela de que fose ao Centro de Información ás Mulleres da súa vila, que alí habería unha avogada de balde para axudarlle a poñer fin a todo iso. Pero Angustias pensaba que a onde ía ir sen traballo, sen casa, sen cartos e aos seus anos. Conformábase con fantasiar que Manolo morría antes ca ela. Que a deixaba en paz por fin. 

Angustias durmía mal de noite. Deitábase cansa, aproveitaba o primeiro sono e acordaba ás dúas da mañá sen ser quen de parar as ideas que lle viñan á mente. De nada servía xa o Lorazepam que tomaba dende había anos. 
A súa irmá Lolita, porén, afixérase a aproveitar as horas de insomnio calcetando patucos para media vila. Gustábanlle as cores vistosas e lembráballe a calquera que non hai nada peor que ter frío nos pés. A Lolita gustáballe coidar da xente, mais tamén agradecía cando alguén tiña un detalle con ela. Quedaba coas amigas para ir andar, apuntárase a clases de natación na piscina municipal e desde que facía pilates sentía menos dor nas costas. Axudara moito na crianza dos netos, pero sendo adolescentes xa non a precisaban tanto, así que aprendera a ter tempo para si. 
A Lolita non lle cadraba ver a Angustias amargada. Era a súa irmá maior, esa que nunca fallara cando quedou viúva, soa, coas catro criaturas. Chamábaa cada mañá. Quería convencela de que mandara a paseo a Ana Rosa, apagara a tele, deixara a Esclavitud e o seu cheiro a pseudomona e, por unha vez, pensara nela mesma e saíse a pasear pola alameda aproveitando a raiola do sol. Angustias sempre fora unha muller guapa, pero ultimamente nin sequera se amañaba. Deixara de tinguir o pelo, usaba sempre a mesma roupa e xa nunca lucía os abrigos de pano que gardaba no fondo do armario. Fora unha grande costureira. Aprendera na escola de Singer con Manola de Pedro, unha virtuosa do pespunte, xunto con todas as rapazas que, nos anos sesenta, soñaban cunha vida de organdí.
Un día Angustias notou un vulto na axila. Comentoullo a Violeta e axiña tramitou unha mamografía: Estadio IV. Metástases costais. Así rezaba o informe de radioloxía. 
A Violeta secóuselle a boca cando, cunha hora de demora na consulta, tivo que comunicarlle a Angustias o mal prognóstico. Fíxoo serena, segura, sen moitas contemplacións, mais ofrecéndolle o seu acompañamento firme e cálido durante o mal trago. Indo no coche para a casa, a doutora non arredaba a Angustias do pensamento. Vivira esa situación unha e mil veces e aínda non aprendera a protexerse o suficiente para non sufrir. Non había distancia cando alguén a quen levaba anos tratando levaba un pau dese calibre.
 
Angustias evitou falar do cancro co seu home. Lolita foi a única a quen chamou. Choraron xuntas e prometeron non abandonarse. 
Coa escusa da nova enfermidade, varios días máis tarde, Angustias pediu cita para visitar á doutora. Contoulle o mal que durmía e a ansiedade que sentía e ela prescribiulle un antidepresivo. Sabía que os meses que viñan por diante ían ser duros, así que preferiu anticiparse. 
Esa noite Angustias fixo caldo. Botoulle unto, nabizas do mercado, unha orella ben desalgada, un anaco de lacón e unha caixa enteira de Paroxetina. Non estaba tan rico como a carne dos domingos, pero a Manolo prestoulle unha cunca ben chea. Para Esclavitud, outro tanto pasado por batedora. 

Ao día seguinte, Angustias chamou a Lolita. O maleteiro do Mercedes-verde- escuro-do-ano-da-polca era grande dabondo para o corpo dun home con bandullo cirrótico. Guindaron a Manolo no depósito do lixo e puxeron rumbo a Suíza. Abelardo sempre lles contara que alí as mulleres eran libres. Sobre todo as suízas, non tanto as galegas que marchaban a limpar.
Pasaron a noite nun hotel de Burgos. Nun cuarto cutre compartido prenderon as noticias da mañá. As imaxes do vertedoiro no que atoparan un cadáver éranlles familiares. Falaba o alcalde da vila, unha doutora desencaixada e un grupo de mulleres que saían de pilates. Estaban todas menos Lolita.