Quero que as miñas primeiras palabras sexan de agradecemento á Asociación de Escritores en Lingua Galega por elixir o Presidente da Real Academia Galega como o seu portavoz neste acto solemne de xusto recoñecemento a unha institución tan nosa como é o Museo do Pobo Galego.

Moitos soñaron, antes ca nós, con constituír un Museo no que se recolleran as formas de vida e a arte popular galegas.

Niso soñou dona Emilia Pardo Bazán, Presidenta da Sociedade do Folklore Galego, cando nun discurso pronunciado o un de febreiro de mil oitocentos oitenta e catro, pedía conservar a memoria das nosas tradicións e formas de vida, arquivándoas, musealizándoas, para asegurarlles ás futuras xeracións o coñecemento da historia do seu país.

Soñaron tamén con este Museo, Murguía e Villamil y Castro, mentes poderosas e corazóns sublimes de amor á Terra, para que a cultura popular, fráxil e fuxidía quedara, dalgunha maneira, como un referente para os séculos vindeiros.

Soñaron e nese soño traballaron os membros do Seminario de Estudos Galegos e fixérono co entusiasmo que poñían nas cousas culturais do País, coma se presentisen que o tempo que tiñan era curto. A violencia irracional encarcerounos, matounos, espallounos polo mundo facendo imposible aquel soño.

Por fin, os soños fixéronse realidade naquel vinte e nove de outubro de mil novecentos setenta e sete cando se abriron ao público as primeiras Salas de Oficios.

Aquel era o momento xusto para erguer este monumento a favor do pobo galego, o “momento cósmico” que diría Otero Pedrayo ou o kairós que diría un providencialista: o tempo marcado e rexistrado polos deuses.

Esta obra non se podía facer antes, por razóns obvias, pero seguramente tampouco podería facerse despois. Aquel era o momento preciso porque a galeguidade era un sentimento colectivo, que nos xunguía nunha empresa común, que nos daba pulos para pensar en cousas grandes.

Aínda non se inventara o “lugarismo” que leva a fragmentar e a parcelar as ilusións creando microcosmos, supostamente culturais, e que non son outra cousa que unha especie de coutos de caza nos que a idea de Galicia non é máis que un reclamo para conseguir subvencións, para seguir alimentando o “lugarismo”, o castro mental.

Hoxe chámanse tamén cultura, e nelas fanse investimentos millonarios, as duascentas enchentes que se organizan nas comarcas e nos pobos en honor á filloa, ao grelo, á bica, ás abondosas partes do porco; en honor ao percebe e ao salmón cando hai máis de dez anos que non habita nas augas galegas un só exemplar deste nobre peixe.

Aquel era, pois, o momento axeitado, cando o gusto pola verdadeira cultura aínda non estaba estragado, cando sabiamos mirar ao lonxe, ás cousas grandes e nobres, aos empeños sublimes.

Pero aquel era tamén o momento preciso para salvagardar o que a lexítima modernización ía condenar a morte. Todos presentiamos que a entrada no Mercado Común ou Unión Europea impoñería mutacións radicais nas formas de sociabilidade no mundo rural, agrario e mariñeiro. O que non agardabamos era que o cambio fose tan inmediato e tan brutal.

Aínda non transcorreron vinte anos e pouco queda xa daquela sociedade conformada por dous mil anos de historia. Por iso, foi un acerto levantar este Museo naquel intre, cando as xentes do campo e do mar sabían aínda chamarlle a cada cousa polo seu nome, cando calquera labrador era quen de descompoñer o arado: a rabiza, o temón, a chavella, o teiroa, o rostro…

Aquel era o momento, e así se fixo, de recoller exemplares da obra dos ferreiros, dos cesteiros, dos telleiros, dos carpinteiros, dos albardeiros. Grazas a iso fomos capaces de manter a ficción dun mundo definitivamente morto, pero que pola maxia da imaxe e da linguaxe segue a estar presente na nosa vida.

O Museo foi posible tamén porque aínda vivían Fraguas, Taboada Chivite e Xaquín Lorenzo, os restos do naufraxio, pero activos e operantes, mestres na Etnografía e na Antropoloxía que deseguida conectaron cos daquela novos. Os novos constituían unha xeración que mantiñan os mesmos sentimentos de galeguidade que os do Seminario, a mesma lealdade cara a Galicia pero, se cabe, mellor formados ca eles. Traballaron dende o primeiro momento Carlos García Martínez, Xusto González Beramendi, Rafael Baltar e ademais Acuña Castroviejo, García-Bodaño, González Reboredo, García Alén, Vázquez Varela e a delicada pero firme presenza de María Xosé Fernández Cerviño e de tantos outros que puxeron nesta obra a súa fe, o seu traballo desinteresado e a súa contratada galeguidade.

Polo meu oficio de historiador estou habituado a analizar e a valorar as grandes obras, os monumentos da galeguidade que fixeron cantos nos precederon. E sempre sentín unha certa humillación por sermos incapaces, os de hoxe, de estar á súa altura. Pero contemplando o Museo do Pobo Galego, soñado por tantos pero levantado e coidado polas xeracións da posguerra, síntome reconciliado comigo mesmo e co meu tempo. Porque todos nós construímos, dunha ou doutra maneira, este monumento da galeguidade.