A AELG, as escritoras e os escritores galegos, manifestamos a nosa desolación pola perda irreparábel do noso patrimonio natural. A súa desaparición significa que perdemos vida. A vida que alenta nas nosas obras.

Con admiración expresamos a nosa solidariedade con todas as persoas, profesionais ou non, que se entregan a deter o lume.

Con rabia manifestamos o noso rexeitamento das causas que provocaron estes incendios e que estaremos, máis alá da palabra, onde o pobo estea para reclamar responsabilidades institucionais e esixir os cambios políticos necesarios para evitar estas traxedias incendiarias.

E entre tanto, seremos voz do pobo, falaremos por el e con el doéndonos e denunciando. Alimentando a memoria coa "humilde beleza", articulando os sons que flora e fauna xa non poden pronunciar.

Desde a AELG facemos nosas as palabras das nosas autoras e autores, para calmar a ansia e alentar os berros necesarios.

 

***

Arde Galiza

Por Marta Dacosta. Publicado o 16 de agosto de 2025 aquí.

 

Onde eu vivo, hai 25 anos había algunha resistencia a eliminar eucaliptos e substituílos por frondosas autóctonas. Mais en 2005, cando a principios de agosto o monte ardeu case por completo nas súas preto de trescentas hectáreas, comprobaron cales foran as zonas que mellor resistiran (si, onde había carballos e castiñeiros) e como os eucaliptos viraran bomba incendiaria e arma de destrución do solo.

Ao noso monte prendéronlle lume. Din que lanzaron rodas con combustíbel. As rodas apareceron. Houbo quen verbalizou que era unha vinganza dos de sempre por perderen as eleccións. O bipartito tomaba posesión eses días.

Pasados vinte anos, neste inicio de agosto puiden visitar o Teixadal de Casaio. Estabamos en alerta vermella pola calor, así que madrugamos todo o posíbel e entramos neste bosque único en Europa case ao mesmo tempo có sol. Alí a alerta vermella non existía. Estabamos protexidos por unha cúpula vexetal en que teixos, cancereixos, acivros e bidueiros competían pola luz. O chan estaba limpo. Alí, naquel bosque afastado, de difícil acceso, en que é imposíbel calcular a idade das árbores e que permanece igual a si mesmo despois de milenios, onde as persoas que entramos hoxe facémolo procurando que o noso paso sexa imperceptíbel, o chan estaba limpo. O bosque, autóctono, antigo, protéxese a si mesmo.

Dúas páxinas do libro da vida que nos demostran que, cando nos afastamos da natureza, tamén nos destruímos a nós mesmos.

Regresamos de Carballeda de Valdeorras por Larouco, Trives e Chandrexa, e coma unha premonición atravesamos o lume das Neves. Non podo soportar a idea de que ardeu o Macizo central. Nin que o goberno da Xunta se limite a falar de que van perseguir os culpábeis, como se eles coa súa nefasta política forestal, coa súa aposta por Ence ou Altri, devoradoras de eucalipto, non fosen parte da man incendiaria. Como quen arrinca as árbores da vila para substituílos por pavimentos que axudan a que aumente a temperatura. Todos sosteñen a mesma bomba.

 

***

Eu son o monte

Por Marga do Val. Publicado o 16 de agosto de 2025, aquí.

 

O monte arde e nós con el. Hai fogo no monte! Era un berro de arrebato case sempre en agosto coa obriga de lle acudir. Toda a veciñanza armada con caldeiros, coas mangueiras das casas achegábase o máis posíbel ao lume, que en todos os sentidos era inalcanzábel pola auga, que só se podía facer chegar cos baldes. O monte dos Toubales, da Devesa Vella, máis alá dos espalleres do fondo do lugar do avó Feliciano, ficaba aínda lonxe, foi pai quen pensou nas máquinas de sulfatar e funcionaron... Cando ocorreu a catástrofe do Prestige sentín que a soidade fronte ao barco, contra o seu vómito pegañento e o medo a que arrasase con todo, era o mesmo que eu sentira de pequena, vendo como non había mans, nin mangueiras longas, o temor na casa cos irmáns na noite alumeada mentres non chegaban pai e nai. As imaxes destes días de homes e mulleres que ven como o tesouro da auga se vai baleirando polo camiño, a impotencia e saberse no máis absoluto abandono é a mesma imaxe de hai corenta e nove anos, cando aínda non se votaba por ninguén.

Os lumes apáganse no inverno, mantense o monte limpo, faise próximo e aténdese todo o ano, non só se lle acode co lume. A terra necesaria compañeira de vida aproveitase, ponse en mans de quen a cultive, non se vive de costas a ela, non se ignora. Cando eu era pequena deixar os campos de vello, a monte, era como unha traición. O monte non pode ser un lugar onde crecen rapidiño os eucaliptos, un negocio descerebrado sen futuro, os campos enterrados chaman por mans para ver a luz. Admiro as comunidades de montes en man común que traen o valor do territorio aos días de hoxe, que o actualizan, que saben que é un ben necesario, riqueza comunal, futuro. De todas estas cousas debemos acordarnos cando votamos, de quen sabe estar co monte e coa terra para traballala, de quen lle dá valor á agricultura, ao gando, ás carballeiras, aos soutos, as fragas.

O monte é unha continuidade da casa, que ás veces só comtemplamos desde a fiestra, sen nos atrever; outras atravesámolo en paseos por camiños asfaltados para non nos perder, como fai a parella protagonista do libro, Eu son o monte (Euseino? Editores), da escritora, nacida en 1994 en Cidade de México, Sara Guerrero, homenaxeada como A Nosa Señora das Letras 2025 polo colectivo A Sega, este 15 de agosto en Mondariz. Antes de ler este libro, que me prendeu desde a primeira páxina, nada sabía da súa autora, despois lin na súa bitácora, Rehabitar o rural, no diario O Salto; procurei entrevistas, souben do seu teatro. A narración breve e contundente, atravesoume desde o título; comprendín e identifiqueime coa transformación da voz narradora, de fóra, que desexa entrar na comunidade, contra a adversidade, coa lingua nova que fai propia e coa terra en que tamén bota patacas; ela limpa a casa e iso é traela de volta á vida, como aprender a tocar a terra, fronte ao que lle impide ser e estar, é unha intrusa. Atende o relato de Carme que lle desenterra o monte onde a avoa do seu compañeiro botaba millo, aprende que os ocos das árbores son cartos nos petos, que hai unha temporada para que a lapa lamba a serra no horizonte e que non lle dan lexitimidade ás súas palabras. Lean este libro en que a casa desaparece entre os eucaliptos, coma quen di desaparecemos Nós, entre o dereito á terra, o dereito da terra e a casa do corpo diferente.

 

***

Caracol ou Lume

Por Olga Novo. Publicado o 17 de agosto de 2025, aquí.

 

 

***

Outra vez o caos, non aprendemos

Alberte Blanco Casal. Texto enviado para a súa publicación na web da AELG.

 

As condicións climáticas adversas, como as deste mes de agosto, facilitan a proliferación dos lumes, pero non resulta comprensíbel nin razoábel que cada foco se converta nun gran incendio. Algo non funciona ben na xestión de Medio Rural para que isto suceda, con esta dimensión catastrófica. Sábese que circunstancias meteorolóxicas adversas son recorrentes cada verán e van en aumento, como sinalamos na Comisión de expertos do Parlamento Galego de 2019. Nos documentos finais que trasladamos ao Parlamento e ao Goberno Galego había unha análise pormenorizada dos elementos clave do sistema de defensa do monte, ademais dunha lista exhaustiva de recomendacións para afrontar con certas garantías unha crise incendiaria. Lamentablemente, non parece que se tivesen moito en conta.

O fundamental nunha política contra-incendios é o desenvolvemento rural. Ter un dispositivo altamente cualificado é importante, pero hai países con excelentes servizos contra incendios (o noso tamén o ten) que non resolven o problema. Hai outros factores estruturais que deben de ser tidos en conta, non centrar todo na extinción.

Debemos ter moi presente que Galiza conta cunha gran cantidade de núcleos rurais dispersos por toda a xeografía do país. Se queremos que o Servizo de Prevención de Incendios (SPIF) sexa eficaz durante unha crise incendiaria de nivel 1 ou 2 (afectación potencial importante a persoas e bens públicos e privados non forestais), cómpre que as faixas de protección contempladas pola Lei de incendios estean en perfectas condicións. É dicir, coas bandas de protección en torno ao perímetro dos núcleos sen biomasa.

Daquela, o SPIF podería actuar con máis eficacia e centrarse nos puntos críticos; do contrario, a emerxencia vólvese ingobernábel. Vista a deriva climática, cada vez máis adversa, haberá que ampliar o ancho das faixas e mesmo realizar devasas de protección nas zonas de pendente que rodean os núcleos para dar unha maior seguridade. Esta medida é esencial, porque temos un grande número de fincas agrícolas abandonadas con matogueira, sen descontinuidade de biomasa altamente combustíbel entre o monte e o medio urbano. Unha bomba. Tampouco se trata de limpar o monte (é imposíbel, ademais de innecesario), só os accesos, pistas e devasas de seguridade.

En definitiva, unha parte significativa da responsabilidade desta catástrofe hai que adxudicarlla á ausencia de prevención, ao abandono do medio rural e á desidia das autoridades. Hai unha aplicación deficiente da lexislación agro-forestal que temos neste momento, aínda que é manifestamente mellorábel. De aplicarse, de facer cumprir cuestións como os perímetros de protección, o control e posta a disposición de emprendedores das fincas agrícolas abandonadas polo Banco de Terras, promocionando o desenvolvemento rural, a ordenación do territorio e un monte onde prevalecese o cultivo en mosaico, con especies alternadas para frear os incendios, o resultado sería outro moi diferente. Non se poden evitar totalmente os incendios, pero poderíanse controlar mellor e evitar moitas catástrofes. Este modelo sería infinitamente máis barato. Lamentabelmente, non parece que este Goberno queira poñelo en práctica.

Ademais da estrutura forestal, o monte multi-funcional ou o desenvolvemento hai un factor indispensábel: implicar a veciñanza do rural na xestión do territorio. O dispositivo contra os incendios non pode ser unha estrutura, por dicilo así, de funcionarios públicos afastados do territorio. Hai que involucrar as comunidades de montes, os propietarios particulares, as cooperativas. Cando se fixo isto, logrouse unha cohesión entre a xente e a administración que resultou moi positivo para o medio rural; o número de incendios e de hectáreas ardidas minguou en máis do 70% a partir da aplicación desa política.

Mais, para iso hai que mudar de mentalidade ou de Goberno. O abandono do medio rural é a causa principal dos incendios. Un rural desenvolvido e ordenado territorialmente non sufriría desfeitas destas proporcións.

 

***

Os nosos montes

Carme Adán. Texto publicado o 19 de agosto de 2025, aquí.

 

Terríbel. Esta é a palabra máis repetida nesta vaga de lumes. Desesperación e tristeza ante unha perda humana, gandeira e medioambiental irreparábel. A veciñanza desesperada apaga os lumes como pode. Onte escoitaba a unha amiga narrar como usan xestas porque non teñen material. Fora a propaganda política e os chalecos dos cargos políticos do PP, a situación é desoladora. Era cuestión e tempo, meteorolóxico e cronolóxico, que isto sucedese.

As brigadas e os bombeiros en situación precaria e só contratados por tempadas. Mentres, o gasto en militarizar en Europa imponse como unha prioridade, o desleixo cara o agro e o monte é unha constante na Galiza e no Estado. A Xunta entende o monte como un monocultivo de eucaliptos e piñeiros para o negocio das empresas pasteiras; véxase o seu empeño por lexitimar acabar coa riqueza da Ulloa. O modelo de Altri ou Ence sabemos que non xera riqueza no país, todo o contrario: deteriora formas de vida que respectan a biodiversidade.

Hai que pedir responsabilidades en dous sentidos nesta catástrofe. Un sobre como se afronta a extinción dos incendios e outro sobre a prevención. Porque faltaban efectivos cando as alertas por calor extremo se repiten dende hai un mes? Onde están os efectivos da Xunta? A coordinación cos concellos? Non chega coas roldas de prensa nin co control mediático. Anos reducindo os orzamentos e rezando para que chova ten consecuencias. A realidade deixa ao descuberto que os montes necesitan unha política forestal que os poña en valor todo o ano. Aí comeza a prevención. Non é un pacto pola emerxencia climática, é escoitar aos que viven no rural e levan proxectos de rexeneración das especies autóctonas. Especies que en moitos casos son devasas naturais.

A prevención sempre é lenta e cara. No caso da política forestal, as persoas expertas levan décadas alertando da necesidade de mudar o modelo de explotación do monte. Pensemos que os pastos de gando están sendo reforestado con eucalipto, que non se roza o monte ou se fai só para plantacións de especies de crecemento rápido. O suposto abandono do rural asúmese como un mal necesario en nome do progreso. Vai sendo hora de poñer en cuestión que entendemos por "progreso". Unha palabra vencellada ás cidades e a industrialización da que hoxe, a pouco que a sometamos a análise, vemos as súas trampas.

A respecto desta cuestión quixera facer unha reflexión. Hai xente nova que se viu expulsada do espazo rural por falta de servizos e pola infravaloración do traballo no campo. Explotacións que tiveron que pechar pola baixada dos prezos ou o consumo alimenticio baseado nas grandes superficies son un exemplo. Vivimos de costas ao monte. As crianzas aínda máis. Podemos repasar os contidos curriculares, ou incluso os transversais e detectaremos un desprezo polo noso rural. É certo que en ocasións poñemos o acento no deterioro do planeta, sen reparar que o ecoloxismo é un compromiso coa natureza e a vida desde nós e o noso contorno.

Servirá tanta dor e tantas perdas para que outra política forestal se poña no centro do debate e dos orzamentos?

 

***

Temos que mudar de rumbo

Suso de Toro. Texto enviado para a súa publicación na web da AELG.

 

Cando o lume sexa apagado e se lle poda socorrer as persoas e familias prexudicadas e darlles conforto, o seguinte que debe facer a sociedade galega é dar homenaxe e, sobre todo, escoitar a veciñanza dos concellos tan afectados polo lume. E escoitar os traballadores que apagaron os lumes, que até agora non foron escoitados e, polo contrario, foron desoídos pola Xunta e desprezadas as súas razóns.

Cando o lume sexa apagado, todo o país, toda Galiza, ten que reflexionar sobre o camiño de desidia e destrución no que nos teñen desde hai anos. Temos que reflexionar criticamente sobre AS POLÍTICAS QUE FAN DO NOSO PAÍS UNHA MERCADORÍA QUE SE VENDE A PEDAZOS A EMPRESAS FORÁNEAS. Reflexionar criticamente sobre AS POLÍTICAS DESTRUTIVAS QUE MALTRATAN O NOSO TERRITORIO E DESTRÚEN AS NOSAS RIQUEZAS NATURAIS E O NOSO FUTURO.

Cando o lume sexa apagado, o noso país tense que ollar nun espello limpo e dicir en voz alta: “Non queremos seguir así, non podemos permitir que destrúan a nosa Terra, non podemos permitir que nos destrúan. Temos que mudar de rumbo.”

 

***

Incendios intencionados e política inadecuada

Ramón Varela Díaz. Texto publicado o 14 de agosto de 2025, aquí.

 

Oito comunidades autónomas están afectadas neste momento por incendios forestais. A 14 de agosto, o lume afectara xa 148.205 hectáreas no Estado español no que vai de ano, segundo o Sistema de Información de Incendios Forestais Europeos (EFFIS), cando a media anual (2006–2024) é de 79.570 ha. De 22 países europeos con datos, España está hoxe á cabeza e Galiza, como case sempre, situarase tamén no grupo de cabeza das comunidades autónomas tanto en número de incendios como en superficie arrasada. Na actualidade xa se superaron as 23.000 ha e a cifra segue subindo; mesmo o presidente galego admite que a situación “vai seguir sendo moi complicada” nos vindeiros días.

Mentres no Estado a superficie forestal ocupa o 56 % do territorio, en Galiza o forestal (arborado e desarborado) representa o 68,6 %, co agravante de que as repoboacións fixéronse con especies pirofíticas, é dicir, que arden ben, propagan o lume e saen beneficiadas del, xa que a súa estratexia biolóxica de ocupación e avance no territorio depende en parte do lume.

Problemática: Os incendios provocan perda de paisaxe, biodiversidade e hábitats; impacto na saúde pola inhalación de partículas finas PM2,5 e substancias tóxicas; emisión de monóxido e dióxido de carbono (CO2) e doutros gases que contribúen ao cambio climático. Interrompen o tráfico e as vías ferroviarias, obrigan a desaloxos e provocan vítimas humanas ao intentar apagalos.

No eido económico, xeran perdas importantes directas en propiedades, granxas e vivendas, e volatilízanse os cuantiosos fondos e recursos dedicados ao tema. Posteriormente hai que engadir a erosión, o aumento do risco de inundacións, os corrementos de terra... Tamén crean no rural desánimo, rabia e impotencia.

O caso de Ourense

Ourense é a provincia máis castigada polo lume (segundo La Región: Chandrexa de Queixa, dous incendios con 10.500 ha queimadas; Maceda, 2.200 ha; Oímbra, 5.000 ha; A Mezquita, 4.500 ha, e outros moitos máis pequenos). Curiosamente, é a provincia máis montañosa, menos forestal arborada e presenta grandes extensións de monte baixo sen arborado (ou mínimo), monte privado pertencente a comunidades de veciños.

O monte baixo ten gran riqueza de hábitats e é rico en biodiversidade. Antes, na economía labrega, cumpría diversas funcións: pasto para animais en liberdade ou semiliberdade (cabalos, vacún, ovellas, cabras...), cultivo temporal de cereal —Ourense foi hai décadas a provincia cerealística de Galiza—, aproveitamento para a caza, para a recollida de cama do gando e para estrume. Hoxe está practicamente desaproveitado, ignorado e incendiado continuamente, sen que exista unha política de ordenación e recuperación adecuada, como esixe a realidade económica e social.

Os incendios non son unha novidade en Ourense: entre 2015 e 2024 queimáronse 102.421 ha, de 185.562 ha queimadas no conxunto de Galiza. Nesta provincia rexistráronse 6.618 lumes de 17.172 no total galego, é dicir, o 38,5 %, e arde de media o 55,2 % da superficie que se queima en todo o país. Nos últimos 30 anos, Ourense estivo sempre á cabeza en grandes incendios forestais (GIF) e en superficie queimada. Entre 2015 e 2024 producíronse na provincia 21 GIF, de 34 no total galego, queimando 121.744 ha, o 50 % da superficie queimada en Galiza. Se no conxunto do país os lumes son intencionados nun 74,9 %, na provincia de Ourense chegan ao 79 %.

Quen quere que a situación siga así? Que políticas se puxeron en marcha para reverter a situación? Son responsábeis os gobernantes do Goberno galego e da Deputación? A administración potencia o abandono do rural e favorece a irracional repoboación forestal con piñeiros e eucaliptos. Facilita a entrada de grandes empresas e multinacionais da minería para explotar o monte (litio, coltán...) sen que Galiza obteña beneficio económico ou social. Non importa que estas actividades cheguen aproveitando subvencións, consuman grandes cantidades de auga, xeren contaminación e provoquen desastres paisaxísticos. Aquí non se transforma o mineral que se extrae (postos de traballo limpos), e os beneficios empresariais tributan fóra do país. Todo está perfecto para o capital e a administración.

As empresas eléctricas Naturgy, Iberdrola, Endesa e Greenalia ven o territorio galego como un espazo a conquistar. Proba diso é que xa converteron Ourense nun monocultivo de electricidade (Miño, Sil e afluentes) e pretenden seguir producindo con bombeo hidroeléctrico ou almacenando a electricidade en baterías para exportala máis tarde (Galiza exporta a Portugal, Madrid e Euskadi máis da terceira parte da electricidade que produce). Por se fora pouco, ven Ourense e Galiza enteira como un gran parque eólico de onde obter cuantiosos beneficios, deixando apenas nada.

Queremos iso? Teñen sensibilidade de país os nosos gobernantes? Ourense, abandonada desde o franquismo, sufriu un despoboamento alarmante que continúa hoxe: segundo o INE, pasou de 430.159 habitantes en 1981 a 304.467 no rexistro de 2024. Onde está a ordenación do territorio racional, ecolóxica, sostible e social que mellore a economía do rural? Onde están as medidas para recuperar poboación e servizos?

Paos de cego contra o lume

O presidente da Xunta dicía en decembro de 2024 “que contaba cun dos dispositivos contra o lume mellores de Europa”; vese que non é así: fixo o ridículo. En 2023 externalizou o sistema de loita aérea contra o lume por 13,4 millóns ata 2026, sen que iso estea a dar resultado. Anunciara no Plan contra incendios (Pladiga 2025) novidades como a creación da figura dun xefe de loxística en grandes incendios, o aumento dun 20 % na formación e adestramento do persoal, plans preventivos para parques naturais, incremento da rede de videovixilancia, uso de drons, máis profesionais dispoñibles, helicópteros, motobombas, brigadas, axentes, técnicos, palas... Todo co obxectivo de que ardesen en 2025 menos de 18.554 ha, obxectivo que tristemente xa non se cumpre a estas alturas de ano.

A pesar do gasto de máis de 200 millóns de euros por parte do Goberno galego e de 5,2 millóns destinados este ano ata maio pola Deputación de Ourense, estamos igual que outros anos, sen avanzar. Isto indica que a prevención é insuficiente ou está mal enfocada, e que a extinción é un fracaso. A investigación e detención de culpábeis queda en mera intención teórica. Aquí arde todo: monte arborado e desarborado, pastos... e, para colmo, prodúcense evacuacións e quéimanse vivendas.

Algo parecido sucede con áreas protexidas: os incendios chegaron a parques naturais, ardendo nos últimos anos o 32,38 % da súa superficie, ou a zonas da Rede Natura 2000, con espazos que queimaron en pouco tempo máis do 15 % da súa extensión.

Preguntámonos: podemos esperar unha política axeitada que remate cos incendios e permita deter os incendiarios? En Galiza está demostrado que non.

 

***

Un futuro habitable

David Rodríguez. Texto publicado o 19 de agosto de 2025, aquí.

 

A vaga de incendios que está a asolar o noso país este agosto ten de novidoso o número de hectáreas calcinadas e a sensación preocupante de estarmos aínda a unha altura do calendario no que fica o suficiente verán por diante como para que os datos de superficie devastada sexan aínda máis avultados. Son os novos fogos do cambio climático e do mundo pos-rural: xigantes, virulentos e dificilmente controlables cos medios que ofrece o paradigma dos estados adelgazados neoliberais e das condicións de traballo precarias.

As imaxes dos accesos por autovía e tren a Galiza, rodeados de lapas, son un torpedo na liña de flotación de dúas das principais apostas propagandísticas da inane acción do goberno Rueda: Galiza como paraíso turístico para madrileños e Galiza como "refuxio climático". Nin á Galiza paradisíaca dos valos publicitarias e dos reels de Instagram –que ninguén recoñece cando a contrasta co calamitoso estado no que se atopa o medio natural galego– nin ás elucubracións dos cargos da Xunta sobre unha suposta excepción galega ao avance imparable do cambio climático en todo o sur de Europa do que formamos parte lles senta nada ben a sucesión extraordinaria de noites tropicais e a luz espectral das aldeas envoltas en fume encarnado.

Na liña habitual, o discurso da Xunta e do PP consiste en botar balóns fóra, quer culpando o Goberno central por non actuar nun ámbito no que as competencias están transferidas, quer axitando a pantasma do "terrorismo incendiario", ou calquera outro eufemismo, co fin de evitar toda lectura crítica estrutural do acontecido e de enmarcar o asunto no campo da responsabilidade individual e penal. Este absentismo da Xunta, agardando que a papeleta a solucione a acción doutras administracións ou a autoorganización da xente de a pé que, como pode, defende as súas casas da chegada das chamas, está a adquirir un verniz sinistro e criminal.

O que se pon en xogo nestas vagas de lume, e o reto que vai supoñer a crise ecolóxica para o noso territorio e os da nosa contorna, non é só a perda de biodiversidade nin a erosión dun chan que tarda décadas en rexenerarse, senón tamén a posibilidade de imaxinar un futuro habitable para os que aquí moramos. Se o Goberno de Rueda non ten a capacidade, ou a vontade, de empregar as institucións públicas para que nese futuro habitable tamén se escriba a historia do noso país, o que debe facer é dimitir por incompetencia ou, o que é peor, por neglixencia.

 

***

Vacina dos incendios

Marilar Aleixandre. Texto publicado o 19 de agosto de 2025, aquí.

 

As situacións máis angustiosas que vivín son ter un dos meus debaténdose entre a vida e a morte e intentar apagar no medio da noite un incendio que ameazaba a casa. Ás veces, nos pesadelos, represéntase a lingua de lume avanzando polo monte de Toba e uns poucos veciños e veciñas loitando con pas por detelo.

Hoxe o pesadelo é realidade para a xente en Galicia que ve o lume levar por diante árbores, cultivos, paisaxes, casas nas que acougan memorias de xeracións, a súa vida. 60.000 hectáreas, talvez máis ao se publicar o artigo. Alcanzando Pena Trevinca, un símbolo no imaxinario do país, o Teixadal de Casaio. Arrasando parte do bosque de Ridimoas, os piñeiros, de momento sálvanse as caducifolias: un sinal.

Enfermidades e incendios teñen en común, ademais da angustia, que a forma máis eficaz de evitalos é a prevención. As vacinas salvan millóns de vidas. As vacinas contra os incendios son as políticas de prevención.

Estes incendios son distintos debido á crise climática, ao aumento desbocado das temperaturas, á seca. O fume impide, ás veces, actuar a helicópteros e avións. Cómpre apoiar todas as medidas para abandonar as enerxías fósiles.

As ecoloxistas, Adega, propoñen políticas forestais de xestión dos montes que preserve as súas funcións: limpar durante o inverno, repoboar con caducifolias, promover a gandería extensiva, deter a plantación de eucaliptos, non permitir a conversión en forestal de terras agrarias. A prevención require persoal contratado todo o ano, non seis ou nove meses, suficiente –a Xunta convoca agora 117 prazas de bombeiros e aínda hai vacantes–. As condicións laborais: ningunha comunidade autónoma aplica o novo Estatuto de bombeiros forestais de novembro. Pois, lembro, as competencias de prevención e extinción de incendios son das comunidades.

A solución non é aumentar as penas para os incendiarios. Si tomar en serio a crise climática.

 

***

Árbores que falan

María Reimóndez. Texto publicado o 20 de agosto de 2025, aquí.

 

Imaxino que para as árbores, as palabras humanas non significan gran cousa. Porén, as árbores falan cos feitos. Eses que ignoramos a cada paso, simplemente porque as súas experiencias vitais son o contrario ca as de moitos seres humanos.

As árbores non son obxectos, tema que cómpre lembrar cada día: son seres vivos. O feito de que non bruen nin sangren fai que a nosa empatía cara a elas sexa aínda menor ca a que amosamos cara aos animais. Mais o certo é que este planeta no que estamos foi creado por bacterias para a vida vexetal. O resto foi unha concatenación de feitos da que os seres humanos cada vez semellamos ser o seu peor resultado.

Fronte ao afán de construír colectividade das árbores, o noso afán destrutivo capitalista pon en perigo todo o que paga a pena. O desprezo polas árbores vai da man do desprezo por culturas de todo o planeta que buscan deixar a mínima pegada no que as rodea, culturas que, imitando as fragas e bosques, buscan existir sen producir nin consumir como obxectivo final. E, loxicamente, as árbores producen algo tan nimio coma a propia vida mentres nós as vemos como recurso, acugulamos rego tras rego de eucalipto ou piñeiro sen máis consideración.

Nos espazos que crean as árbores e non os seres humanos, entran colectividades e individualidades de seres vivos, disputas pola luz ou pola auga, pero sobre todo a colaboración para crear diversidade. Porque as árbores son quen de sentir por todo o corpo (tamén o lume), comunícanse de formas moi complexas, mediante compostos químicos, por asociacións con fungos.

Agora que a fraga cala e só se sente o crepitar do lume, que dirán as árbores coas súas derradeiras palabras? Que ecosistemas serán quen de crear convertidas en cinsas (porque cando morren doutro xeito, seguen creando vida). As árbores, a diferenza das persoas, son a base da vida e a súa ollada pausada e reflexiva debería facernos cambiar de rumbo en absolutamente todo o que facemos como especie.

Mentres non entendamos isto, as nosas políticas forestais seguirán rexidas por quen observa un obxecto do que tirar partido, por quen non coida porque para que, por quen quere expulsar as persoas que poden protexer as árbores no seu hábitat compartido, por quen quere implantar proxectos de lucro no territorio, por quen só pensa no cazo e non na vida que se esfarela en faíscas. E aí é onde as persoas debemos erguer a voz e a man no seu nome agora e cada día.

 

***

Imaxinar o inimaxinábel

Lois Pérez. Texto enviado para a súa publicación na web da AELG.

 

Ao Mestre da Memoria 2023 da AELG, Xan do Vilar, escoiteino falar en Quiroga dos castiñeiros e do souto máis fermoso do Courel, aínda emocionado polos sucesos daquel gravísimo incendio onde o perdera todo; a Anxo Moure, falarme con tenrura no curuto da Casa da Árbore en Garabelos (Chantada) dos teixos, pero tamén de moitas outras árbores e do bosque, en conversas en Tui e nunha viaxe en coche dende Carballo a Lugo; a Daniel Caxigueiro, contarme abraiado no xardín da súa casa en San Martiño de Foz, do poder analxésico do zume dos salgueiros, do que soubo por un ancián polaco ao que lle caeron as bágoas ao ver un salgueiro como o da súa infancia –un pasatempo da súa nenez era zugar da cortiza do salgueiro–; á miña amiga Merce Grueso dicirme das carocas, eses buracos na cortiza que teñen algunhas árbores que semellan a boca da terra que ninguén escoita ou o oído ao que ninguén lle bisba nada pero que nos interpelan algunhas mañás de néboa no río, de cando en vez, como unha revelación; a Nito da Arousa, relatarme na súa casa da Illa, dos milleiros de árbores autóctonas que leva replantado alí e da resistencia do eucalipto e do difícil que é desfacerse del, como un soldado ferido na batalla ao que só lle restase camiñar. Polo escritor noruegués Karl Ove Knausgaard souben da micorriza, un fungo microscópico que, seguindo a idea de Suzanne Simard, forma unha rede subterránea que permite ás árbores compartir nutrientes e comunicárense, desafiando a visión individualista da nosa evolución como sociedade, suxerindo unha cooperación profunda entre todos os seus seres, moi por diante deste brutalismo patrimonialista en curso a nivel planetario (confundir o de todos co dun para facelo dun). Esas persoas e libros foron mellorando a miña conciencia do inmenso patrimonio natural que posuímos e mudaron para sempre a miña ollada puramente amábel e espontánea que calquera pode sentir ao percorrer unha fraga ou unha montaña. E a canción de Nacho Vegas: Ser árbol. E diante das imaxes que estes días dan conta da traxedia que está a vivir o noso país ardendo, veume tamén á cabeza unha lámina que había no meu cuarto cando era neno: ese debuxo de Castelao dun neno apertado ao tronco dun castiñeiro. As árbores son palabras e o bosque é a lingua. A lingua é territorio. O noso patrimonio é vida. A terra que pisamos, o ceo sobre as nosas cabezas.

Por que lembrar todo isto? Esperanza? Negación? Instinto de conservación? Non. Iso que hoxe vemos arder ponme en contacto co pouco que eu sei do que arde. Pero abondo para decatarme da dimensión da traxedia.

No incendio máis grave da nosa historia, o presidente Rueda di que "o plan de incendios estaba perfectamente preparado". Pero é unha afirmación que entra dentro dun gobernar performático que é simular que se goberna. Esa simulación condiciona o resto da acción de goberno porque son accións destinadas a aparentar algo que non se corresponde coa realidade para saír mellor parado. O que nos di a realidade é xustamente o contrario: que o plan non estaba perfectamente preparado. Porque os lumes continúan sen ningún control ameazando con devorar outras zonas do país.

Cal é o grao de desidia e incompetencia desta xente que está na Xunta? Que senten exactamente polo seu territorio, pola súa paisaxe, polo seu país, pola xente? Que é o que entenden polo 'seu país'? En que consiste exactamente na súa cabeza todo iso? Unha máis unha son dúas e o día ten 24 horas. E se este é o incendio máis grave da nosa historia e en dez anos non tomaches unha soa medida das 100 que che propuxeron os científicos en 2016, que nome lle damos a iso? Non é a túa responsabilidade? Non deberías dimitir, cesar ninguén? Irte?

Así que agora precisamos imaxinar o inimaxinábel. Adam Przeworski, ao fío do que vai acontecendo con Trump en USA, fala da incapacidade que temos como sociedade para 'imaxinar o inimaxinábel'. É paradoxal, porque o que non somos quen de imaxinar como sociedade, si somos quen de imaxinalo como individuos. Moitos dos logros e transformacións como persoas xorden desa capacidade que temos para transformar o que imaxinamos en realidade. Pero iso é no plano individual ou en pequenos colectivos. No social é algo moi difícil, aínda que haxa excepcións. Abondan os casos do inimaxinábel cunha forte carga negativa, do que hai moitos exemplos ao longo da Historia. Pero nun sentido positivo de transformación social é algo máis escaso. Porén, esas derivas ao negativo veñen desa incapacidade para imaxinar o inimaxinábel. Tememos achegarnos a esa zona. Asociámolo co dramático, o tráxico, o perigoso. A perda. A morte. Esta, precisamente, resúltanos difícil de imaxinar porque batemos cos límites do descoñecido. E iso provócanos unha sensación de baleiro na medida en que é algo que escapa á linguaxe. Sen palabras das que aganchar resúltanos case imposíbel e fuximos dese lugar.

Pero precisamos vencer esa imposibilidade e imaxinar o inimaxinábel, aínda que nos resulte doloroso. Se os incendios destes días queimaron unha cantidade inmensa do país, precisamos imaxinar o que pode pasar nunha semana, dúas ou tres, xusto nese momento, cando pensabamos que xa pasara todo. Precisamos imaxinar, non que arde unha provincia enteira, senón que arde o país enteiro. E que se aplican medidas iguais ou semellantes, cos mesmos responsábeis que neste momento viven máis preocupados de gardar os seus intereses cós da cidadanía. Si, precisamos imaxinar o inimaxinábel, mobilizármonos e empurrar cívica e pacificamente esta xente fóra do goberno do país. Se non somos quen de imaxinar o inimaxinábel, acabarán pouco a pouco con todo. Até que non quede máis ca terra queimada.

 

***

E agora que?

Xavier Queipo. Texto publicado o 21 de agosto de 2025, aquí. 

 

I: Un problema simple?

Non lles vou dar a turra procurando culpábeis dos lumes que asolaron e asolan aínda Galiza e outras Comunidades Autónomas, basicamente as do Far-west da Península Ibérica. Si, Portugal tamén. Coido que as causas dos lumes son variadas e difiren segundo a localización xeográfica. Non me consta que os lumes de Extremadura ou en Zamora teñan que ver coa abundancia de eucaliptos, o que si acontece en boa parte dos que asolaron Galiza. Cando un problema é multiparamético non existen solucións simples nin únicas.

Nestes asuntos xenéricos, onde as causas do problema son variadas e mudábeis, o primeiro que eu recomendaría (a min mesmo, para comezar), é prudencia antes de caer na trapela das consignas de barateiro tipo “os lumes apáganse en inverno”, ou “hai que limpar o monte”.

Para xa, os incendios son responsabilidade de todos. Noutras palabras, todos queimamos o monte. Non necesariamente de xeito directo e físico, mais a nosa contribución, sendo variábel é asegurada. Por pór un exemplo, cada un de nós, individual ou colectivamente (comunidades de montes, propiedade pública), que temos unha parcela con eucaliptos ou piñeiros, somos responsábeis; os que temos toxeiras a monte, ídem de ídem, os que permiten a existencia de vertedoiros salvaxes, os que non manteñen fincas e pradarías, tamén. Sentímonos cómodos sinalando ás autoridades e os demais (os que non traballan en inverno, os que non limpan o bosque-xardín), mais é o noso desleixo individual e colectivo o que nos levou á esta loucura capitalista que ten como consecuencia o cambio climático, por descontado, mais tamén o abandono do agro, a cobiza pública e privada cando se trata de escoller especies madeireiras e moitas outras situacións que a razón non explica.

O uso do monte e, sobre todo, a súa integración nas actividade agrícolas e gandeiras mudou nas últimas décadas, quer por cuestións de índole sociolóxica (abandono do campo polas xeración máis novas e redución masiva da poboación labrega), quer tecnolóxica (modificación das condicións de estabulación), ou quer aínda de índole ecolóxica (modificación de especies na superficie arbórea e de monte baixo, cambio climático).

Dito isto, nin a planificación forestal, nin a prevención de incendios, nin, por descontado, o xeito de atallalos, debe seguir as pautas marcadas en décadas anteriores. Entendo que se está traballando para atallar os lumes e para prevelos, mais tal parece que, polo de agora, con magros resultados, malia a dedicación xenuína dos diferentes departamentos da administración pública. Hai que repensar o asunto, e para iso todas as opinións informadas son necesarias, sen sectarismos nin consignas totalitarias.

Por moito que fagamos en inverno, se chega a primavera e agroman toxos e carqueixas, uces e codesos, en chegando o verán alí estarán para avivar as lapas. Falo do monte baixo, pois chamou a miña atención que gran parte do avance dos lumes foi resultado de que arderan as diversas sebes que poboan grandes superficies, onde apenas hai árbores.

En inverno, non podemos evitar que os piñeiros sexan árbores resinosas que ardan mellor ca outras especies frondosas e que, ademais, lancen as piñas a xeito de bombas incendiarias. En inverno, non podemos evitar que os eucaliptos, tan lanzais eles, fagan efecto cheminea, ardendo até as copas cunha facilidade que cega a nosa vista.

En inverno, tampouco podemos evitar que individuos desalmados e fríos (ou quentes), se lles ocorra, de xeito autónomo ou influenciados por algún axente externo prender lumes en varios focos, con asañamento e reiteración. Por certo, non me consta ter visto os seus rostros, de fronte e de perfil, como acontece con outros asasinos. Mais xa saben, cando hai crimes, case sempre compre investigar o factor ou factores causais, incluíndo, por descontado, o lucro económico dos que os perpetran ou dos que saen beneficiados.

Tampouco ten moita lóxica pensar que un bosque ou unha devesa teñan que estar ordenados e limpos como os xardíns dos pazos de Oca ou Soutomaior (por pór dous exemplos paradigmáticos). Un bosque non é un xardín e a impenetrabilidade de algúns deles é, precisamente, a garantía de que os niveis de osíxeno no seu interior sexan baixos, e é ben sabido, para todos aqueles que estudaran educación primaria, que sen osíxeno non hai chama e, por tanto, nin hai lume nin se transmite.

Con certeza rozar certas areas, en particular aquelas próximas á vivendas e outras edificacións industriais (polígonos), agrícolas (alboios, alpendres e cubertos), ou gandeiras (cortes, cortellos) é do máximo interese, non só no inverno mais tamén en calquera época do ano. Adoitan agromar con forza na primavera, ou sexa que facelo en inverno non parece lóxico.

II: Avanzar nun calendario urxente, xa en setembro

En inverno, neste inverno en particular, o que comeza en decembro de 2025, o que se pode é tomar este problema en serio, atendendo á demanda da cidadanía, que chora de impotencia e reclama que este tipo de catástrofes non se produzan con tanta frecuencia, intensidade e violencia. Resulta máis doado falar así en xenérico, mais algo nos terán que contar enxeñeiros forestais, ecólogos, expertos en ordenación do territorio, representantes das comunidades de montes, economistas, gandeiros, produtores agrícolas, cazadores (si, tamén os cazadores que andan no monte), expertos en extinción (bombeiros, unidades militares de emerxencia, servizos de extinción aérea), industrias da madeira (serradoiros, sector do moble, factorías de taboleiros, celulosas), mariscadoras (que sofren de xeito indirecto as avenidas masivas de cinzas dos lugares queimados), ecoloxistas, transportistas, sector turístico... en definitiva, todos aqueles membros da sociedade civil que poidan aportar ás institucións políticas e administrativas ideas e materiais de reflexión necesarios para lexislar, procurando o beneficio dos máis e o incomodo dos menos, dun xeito informado, exhaustivo e duradeiro. Estou certo que sen escoitar ás partes e ao todo, lexislar sería un exercicio inane, condenado ao fracaso inmediato e suxeito de controversia permanente.

Mais antes que chegue este inverno, neste outono de 2025, en setembro, cando a administración e os profesionais estean de regreso das súas vacacións (algúns non puideron gozalas, mais esa é tamén unha fonte de aprendizaxe), terán que refucir as mangas da camisa, sentar arredor dunha mesa de traballo e planificar o inverno, este inverno, ou sexa a serie de contactos, xuntanzas, cuestionarios, avaliacións e definición de parámetros obxectivos. Todo isto, o planificación, para xa despois, en inverno, facer todas as consultas necesarias para elaborar un proxecto de lei, que, por descontado, deberá ter un período de consulta pública, para facilitar así a introdución de recomendacións e emendas pola cidadanía. Unha vez lidas e tratadas todas esas opinións de entidades, organismos públicos e privados ou cidadáns de a pé, xa poderán os lexisladores pasar do anteproxecto a proxecto de lei, que deberá pasar polo Parlamento de Galicia.

III: Que maioría?

Mais neste caso, a maioría simple non debería de valer para a aprobación, senón que serían necesarios cando menos os 2/3 dos votos, para garantir que, nunha lei que afecta ao noso patrimonio público e privado, a maioría social se sinta representada nos obxectivos e desenvolvemento xurídico.

Isto require dun pacto de nación, coa liberdade dos parlamentarios para votar en conciencia e non de xeito automático e gregario. É un problema estratéxico de país e precisa de parlamentarios valentes, que representen en realidade os seus votantes, os seus veciños, ás súas familias e conciencias. Non se precisa de seres anódinos, aparafusados a un escano para seguir cegamente a vontade do líder ou, no acaso, lideresa. Así, despois de escoitar as partes e discutir até a extenuación con argumentos e non con consignas, compre votar con riles e conciencia, gañándose o salario e os privilexios, non seguindo de xeito mimético e gregario as consignas simplistas dos bandeirantes e os seus acólitos.

E cando se acade ese marco xurídico, que a de ser de restricións e incentivos, hai que desenvolvelo con rapidez e claridade. Cadaquén debe ser consciente do que se pode facer e o que non, quen ten a responsabilidade da planificación forestal (pública e privada) e cales serán as normas de propiedade, quen vai pagar a factura da extinción, que especies estarán incentivadas e cales prohibidas, cales serán as sancións e a exposición pública dos que prenderan o lume, etc. Todos os departamentos da administración deberán estar representados, pois non se trata só dun problema forestal, senón agrícola e gandeiro, ambiental, laboral, marisqueiro, de infraestruturas e comunicacións, enerxético e industrial e de goberno, por descontado de goberno.

Esa é a miña opinión, que xa teño expresado no pasado en diversas comunicacións. Ten o valor que ten, ou sexa o que se lle queira dar, mais non esquiva a responsabilidade privada (e propia) nin a pública, non procura un parámetro único como fonte de todos os males nin lle bota a culpa a ninguén en particular. Antes ben avouga por unha responsabilidade colectiva e pola necesidade de avanzar na discusión de solucións con urxencia. Xa en setembro, pois está visto que suspendemos na convocatoria ordinaria.

Non me van precisar, pois temos un país abondoso en eminencias e portentos, mais se fora o caso, poden contar comigo, pois como funcionario emérito dunha administración internacional, sei abondo de procesos e sistemas.

Prometín de inicio non dar a turra e, no desenvolvemento dos argumentos que fun debullando, resultei, quizais, mais prolixo do que pretendía. Pídolles, por tanto desculpas. Pídollas tamén os sectores que eu puidera ter esquecido, por ignorancia ou desleixo. Saiban que quixera que todos os que sofren e sufriron este problema deben ser escoitados e as súas opinións, se acompañadas de argumentos sólidos, escoitadas, respectadas e consideradas. 

Vou maior e vin pasar xa varias vagas de incompetencia e estulticia administrativa e política. Talvez por iso creo na participación popular informada, na necesidade de escoitar as partes que vaian alén da crítica irada e sen argumentos de peso, no carácter multi disciplinar das posíbeis solucións e no carácter dinámico destas. Creo, en definitiva e por riba de todo, na necesidade de planificación integral, sen partidismos nin consignas babecas e inútiles.

 

***

Que dirán as árbores?

Marga do Val. Texto publicado o 22 de agosto de 2025, aquí.

 

Plantar árbores, ver como crecen, transmitir este saber é a mellor herdanza que podemos deixar. Meu avó plantou cerdeiras, laranxeiras, pereiras, maceiras, limoeiros, castiñeiros, nogueiras, moitas variedades de árbores froiteiras; plantounas até nos lugares de paso porque as cereixas eran para os paxariños e para a rapazada que aprendía a gabear.

Foi tamén o avó e os madeireiros do seu tempo quen inzaron os montes de eucaliptos, de piñeiros, crecían rápido e daban máis cartos, esta foi a política forestal potenciada no franquismo. Eran tempos tamén en que se aproveitaba o toxo, o fento, o pico, en que se apañaban as piñas. Logo instalouse a idea de que o monte e o campo non ­daban, de que non pagaba a pena. Houbo quen regresou con ollos de sostentibilidade e saber novo para o futuro, tamén quen o fixo na xubilación e planta horta para abraio da veciñanza. Mais hai algo que non mudou, contra o futuro, e que nos demostra como seguimos atados ao franquismo tamén no que ten que ver coa terra: non paran as plantacións de eucaliptos.

Aprendín coma nun conto que as árbores se comunicaban polas raíces, nun diálogo das entrañas debaixo da terra; as raíces parlamentan como o fan as nosas vísceras. Nós somos coma árbores, mais sen termos as raíces na terra, xa poucas veces pousamos nela os nosos pés, e évos moi importante ter os pés na terra, isto contaba o avó. Os días que estamos vivindo con esta vaga de lumes, os dislates e mentiras que solta pola boca quen ten responsabilidade política, a improvisación, a neglixencia, o caos, a discoordinación, todo na ausencia de xestión desmostran unha vez máis que o goberno galego non ten os pés na terra e que non os quere ter. A política forestal co goberno de Rueda está a velas vir, que veña o que veña e xa se fará. Así é a xestión da Xunta agardando que non veña un vento que axite lapas e abra outros vieiros para o lume, agardando pola chuvia, só lles falta sacar santos en romaría contra a seca. Non lle fan caso ao sentido común que nos lembra que os lumes se apagan no inverno. Onde e cando a formación e contratación de persoas para traballar na prevención? Cando a concienciación ambiental para a poboación? Onde un orzamento para a creación e mantemento de máis parques de bombeiros en todas as comarcas? Onde un plan integral para o monte galego? Onde o banco de terras? Son as preguntas que saen das nosas vísceras, as raíces profundas e que sen respostas arden cos montes e coas aldeas e as súas casas.
Publicidade 232898

Que dirán os teixos de Casaio? Os rebolos das Médulas? Que dirán as matugueiras? Que dirán es estripeiros, os carballos que aínda resistían nas lindes dos eucaliptais? Como é a súa agonía?Compartirán cos animais a dor de tanta morte? Terán medo? Despediranse das raposas, dos paxaros que aniñaron entre os seus brazos, dos réptiles, dos cervos, dos xabarís? Será a lenda o único que fique do cabalo galego do monte? 

O lume percorre o Larouco, Pena Trevinca, as terras do Ribeiro, Monterrei, Valdeorras, a Ribeira Sacra entra no Courel, chouta dun lado a outro e pinta a desolación da terra queimada. Temos a obriga botar fóra este (des)goberno, de procurar as razóns do seu plan de aproveitamento do monte e ás respostas: Quen se beneficia do lume no monte? Quen encarga o cadro da desolación da terra queimada?

Moitas árbores xa non o poden facer.

 

***

Aquiles, Obelix e Rueda

Xoán Costa. Texto publicado o 23 de agosto de 2025, aquí. 

 

A historia da humanidade está tecida de mitos que explican, simbolizan ou cuestionan o poder. De Aquiles a Obelix, os relatos insisten en que non existe forza sen fraxilidade. Aquiles foi mergullado no río Estixia para o facer inmortal, mais o calcañar quedou á intemperie. Obelix caiu na marmita do druída e gañou unha forza permanente, mais tamén unha prohibición: non volver beber a poción. Ambos condensan o paradoxo do liderado e mostran que a aparencia de invulnerabilidade depende sempre dun punto fraco.

Alfonso Rueda, presidente da Xunta e herdeiro político de Feixoo, ergue hoxe o seu liderado sobre unha panela xa feita: a continuidade dun poder consolidado. Mais ese mesmo capital pode ser tamén a súa condena se non logra mostrar respostas novas. E todo indica que non pode, ou non as está a oferecer. A vaga de incendios que volve situar Galiza no mapa da emerxencia pon a proba a súa xestión, e a resposta dada semella repetir esquemas de anos pasados.

Rueda encarna un liderado que aparenta invulnerabilidade, mais en momentos críticos como estes revela zonas fráxiles. O lume é hoxe o seu punto fraco. En política, como na mitoloxía e na banda deseñada, non hai heroes invulnerábeis. Todo ten o seu calcañar. E na Galiza, cada verán, o monte arde para nos lembrar que o mito da invulnerabilidade non ten futuro.

 

***

O público vén do pobo

Marilar Aleixandre. Texto publicado o 26 de agosto de 2025, aquí.

 

O pobo unido, si. O pobo unido no colectivo, na rebelión, na loita, na solidariedade. A expresión do pobo é o público, as formas coas que o pobo coida mulleres e homes enfermos, leva o coñecemento á rapazada, extingue lumes, atende emerxencias e catástrofes. Chamámolo sanidade pública, ensino público, bombeiros, protección civil. O pobo recada cartos –impostos– para financialos. O público vén do pobo, é a expresión do pobo coidándose a si mesmo.

Unha persoa individual, un mandiño de persoas facendo algo conxuntamente non son máis "pobo" que os bombeiros forestais. O slogan populista "só o pobo salva o pobo" é unha andrómena que pretende alimentar a desconfianza na política, difundir a idea de que todos os políticos son iguais, ocultar o propósito dos impostos: financiar os servizos públicos. Se son os individuos quen apagan os incendios, para que imos planificar e contratar bombeiros, daquela o mellor é baixar impostos para que a xente teña "os cartos no peto". Baixadas que só favorecen os máis ricos, aquí e en Trumplandia.

O traballo da veciñanza está sendo esencial para impedir que o lume chegue ás casas, que arrase montes e granxas, mais sobre todo porque houbo deficiencias serias na xestión –lembro unha vez máis que é competencia autonómica– porque, como denuncian os bombeiros comarcais e dos consorcios provinciais, parte de bombeiros e autobombas ficaban nos parques sen mobilizar. Grazas a veciñas e veciños, ás persoas voluntarias, ao pobo solidario.

Mais non nos deixemos enganar, os incendios evítanse investindo en prevención todo o ano, os incendios evítanse apoiando a gandería extensiva, deseñando unha política forestal que considere o monte como o que é, un tesouro, enfrontando a crise climática. Todo iso é política pública, son servizos públicos. Sendo complexo, é posíbel facelo. E defenderemos a idea do pobo, sen deixar que nola arrebaten.

 

***

Queixumes dun pobo

Cláudia Morán. Texto publicado o 29 de agosto de 2025, aquí.

 

Un pobo é un pobo. Como as veas abertas de Galeano, esténdese polo territorio e ata semella abrasarse con queixumes, como o monte. Os días de lume e cinza deste verán diluíron a liña entre o vivo e o humano. A xente, como a fauna, correu, subiu e baixou. Manchou o rostro, queimou as mans. A xente, como a flora, estirou e encolleu o corpo en sinal de horror, como fan as árbores e o mato.

Así quedou a vexetación aos pés do Monte Branco que tantas veces percorrín, da praia de Valarés á aldea de Currás. Piñeiros e eucaliptos, mais tamén xestas e fentos, morreron con xestos de horror, como berros de Munch. A personificación da curta de Disney Árbores e flores (1932) foi real, tan real que todo o vivo alén das árbores foi unha mesma cousa. Cando arde, arde todo. Ardemos tamén por dentro. Queixumes dos pinos, e de todo o demais, na terra de Pondal.

Mentres algúns abanean o delito e a piromanía, hai quen se sorprende de ver xente con xente, pobo con pobo. Petín co seu veciño Isidro, arrestado como presunto causante dun dos lumes de Valdeorras. A xente de Isidro ás portas dos xulgados de Trives, chegada en autobús. Isidro fará falta para o que vén despois. Isidros e Isidras para a recuperación de Ourense, do Courel, de Vilaboa ou Ponteceso. Xente a encher as fendas da precariedade e a incompetencia. A salvar o propio e tamén o urbano. A deter o que aínda está por arder sobre a terra queimada.

Nas catástrofes todas que nos tocan sempre agroma a anécdota para tapar a desfeita. A incompetencia de quen xestiona a terra vive ao acubillo do sinalamento illado, do barullo partidista. Días despois da desgraza aparecen camisas brancas, chaleques reflectantes, comparecencias, ataques e ocultismos. Como o incendio de Trevinca que, durante días, para a Xunta non existiu. As hectáreas aínda seguen sen concordar coas que marca o satélite europeo. Pero o pobo, cos seus queixumes que, abofé, son política, sabe mirar o ceo. O pobo non precisa os datos oficiais que a política negacionista ignora.

Na memoria do noso país vive a lembranza do chibo expiatorio. O maquinista do Alvia, o capitán do Prestige. Isidro, de Petín. “Pirómano ou heroe?”, pregunta estes días algunha cabeceira. Pobo. A resposta sempre é o pobo.

 

***

Responsabilidade patrimonial

Marta Dacosta. Texto publicado o 30 de agosto de 2025, aquí.

 

Adoito sentar na porta da casa a ler. Fronte a min teño a crista do monte Galiñeiro. En xullo, varios días vimos fume e medios aéreos para apagar o lume que prenderan no alto de San Xián. Ante a gravidade da situación, xa ninguén fala dos lumes de xullo, nin do de Ponteceso que se produciu nos primeiros días de agosto. Mais suman hectáreas queimadas a esta traxedia inédita.

Estes días leo Imposíbel dicir adeus, da nobel Han Kang. A lectura deste relato íntimo do masacre contra o pobo de Jeju no final dos 40, acusados de comunistas, quedará atravesada pola desesperación en que vivimos. O meu lapis dá conta diso. Subliño: "Estamos sentadas onde o lume o devorou todo", e sinto que describe o futuro, cando traumatizados camiñemos sobre as cinzas. "Provocaban incendios nas aldeas das montañas para que a xente abandonase as súas terras". Aquí detéñome porque esta é a sensación que nos queda hoxe. Porque arde onde hai menos poboación e penso que é un círculo infernal que só vai beneficiar os depredadores das nosas riquezas, que afían os cairos mentres colocan no seu monopoli particular explotacións mineiras, eólicos, celulosas.

O goberno da Xunta fala de inevitabilidade. Mais sabían onde ía arder, porque é onde sempre arde. Sabían que habería altas temperaturas, porque veñen aumentando ano a ano e hai informes climáticos anteriores e axencias meteorolóxicas que fan predicións. Se unha inexperta coma min pode ter todos eses datos na man, que fai un goberno. Agora veñen os parches, mais, se eu fose millonaria, denunciaríaos por responsabilidade patrimonial na perda de vivendas, negocios e empresas, polos danos ás persoas (tamén os psicolóxicos que serán os máis contundentes) e aos animais. Pola perda irreparábel do noso patrimonio natural, polo deterioro da calidade de vida de toda Galiza (o aire que respiramos). Se non gobernaron debidamente, son responsábeis.

O dato: só hai que consultar o IGE para comprobar que co PP ardemos máis, agás que chova no verán.

 

***

O trauma tras o lume

Por Marta Dacosta. Publicado o 30 de agosto de 2025 aquí.

 

Até que finalice outubro, aínda quedan máis de dous meses de perigo incendiario. Sabémolo porque temos no fondo das células a lembranza do fume de vinte anos atrás ou da devastación de hai oito anos, cando un quince de outubro o lume arrasou montes, aldeas, leiras e cidades. Aínda dous meses de perigo incendiario e o desvarío de quen non executa as partidas previstas, non contrata o persoal necesario, manda retirar bombeiros, mantén anuncios de Ence nos telexornais, difunde modelos de privatización en que se volven plantar eucaliptos e repite propostas que aproba e non executa insultando a nosa memoria.

Levamos no torrente sanguíneo as cinzas dos incendios e na mente un dano irrecuperábel. As persoas que se enfrontaron ao lume en anos anteriores, reaccionan negativamente ante este presente en chamas. Posibelmente nalgúns casos se podería falar de estrés postraumático. Porén, a miña percepción é que non se lle presta a atención debida ás consecuencias psicolóxicas das vagas incendiarias. 

Pescudo nas redes e dou cun informe canadense que recolle: “Os datos dispoñíbeis revelan un aumento da prevalencia dos efectos sobre a saúde mental (ansiedade, depresión, desorde de estrés postraumático) nas comunidades afectadas polos incendios forestais”. Uns efectos que son maiores entre as persoas que ven arder as súas casas ou que foron desaloxadas e moi especialmente entre os adolescentes. Ademais habería que falar do incremento do consumo de tabaco e alcol. Existen estudos australianos que recollen que cinco anos despois dos incendios o 20% das persoas afectadas seguían tendo trazos de estrés postraumático.

A isto haberá que sumar os danos cerebrais de momento en estudo, pois malia se ter analizado os efectos da polución nos humanos, aínda se está iniciando a investigación das consecuencias do fume dos incendios. Os investigadores sinalan a posibilidade de danos cognitivos a longo prazo. 

E nós que vemos arder Galiza, cando van preocuparse da nosa saúde mental?

 

***

Piroloxía reflexiva de urxencia

Manuel Cabada Castro. Texto enviado o 9 de setembro de 2025.

 

O texto deste artigo foi publicado por primeira vez hai agora case vinte anos (máis exactamente dezaoito) nas páxinas 221-227 do volume “A procura da nosa identidade. Terra de Montes”, coordinado por J. Raposeiras Correa, Deputación de Pontevedra, 2007, mais a recente traxedia dos incendios na Galiza motivaron que o que xa daquela comentaba continúe a estar, para min alomenos, de sorprendente e candente (en calquera sentido da palabra) actualidade. Se non, que o lector xulgue por si mesmo.

No que segue só introduzo algúns cambios, colocando por exemplo no corpo do texto as notas que antes estaban a pé de páxina e algunha outra pequena corrección léxica. Dito isto, velaquí vai xa directamente o texto enteiro dende o comezo ata o final.

Non. Non quero escribir un tratado sobre os piros das galiñas, aínda que teño que recoñecer que os piriños, polo que parece, foron unha das cousas que máis me chamaron a atención sendo aínda moi cativo. Meus pais lembrábanme non poucas veces a risa que lles deu cando, oíndo chorar o meu irmán Adolfo, máis pequecho aínda ca min, eu me erguín sorprendido no berce dicindo as seguintes inquisitivas palabras: "E é un piriño?"... (Indico aquí que na miña parroquia natal de Sabucedo, no concello pontevedrés da Estrada, chamamos ou chamabamos piro ou piriño os polos ou pitos da galiña).

A "piroloxía" sobre a que quero escribir agora (moitos anos despois da miña nenez) estas apresuradas liñas, debido á insistente e amiga petición de Xosé Raposeiras de que lle escriba algo para este volume, ten que ver coa ingrata vivencia do lume queimando e asoballando os nosos montes no recente pasado mes de agosto deste ano 2006.

Na Terra de Montes empezaron, en efecto, lumes que baixaron na súa tola carreira ata case a porta da vila de Pontevedra. Dúas inocentes mulleres, nai e filla, tiveron que pagar o seu tributo mortal á orxía incendiaria na bisbarra desta nosa Terra de Montes. O pai sol, que dá calor e vida, estaba neses días rubio de vergonza, envolto tamén el polo fume dos desvaríos humanos.

Por certo, propóñolles aos representantes do concello de Cerdedo erguer preto do lugar de Pedre, onde ocorreu esa dobre tráxica morte, unha sinxela lembranza para vivos e mortos no que se diga algo así como: "A NN. e NN., vítimas inocentes dos incendios forestais de agosto 2006. ¡Respectemos a natureza e a vida!".

Pois ben, a palabra "piroloxía" ten que ver co "lume". Da mesma maneira que teñen que ver tamén co el, aínda que de maneira distinta, a pirotecnia ou os pirómanos. Mais a "piroloxía", tal como eu a entendo aquí, quere facer referencia a un discorrer, a un pensar, a un dicir algunha "palabra" ou "razón" (isto é o que significa o parte final (loxía) da palabra "piroloxía") sobre o "lume", sobre o fenómeno do lume en canto realidade da natureza e experiencia humana.

Porque o lume, por extraordinario que en si sexa, é un fenómeno máis da natureza na que estamos e que nos acolle, formando parte dela. Para aprendermos, pois, a lle ter respecto ó lume hai que empezar por lle ter respecto á natureza toda, hai que aprender a tomar conciencia de que é a natureza toda a que nos dá a existencia e que o lume (o mesmo có sol, que non é máis ca lume á enésima potencia) forma parte desta natureza que dá vida, calor e luminosidade.

Os humanos co andar do tempo e coa aparición da técnica e do chamado progreso, chegamos a esquecer fatua e fachendosamente as nosas raiceiras, a nosa verdadeira orixe. Nós non somos os donos da natureza. Moito antes de que aparecese o primeiro ser humano había xa ceo, terra, árbores, animais, bestas, troitas e demais, toda a infinidade de seres que poboaban ou poboan aínda o noso mundo. No misterioso proceso evolutivo dunha materia preñada de porvir aparecemos nós nun intre concreto e aínda recente como fillos da nosa común nai, a natureza. A natureza segue a ser por iso, e serao sempre se nós non a destruímos e con ela a nós mesmos, o colo que nos dá acougo, agarimo, alimento e vida.

A revolución industrial, un fenómeno polo demais moi recente desde os parámetros da evolución xeral humana, e a consecuente tendencia á tecnificación total da vida está a crear un tipo de persoa que tende tamén a considerarse absolutamente autónomo fronte ás realidades meramente naturais. Os antropólogos e psicólogos non deixaron de se decataren disto. Así nolo recordaba Xoán Rof Carballo hai xa algunhas décadas:

 

"A psicoloxía moderna —dinos o psicólogo e fino pensador lucense— demostrounos que o home precisa desde a súa infancia, inexorablemente, a relación co próximo. Mais tanto coma a relación interhumana precisa a relación coas cousas inertes e cos seres vivos, co mundo animal e vexetal. Tanto como o agarimo tutelar precisa paisaxes. Esa paisaxe que formou co home unha unidade na súa infancia, esa outra parte de nós mesmos, da que, para ter que vivir, nos vimos precisados a desprendernos como dunha libranza nutriz [...] Un home que medra sen o [...] 'ambiente non humano', sen contacto coas cousas, sen relación co mundo vexetal e animal, queda sempre con algo inhumano dentro del. Por iso no home contemporáneo, nado na cidade, moitas veces con pouca intimidade cos obxectos, case sen contacto coa paisaxe, cos seres vivos que a poboan, hai sempre un perigo de deshumanización, de perda do máis entrañable miolo do humano" ⁽J. Rof Carballo, El hombre como encuentro, Madrid, 1973, p. 193s).

Por iso as institucións docentes de vilas e cidades que intentan educar nenos e rapaces que non teñen xa unha relación corrente e habitual coa natureza o coa vida mesmas decatáronse da urxente necesidade de achegalos ás experiencias inmediatas e directas da realidade natural. Para que non quede malparado o seu desenvolvemento humano e persoal.

Non é, xa que logo, mero arrebato literario ou retórico o dicir que destruír ou queimar os montes, a paisaxe, ou sexa a natureza en xeral, veña sendo algo así como queimarse a si mesmos, porque é destruír aquilo que nos constitúe como seres humanos, aquilo que precisamente nos fai chegar ao que nós mesmos somos ou debemos ser. Así o sostiven eu mesmo hai agora xa quince anos na xuntanza da Asociación de "Amigos da Terra de Montes" en Cerdedo en agosto de 1992: "O tema dos incendios —dicía eu alí— é algo que ten non soamente unha importancia meramente económica ou ecolóxica, senón tamén unha relevancia antropolóxica fundamental. Queimar os montes é, en certo modo, queimarnos a nós mesmos" (M. Cabada Castro, "Terra de Montes" e o simbolismo dos montes: "Cotaredo", Revista cultural e turística do Concello de Forcarei, nº 1, 1998, p. 70).

 

Neste senso, aínda que entendido de maneira meramente ilustrativa, coido que é pertinente lembrar a expeditiva "postura" LIV do por outra parte suave e fino autor das medievais "Cantigas" galegas, Alfonso X o Sabio. O rei ditou, en efecto, nesa "postura" do seu Código, dado á Terra de Santiago no ano 1252, a seguinte orde: "LIV. Que non pongan fogo a los montes. Otrossi mando que nengun non ponga fuego para quemar los montes, et a los que gelo fallaren faciendo, quel echen dentro" (Cf. A. López Ferreiro, Fueros municipales de Santiago y de su tierra, tomo I, Santiago, Seminario C. Central, 1895, p. 365). Desde un punto de vista simbólico botar no lume a quen o está a plantar, é dicir o incendiario, non sería en realidade —a teor do que estou a comentar— senón axudalo eficazmente a levar a cabo o que, sen sabelo, está el mesmo a facer: queimarse a si mesmo sen el ter plena conciencia do contido da súa acción.

Nos tempos antigos e medievais, a diferencia dos actuais (occidentais polo menos), había unha conciencia máis nidia da grandiosidade da creación, das marabillas do ceo e mais da terra. Mais tamén os fundadores da ciencia moderna non eran nisto unha excepción. Existía unha especie de visión xeral sagrada das augas, dos montes, dos astros do ceo etc. Con non pouca frecuencia dáse hoxe entre nós, polo contrario, unha especie de sacralización da "ciencia" ou da "técnica", unha crenza xeral de que podemos explotar como nos pete os recursos que a terra nos ofrece ou facer con eles o que nos veña en gana. En consecuencia, se quero queimar o monte ou porque me convén ou porque lle quero facer mal a alguén ou por simple divertimento ¿que mal ten iso?

Moito antes de que o "sabio" rei Alfonso dese a mediados do século XIII a devandita drástica orde respecto dos incendiarios dos montes da súa terra compostelá, hai constancia polo testemuño dun historiador do século I antes de Cristo, Trogo Pompeio, da "sacralidade" coa que os galegos daquel tempo ollaban os montes. Os montes eran para eles algo "sacer", "sagrado". Aínda quedan neles restos das mámoas sepulcrais dos nosos devanceiros, que veñen sendo como un calado testemuño da sacralidade que lles concedían aos mesmos. Hai algo máis próximo ao ceo -ao máis alá- ca os montes? Non hai, polo tanto, mellor lugar para finar e así pasar con celeridade ao alén.

E se a natureza toda era sagrada, non podía ser o lume niso unha excepción. O lume sempre foi considerado coma un don divino que había que coidar con agarimo e agradecemento. Esta procedencia divina está presente incluso cando se consideraba o lume como unha especie de conquista realizada polos humanos na súa relación cos deuses. Pois isto é o que nos vén dicir a mítica lenda grega do heroe titánico Prometeo, aquel que lles trae aos humanos o lume divino do Olimpo. Os nosos devanceiros galegos non eran alleos a esta tradicional consideración divina do lume. Por iso, cando no século VI desde terras húngaras chega a Galiza San Martiño Dumiense, intenta el na súa predicación afastar os "rústicos" galegos do seu "diabólico" costume de adorar o lume (ver "S. Martini Dumiensis et Bracarensis, De Correctione rusticorum". En: E. Flórez, España Sagrada, tomo XV, 426). Máis que adorar o lume coma un deus ou coma un demo —como semella crer o húngaro descoñecedor dunha cultura que lle era allea— os galegos si que vían porén no lume algo divino e sagrado. E nesta concepción relixiosa do lume non deixou de influír, por certo, a romanización da Galiza. É ben sabido que a "lareira" galega ten que ver cos "Lares", os deuses romanos do fogar. A lareira  participa, xa que logo, da aludida sacralidade do lume. No lume da mesma concéntrase, pois, en certo sentido a crenza tradicional na orixe divina do lume, tal como indica o propio Murguía ao el falar do "culto" galego ao lume, como se amosa por exemplo na reprobación de cuspir nel, dado que o lume é considerado como "deidade protectora" á que se lle fan ofrendas, libacións etc (ver M. Murguía, Galicia, Barcelona, Daniel Cortezo, 1888, 175ss).

Tal veneración relixiosa do lume non ha ser porén considerada como algo puramente mental ou cultural, senón que ten que ver directamente co proceso mesmo evolutivo da hominización, da que se ocupan os antropólogos.

Dende que, hai arredor dun millón de anos, o “homo erectus” empezou a utilizar o lume, converteuse este nun importante factor hominizador: o lume daba calor, ofrecía seguridade, facía os alimentos máis dixeribles, facilitaba un sono menos sobresaltado e máis profundo etc. En definitiva, o lume, o "fogo" creaba "fogar" e convertíase así nun benfeitor imprescindible do ser humano, nun verdadeiro ser "divino" para el.

É comprensible que, en continuidade con estas e outras propiedades benéficas do lume, as diversas culturas sostivesen, de moi diversas formas, o poder "rexuvenecedor", "inmortalizador" e "purificador" do lume. Sería sobre todo C.-M. Edsman quen se referiu amplamente a este poder benéfico do por el chamado "lume divino" (ver C.-M. Edsman, Ignis divinus. Le feu comme moyen de rajeunissement et d'immortalité: contes, légendes, mythes et rites, Lund, C. W. K. Gleerup, 1949, p. 28ss). E non se esqueza tampouco, respecto deste poder "purificador" do lume, que "puro" está xa relacionado etimoloxicamente co grego "pyr" ("lume") da "piroloxía" da que estou a falar. En realidade tanto o latino "purus" coma o grego "pyr" proveñen dunha raíz indoeuropea relacionada co lume.

 

N. B. Se os devastadores incendios que sobre todo os galegos temos padecido nestes días pasados nos convidasen e obrigasen a modificar e repensar os nosos modos de ver a natureza e o mundo enteiro, algo teriamos aprendido deles. Amén! 

***