|
TEMPO
DE TEIS PARA SALVADOR GARCÍA-BODAÑO
Na
data de hoxe, 17 de xullo de 2004, cúmprense
69 anos exactos desde o día en que o poeta
Salvador García-Bodaño Zunzunegui
viu primeira luz de existencia neste barrio vigués
de Teis onde nos reunimos os escritores e escritoras
de Galiza para celebrar a súa transparente
traxectoria civil, humana e literaria. A Asociación
de Escritores en Lingua Galega, que el axudou
a andar hai máis de dúas décadas
como integrante da súa primeira equipa
directiva, recoñece e aplaude unha longa
andaina de compromiso: a entrega de Salvador García-Bodaño
ás causas urxentes da nosa historia contemporánea
e a moi altos labores de coidadoso e sólido
tecido poético e narrativo. Hoxe preséntase
diante da memoria histórica e o presente
vivo do seu barrio natal, daquela xente que mantivo
aceso ao pé de cada hora o facho da resistencia
política fronte á ditadura logo
do levantamento fascista que estoupou un ano máis
un día despois da hora do nacimento do
poeta, quen dialoga desde o poema e desde a presenza
civil co universo da súa primeira nación
inmediata, co seu Tempo de Teis, anterior ao fundamental
-estética e vitalmente trascendido- Tempo
de Compostela.
Na
andaina de mocidade compostelá encetou
García-Bodaño o seu itinerario de
horizonte colectivo como membro do grupo de colaboradores
de "La Noche", aquela faísca
primeira a abrir rumbo na lamacenta escuridade,
e foi premiado nas Festas Minervais, un dos símbolos
grupais da súa xeración. A certeza
galeguista atinxiu vías de expresión
e axitación através do seu papel
como cofundador da asociación cultural
"O Galo", referente crucial da Compostela
alumeada en flor de loita e esperanza durante
a década dos sesenta. Naquelas mesmas datas
fundacionais integrou o "Consello da Mocidade"
e colaborou a impulsar a creación do clandestino
Partido Socialista Galego, historia fundamental
do nacionalismo, conciencia lúcida de nós.
Foi o poeta membro do comité central do
PSG e dirixiu a Secretaría de Información,
Prensa e Propaganda, empresa heroica en tempos
de esmagante imposición propagandística
enmascarada no disfrace de "Información
y Turismo". Afastado do activismo político
partidario, Salvador García-Bodaño
Zunzunegui permanece na fidelidade ás súas
conviccións na órbita do nacionalismo
democrático de base europeista e universalista,
vía ideolóxica que percorre através
da súa participación como impulsor
de moitas plataformas e institucións cuxo
albo é a normalización da nosa vida
política e cultural: a revista "Teima",
a "Fundación do Padroado do Pedrón
de Ouro", o "Museo do Pobo Galego",
o "Museo de Arte Contemporánea Carlos
Maside", o "Instituto Galego de Información",
"Escola Aberta", a "Asociación
de Traductores en Lingua Galega", o "Pen
Club", "A Asociación Galega do
Libro Infantil e Xuvenil", a "Fundación
Castelao", a "Asociación de Escritores
en Lingua Galega". Foi presidente do Ateneo
de Santiago e hoxe é membro numerario do
Seminario de Estudos Galegos e da Academia Galega.
A
súa escrita reborda o cerne primordial
do poema para facerse conversa puntual através
da colaboración xornalística, labor
no que se estreou nos sesenta para a organización,
en colaboración co inesquecíbel
Borobó, da "Páxina de Letras"
de El Correo Gallego. "De onte a hoxe",
rebautizada logo "No pasar dos días",
é a sección rigurosamente semanal
da súa voz en El Correo, onde, en
palabras de Basilio Losada, o comentarista entréganos
o seu rexistro de "meditador severo e ás
veces iracundo, tamén irónico cando
o caso merece un esforzo de comprensión."
O meu primeiro encontro con Salvador, alá
polos anos centrais da década dos oitenta,
reveloume esas facetas do home espelladas no labor
do columnista de opinión, coas que simpaticei
a primeira vista: a paixón da ira xusta
e vehemente, a meditación equilibrada e
pormenorizada e a ironía como aparello
esencial para a interpretación do mundo.
Logo funlle aprendendo outras dimensións,
entre as que sobrancean o seu espírito
de bonhomía e cordialidade, ou sexa a bondade
que se manifesta sen disimulo.
O
relato, a novela, a tradución e a crítica
literaria e de arte constitúen modalidades
creativas en que a súa escrita alcanza
novas inflexións. Os misterios de Monsieur
D'Allier, novela recoñecida co Premio
da Asociación de Críticos de España
en 1993, establece un contraponto de amenidade
e ledicia fronte ao rigor esencialista e grave
do discurso poético. Na obra de Xulio Verne,
Claude Roy e George Borrow traballou a conciencia
para entregarnos preciosas versións galegas.
Antón Avilés de Taramancos, o permanentemente
lembrado amigo e poeta central da nosa historia,
chegou a nós desde Colombia através
da noticia que del puxo Salvador García-Bodaño,
compañeiro fundamental do autor de As
torres no ar, naquel saudoso Grial
do ano 1963. Antón regresou ao poema, que
non lle acudía doadamente a aquelas distancias
cósmicas do altiplano, grazas ao empeño
amoroso de Salvador e viviu ademais no eido da
súa palabra analítica. Luis Seoane
ou Rafael Dieste, Carlos Maside, Xaime Quessada
e Xesús Corredoira mereceron tamén
a aproximación crítica de García-Bodaño.
Estes
escritores e artistas forman parte da extensa
nómina de figuras humanas en que o poeta
recoñece os seus propios sinais de identidade
e que viven na elexía emocionada e na homenaxe
da existencia presente através de moitos
poemas espallados en diversas publicación
periódicas (recolleitos logo para a súa
publicación en libro) ou concentrados no
espazo concreto dalgúns volumes poéticos.
Son, en análise crítica de Arcadio
López Casanova, os "símbolos
actoriais", os "signos autentificadores
do corpo social", xente da cultura nosa e
universal cos que se identifica Salvador García-Bodaño
en discurso de clave épica e dicción
lírica. Vibra unánime o perfil e
a anatomía profunda dese colectivo homenaxeado
en diálogo coa voz máis íntima
de Salvador. Non hai distancia entre a dimensión
privada do seu acento, a do "home só
ao pé de cada hora / como un soño
esvaido", e ese outro cántico de recoñecimento
da propia materia humana no espello fluvial das
xeracións e dos nomes singulares: "a
memoria / que entre todos se reparte."
García-Bodaño
é o poeta da voz esencial, substantiva.
As súas fórmulas rítmicas
e compositivas, os versos quebrados en estralos,
a opción da fala espida e a emoción
concentrada deseñan xa en Ao pé
de cada hora (1967) un estilo senlleiro. A
gramática ferida de Pimentel ecoa, acaídamente
reinterpretada, nese primeiro libro de vontade
existencialista e crítica onde hai tamén
un lugar para a exaltación afirmativa do
amor e do erotismo. A maquinaria da forma inmóbel
que o poeta aprende nos cancioneiros medievais
-unha das súas querencias máis transparentes-
produce solucións anafóricas e paralelísticas
que afortalan o dramatismo da súa perspectiva
emocional, situada moi lonxe da distendida ollada
propia dos poetas da escola neotrobadoresca. É
a súa unha disposición disconforme,
a do poeta que desde a conciencia da tebra como
dor ancorada no abismo íntimo abre unha
luz rota en dirección á noite comunal:
"Galicia do si, do non e do quen sabe, /
dúbida inmensa / a falar sempre o que lle
mandan / sen decir o que pensa."
Tempo de Compostela (1978), Premio da Crítica
Española de 1979, adensa aínda máis
o labor de labranza pétrea, a do poema
concebido como peza escultórica ou perpiaño
rotundo a construír o corpo extraordinario
da Cidade. Lembro a miña sorpresa e o meu
pracer de leitor relativamente mozo diante da
segunda edición -de 1979- deste libro,
a que o xenial Luis Mariño dirixiu en Edicións
do Cerne, papel rexistro Ivori de Sarrió
de 140 gramos, tipografía Garamond de corpo
18, cuberta con magnífica augaforte de
Alfonso Costa, de quen son tamén as ilustracións
interiores. É unha xoia bibliográfica
e no seu centro latexa o diamante do verso lapidario,
pedra preciosa para unha épica da colectividade
insurxente, Compostela como nación indiscutíbel.
A fusquenlla persegue pola sintaxe das rúas
barrocas e através da frase substantival
de García-Bodaño aos arcebispos,
aos señores, aos capitáns: "Polas
hedras do sangue / rebentaban xa / as novas follas
/ da patria clandestina." Por momentos, na
persoa do eu plural queremos adiviñar o
pouso fundador de Manuel Antonio, aquel seu especial
vangardismo emotivo, os afectos da intimidade
verquidos sobre o horizonte da multitude. O eu
da intrahistoria íntima en prolongación
natural cara o nós da Historia, clave cosmovisionaria
sinalada por Arcadio López Casanova. O
ser da colectividade asumida como músculo
e razón do corpo propio maniféstase
en Tempo de Compostela desde os nomes singulares
de Rosalía, Otero Pedrayo, Cabanillas,
Castelao, Carlos Maside, Fermín Penzol,
Francisco Fernández del Riego, Luis Seoane
e Ramón Piñeiro. Escoitade estes
estralos de exacta necesidade no poema dedicado
a Castelao:"Non, / non é verdade.
/Repara: / na miseria / das airas / a fame é
unha lanza. / Non é verdade. / Cala: /
son cousas da vida / ti e máis nós
/ Atila / o silencio que fala."
Tempo
de Compostela, libro aberto, medra para incorporar
na edición da Obra Poética
reunida por Espiral Maior en 1993 os "Poemas
diacrónicos" que conformaran en 1989
o volume Compostela, edición limitada
e encargada polo Concello de Santiago. Reformula
este conxunto a norma trobadoresca en libre proposta
expresiva. As palabras e os días,
terceiro apartado do volume recompilatorio, recolle
poemas espallados en revistas e papel de homenaxe.
Moitos deles agromaron ao calor da circunstancia
e foron requeridos con urxencia. O poeta de bon
oficio, comprometido coas causas xémeas
da Ética e a Estética, puxo na solución
do encargo tanto empeño como na feitura
daqueles outros textos que procederon dunha demanda
íntima e espontánea. Antonio Machado,
Pablo Neruda, Álvaro Cunqueiro, Aquilino
Iglesia Alvariño, Celso Emilio ou Eusebio
Lorenzo son algúns dos convocados a ese
vixiante diálogo coa memoria colectiva
singularizada en nomes de amizade e admiración
que é designio permanente de Salvador García
Bodaño. Na lembranza de Aquilino regresa
aquel "día de verán, remoto
alveiro" que puxo sombra de noticia estarrecente,
a morte do poeta, sobre as areas da praia de Boa
e os corazóns mozos de Antón Avilés
e Salvador. Mozo era tamén o corazón
de Eusebio Lorenzo na hora da súa marcha,
que o poeta rexeita con dozura neste terceto cabal,
mostra, entre outras moitas, dos seus moi ben
fiados traballos de sonetista: "Pensa un
verso, a palabra desexada, / e nela volve aos
eidos ben amados / como se o que pasou non sucedera."
O
tempo presente de Salvador ten o seu cerne de
constancia entre as pedras serenas e nobres da
casa de seu, situada en Santa María de
Lampai, onde se fortaleceu en amor de nova mocidade
con Xulia, quén sabe se reencarnación
intersecular daquela rapaza coa que falaba Xan
Airas na cantiga onde o trobeiro medieval soña
viaxar con ela "per caminho de Lampai / passar
Minho e Doiro e Gaia, / vestida dun pres de Cambrai.
/ Deus, ¡que ben lhe está manto e
saia!". Os Poemas de amor a Xulia,
derradeiro capítulo da Obra Poética
editada no 93, deseñan o retrato da amada
como creación do propio soño, clave
existencial na procura da definición do
ser namorado, defensa contra o cansanzo provocado
pola mentira exterior. A inflexión reiterativa
do discurso en equilibrio co proverbial acento
quebrado, lapidario e conceptual propios de García-Bodaño
tecen un cántico de louvanza amorosa de
singular tonalidade reflexiva.
Pero
a mentira, a frivolidade, o consumismo inicuo
e devastador, a estupidez masiva, o pensamento
plano, a deshumanización programada...
ameazan desde a distancia ese espazo de ledicia
que se chama Santa María de Lampai. En
Cidade virtual (2003), última e
recente entrega do poeta, protesta xustamente
irado e ferreñamente irónico o arquitecto
daquela outra pedra humana de Compostela contra
esas novas armas de devastación universal,
ao mesmo tempo que nos entrega escenas gratas
da memoria urbana. A súa voz tensa aquí
a corda dun instrumento conversacional e satírico
que nunca antes ensaiara, sen dimitir do lóstrego
do verso grave en sucesión de estralos
como bátegas de cicel sobre a pedra firme
da súa cidade poética, tempo ao
pé de cada hora en Compostela, tempo do
mundo interior verquido sobre a Historia, o pobo,
Galiza e o universo desde Santa María de
Lampai, tempo inmediato deste instante do 17 de
xullo de 2004 en Teis, desde onde regresamos con
Salvador García-Bodaño Zunzunegui
a aquel día de 1935 en que comezou a nacer
a palabra e a vida que hoxe celebramos. ¡Parabéns!
Xullo
2004
|
