ESTUDO CRITICO SOBRE AS "MEMORIAS" DE NEIRA VILAS
1. INTRODUCIÓN
A pesar de seren as Memorias dun neno labrego unha das obras de mais éxito editorial de toda a historia da literatura galega moderna -dez edizóns na nosa língua, sen contar as traducións feitas para chinés checo, ruso, español...- non a podemos considerar unha das máis afortunadas canto a traballos crítico-literarios se refere. Despois de vinte e tres anos longos desde a sua primeira edizón (1), ten-se tratado en estudos parciais, tocantes case sempre ao "contido" (2) ou en conxunto con outras obras, quer do mesmo autor (3), quer de varios (4).
Non pretendo deixar sentada unha análise "completa" da obra porque son consciente das limitacións, sexa poalas reducidas dimensións deste estudo como pola falta de atención a determinadas aspectos que se ben son importantes, foron xa tratados con más ou menos profundidade polos estudiosos que me precederon. Sobre a temática, sobre a mensaxe do autor, sobre os marcos socio-espaciais teñen-se centrado os críticos máis do que no resto dos componentes analisábeis da obra. Estes aspectos "desamparados" conforman o foco de atención das miñas reflexións.
2. NEIRA VILAS DENTRO DA NARRATIVA GALEGA DE APÓS-GUERRA (5)
Antes de entrarmos no estudo pormenorizado da obra de Neira Vilas que nos ocupa, cumpre introducirmo-nos e situarmo-nos na narrativa galega de após-guierra, naquela que é cronoloxicamente coetánea á aparizón das Memórias.
Como é ben sabido a guerra civil e a situazón política posterior supoñen unha paralisación na publicación de obras literárias, e por tanto de novelas, en galego. Despois dun longo siléncio reata-se na Galiza a divulgación de novas obras narrativas ao sair da imprensa A xente da Barreira de Ricardo Carballo Calero, en 1951. Un ano antes fora criada a editorial Galáxia.
Todo está preparado para que a literatura galega volte a refacer-se sobre as suas cimas non como incarnación da anterior etapa senón cun espirito de actualización e renovación á altura das máis modernas tendéncias estéticas en literatura.
Por volta dos anos sesenta e arredor da editorial citada, e máis concretamente na colección "Illa Nova" irán publicando a sua obra unha serie de escritores "novos" como son G. R. Mourullo X. L. Méndez Ferrín, M. X. Queizán, Vázquez Diéguez, Suárez-Llanos, X. Torres, C. Casares... A estés autores vaise-lles agrupar sob o epígrafe de "Nova Narrativa Galega", caracterizada, en liñas xerais pola influéncia dos postulados básicos do "Nouveau Roman" e a novelística de extensión reducida hispano-americana. De algun xeito as sua obras se corresponden coas dun M. Butor, dun Robbe-Grillet, Borges, sen esquecermos un Kafka, Faulkner ou o mesmo Joyce, ainda que os logros cheguen a ser vários. Fan unha novela "marcadament esperimental" (6) fora do espirito totalizador e pedagoxista que dominaba nos obras dos homes de Nós e camiñando para un universalismo temático que os empurra, na maioría das veces, a elevar as suas personaxes á categoría de símbolos, de alegorías.
Non alleios á terra -como se lles ten acusado repetidamente-, podemos rastear nos suas novelas o absurdo do mundo cafquiano unido a unha visión do home e da sociedade próxima aos universo de Faulkner. Segundo aponta Ferrin:
En el fondo de los narradores existe una preocupación sincera por los problemas de la realidad gallega. No los tratan en sus obras pero los conocen y traspuestas a un plano simbólico -como en Kafka- las alienaciones del hombre gallego aparecen siempre, aunque desdibujadas (7)
E agora plantexemos a nosa pergunta: e o noso autor...pertence ou non a esta Nova Narrativa?
As opinións dos críticos varían: o problema non é doado de resolver. Vexamos algunhas. Carballo Calero fala del no parágrafo dedicado ao realismo social anterior este ao consagrado á Nova Narrativa en "La novela gallega actual" (8). 0 ilustre profesor non se preocupa desta cuestión teórica. Na mesma liña están X. A1onso Montero (9) e Concha Castroviejo (10).
Polo súa parte, Basílio Losada (11) alega que "por su formació autotodidocta y en contacto con los grupos del exilio, sus obras entra entroncan en la tradición de la novela popular", clasificando-o como caso á parté do da Nova Narrativa.
A autora do libro máis extenso dedicado ao noso autor, María Lucas (12) non se define, pois se ben "el mismo considera que está integrado en la Nova Narrativa" ela afirma que "ocupa una posición aparte en la literatura gallega" e que "se halla alejado de sus compañeros de generación por su vida misma"
Tampouco M. X. Queizán (13) deixa entrever claramente a sua opinión. Ao tratar o tema do regreso á infáncia como un aspecto freudiano que descifra a evasión da realidade actual, concluí que
todos os escritores da Nova Narrativa desde Casares a Neira Vilas, de Blanco-Amor a Xohana Torres, van á percura das raíces ao mundo da infancia.
Porén máis abaixo di:
Nen polos temas, técnicas, estilo, as influencias que recibe ou a realidade na que vive e a ausencia do contacto coa Galicia do momento, podemos considerar a Neira Vilas como integrante da Nova Narrativa.
Cal é a opinión da autora? Quizá a alternáncia de ideias na consideración do problema estexa na liña da correcta interpretazon.
Pilar Lourenzo (14) inscrebe-o na Nova Narrativa aducindo palabras do próprío autor e concordando coa opinión de Carballo Calero, dentro dos autores do "realismo social". Ainda así, pontualiza:
Ainda que incluimos a este autor dentro da nova narrativa, observamos que a súa postura é moi moderada en canto ás innovacións; tanto, que chega a parecer un escritor tradicional e se nos apuramos moito, do século XIX (15).
Se ben non aprofunda moito neste problema, Xosé Laxe afirma que Neira Vilas está na "liña das novas formas" polas que camiña a literatura mundial, "cambios de posición do narrador" ao deixar a omnisciencia da novelística anterior, tentando máis mostrar, apresentar e construir do que comentar ou explicar.(16)
Como vemos, a opinión dos críticos é variada e, ás veces, mesmo contraditória. E sen embargo, todos teñen parte de razón.
Neira Vilas trata, en realidade, o mundo rural, ocupa-se dan mundo tantas veces desenvolto nos obras dos homes de Nós, e até nas anteriores, caíndo nos tópicos, na mesma problemática nos mesmos ambientes e marcos... Ainda que disto non consigan librar-se totalmente os homes da chamada "Nova Narrativa", tocan xa temas máis actuais,con problemas da nova sociedade galega urbana, citadina, filosoficamente máis palpitantes para o público leitor.
Mais, se ben isto é certo, Neira Vilas tamén dá ás suas personaxes categirñua de símbolos, dá-lles unha dimensión, unha trascendéncia orientada cara a universalidade, aínda que sexa nun marco galego rural: a problemática dun Balbino non é só a dun rapaz aldeán, pertence a unha realidade social universal, "cósmica". Balbino queixa-se da sua soledade ontolóxica, da sua saudade, da incomprensión dese mundo -no seu caso a aldea- que o afoga. Isto é tamén o que caracteriza as personaxes da Nova Narrativa: angustiados e impotentes perante o seu tempo, perante a sociedade, perante as estruturas preconcebidas, refuxiando-se no mundo interno e vivendo para adentro, no castelo cafquiano e, ás veces, "a la rechere du temps perdu" por meio da auto-análise.
Neira vive lonxe do grupo de narradores da sua época mais amostra a mesma orientación e as mesmas preocupacións ca eles no momento de construir o cosmos problemático dos seus herois. Cumpren aquí as palabras de William Faulkner:
As veces penso que existe unha espécie de polen de ideias flutuando no ar, que fertiliza de maneira similar as mentes de diversos lugares, mentes que teñen contacto entre sí (17)
Esta cita introduz-nos de cheio noutra das razóns que se teñen apontado para non incluir Neira Vilas dentro da Nova Narrativa: a separazón espacial existente entre os narradores deste grupo e o noso autor.
É certo que Neira viveu alongado do resto dos escritores que se dedicaban a escreber coas novas técnicas na Galiza e, alén diso, que a sua formazón non foi universitária. Mais tamén é certo que os narradores máis admirados polo grupo de escritores que ficaron entre nos foron tamén dunha importáncia decisiva na obra do escritor emigrante. Kafka ou Sartre foron lidos por el quizá antes de sé-lo na Galiza (18). Pensemos do mesmo xeito que o feito de non ser universitário é compartido tamén por X. Torres e isto non desmerece a calidade e a profundidade da escritora, nen lle veda os novos camiños narrativos estilísticos e/ou temáticos.
Entrando xa no aspecto técnico no "inevitable cómo en que se organiza un qué" de Baquero Goyanes comprobamos que é onde máis pode afastar-se dos homes da Nava Narrativa. Neira utiliza unha técnica non tradicional -que é o mesmo que clásica- para, por exemplo, estabelecer o punto de vista: trata de ser obxectivo, colocando a visión desde o mesmo protagonista. Lembremos que a procura da obxectividade é algo fundamental para a novelística moderna, en relación á novelística anterior.
Como di Xosé Laxe entre as novas técnicas esta 'a narración en primeira persoa' 'o monólogo interior' e as 'narracións obxectivas' (19). Trata-se en Neira dunha orientación renovadora cara esa obxectividade que será atinxida con maior perfeizón polos que aquí ficaron. Con todo, o perspectivismo infantil é común a todos eles.
Outros aspectos inovadores da sua narrativa -e en concomietancia co resto- son o tratamento do tempo e o do espazo. Algúns como o costumismo, o sistema estrutarante en episodios, os "tópoi" temáticos e reivindicativos, entroncan-no máis co pasado do que cos coetáneos. Sen negar as palabras de Ferrín, para quen "Neira Vilas bebe en las limpias fuetnes estilísticas de Castelao" (20), eu engadiría que estamos perante un escritor da Nova Narrativa canto ao "contido" e un autor próximo a Nós e á literatura anterior canto a eixos taemáticos e, nalgúns pontos, canto á forma. estaríamos diante dun caso de escritor "ponte" entre a narrativa anterior ao trinta e seis e a de após-guerra.
Neira, alén diso, é un autor que por circunstancias extra-literárias (ambientais, sociais, temporais) non se pode inscreber sen certos reparos dentro dun movimento estético-literário definido
Remataremos por aceitar isto se -como Roland Barthes fixo co Nouveau Roman francés- non falamos de "xerazón" ao referirmo-nos á Nova Narrativa, no sentido que este vocábulo ten en literatura, senón de "tendéncia" non dunha escola con características comuns senón dun grupo de escritores contemporáneos que respiraron ese "polen" de que fala Faulkner, máis ou menos ao mesmo tempo. Un conxunto de afinidades que non impedén notábeis diferenzas.
3. AS "MEMORIAS" E A NOVELÍSTICA DE PROTAGONISTA INFANTIL E XUVENIL NAS NOSAS LETRAS
So razóns extra-literarias poden axudar-nos a comprender a grande abundáncia dalguns temas na literatura galega: a emigrazón, os fuxidos, os nenos e o seu mundo... aparecen unha e outra vez desde os primeiros tempos do Renacimento e ainda hoxe son obxecto de tratamento.
Podemos achar xa na lírica de Rosalia o tema da emigrazón e as suas consecuéncias. No mesmo século XIX, García Barros apresenta o neno nas Aventuras de Alberte Quiñoi. No XX os exemplos serian inmumerábeis, antes e despois da guerra. Os escritores non son alleios aos problemas do pobo ao que pertencen e para o que escreben.
Todo isto está relacionado cun dos problemas que máis se teñen discutido nos últimos tenmpos : a independencia do autor perante o seu mundo -no noso caso o mundo galego-, a sua sociedade, os seus problemas, no momento de elaborar unha obra de ficción. As palabras de Vítor de Aguiar e Silva poden dar luz sobre este problema de candente actualidade:
Entre o mundo imaginário criado pela linguagem e o mundo real, há sempre vínculos, Pois a ficçáo literária non se pode despreender xamais da realidade empírica. O mundo real é a matriz primordial e inmediata da obra literária; mas a linguagem literária no se refere directamente a esse mundo, não o denota: intui, efectivamente, uma realidade própría, um heterocosmo de estrutura e dimensões específicas (21)
Hai opinións para todos os gostos dentro dos teóricos da literatura. Ainda que sen caer nas conclusións desorbitadas da Unión de Escritores Soviéticos. Para quen
La creación de obras de alto significado artístico, llenas de la lucha heroica del proletariado y de la grandeza del socialismo y que reflejan la gran sabiduría y heroísmo del Partido Comunista (22)
O escritor galego toma unha postura crítica -ou canto menos testemuñal- da realidade exterior. Para M. X. Queizán:
Non hai dúbida de que o artista verdadeiro debe ser un produto do seu tempo (...). A obra literaria é, así, o resultado da conxunción dunha persoalidade de base literaria cunha persoalidade de base social.
Unha obra de criazón é literariamente válida desde o momento en que os seus valores puramente artísticos poden ter un valor a-temporal e a-espacial, sen necesidade de acudir a consideracións externas para a sua valoración; estes valores externos son" importantes para a história da cultura, ou para a história das ideias, mais nunca para unha avaliación estética. Con todo, e como di Darío Villanueva:
Realmente, sólo un crítico obsesionado por la pura forma puede ignorar la evidente correlación entre la narrativa moderna y el panorama social (24)
0 autor non debe ser dependente, mais tamppouco alleio. "La realidad no debe ser más que un trampolín" di Pio Baroja.
En que medida atinxe o escritor ese grau de equilibrio? É posíbel acceder a ese equilíbrio? Deixemos esta pergunta no ar e fiquemos só coa ideia de que a realidade extra-literária está presente no escritor galego en maior ou menor medida como sucede noutra orden de cousas co mundo do neno.
M. X. Queizán di en relación con este último tema que
Outro aspecto freudiano e de evasión da actualidade é o regreso á infancia (25).
As obras máis representativas que teñen como protagonista principal un neno ou un adolescente foron estudadas por Pilar Lourenzo dunha maneira sistemática, tendo en corita os principais elementos estruturantes e algun outro de 'contido'. Quiza botemos de menos, logo de unha análise pormenorizada das seis obras tratadas, unhas conclusións máis desenvolvidas canto ao aspecto técnico das obras. De todos os xeitos, neste valiosísimo traballo aponta que:
Podemos observar que desde a obra de García Barros astra a de Carlos Casares dáse unha importante evolución, tanto no xeito de concebir a novela como na maneira de organizar os seus elementos (26).
A evolución atinxe desde a maneira de tocar o punto de vista (camiñando para o "eu", deixando as omnisciéncias),no que se vai "perfeccionando e complicando os seas artificios construtivos e formais" (27) até o tratamento do tempo, que vai acrecentando a sua importáncia dentro da obra. 0 tempo interno vai predominando sobre o puramente cronolóxico aparecendo os artifícios temporais das reducións, retrospeccións (ás veces flash-back). A evolución está loxicamente relacionada coa cronoloxia da obra coas intenzóns do autor e mesmo coa sua preparación (28).
As Memórias dentro das obras análogas á sua temática supón -como xa dixemos para o seu autor no apartado anterior- unha novela de "transición" entre as obras anteriores (de García-Barros, de Castelao...) e as de após guerra (de X. Torres, de Casares...).
Os seus avanzos comungan cos da Nova Narrativa, por exemplo, no emprego da primeira persoa para o narrador, un "eu" obxectivo -ainda que sexa sen unha perfeizón técnica total- nunha visión intimista da realidade producida por unha incomunicación ambiental das personaxes principais... 0 costumismo, o lirismo tan marcado nas suas descricións, o estilo, entroncan-no máis co pasado.
4. ESTUDO DOS ELEMENTOS ESTRUTURAIS DAS "MEMORIAS"
4.1. ALGUNHAS CUESTIÓNS ADXACENTES (deseño editorial, lingua e elaboracion poética)
Imos ver agora neste apartado algún dos pontos que, relacionados intimamente cos elementos estruturais da obra, fican un pouco na periféria, sen deixaren porén de ser importantes.
Comp apontan a maioría dos críticos (29), a estrutura das Memórias e episódica: trata-se dunha espécie de cuadros nos que o narrador vai expondo a matéria novelesca, cunha técnica de "friso", coas palabras de Xosé Laxe.
O que non achei nos diferentes autores que falan deste aspecto é a más mínima alusión á relación (coincidencia?), mimetismo?) coa literatur apicaresca, canto á oranización da matéria narrada se refere. Escollendo a obra fundacional do xénero -e de toda a novelística mdoerna-, o Lazarillo de Tormes, podemos observar como as concomitáncias son abundantes. Iremo-las referindo segundo vaian aparecendo no desenvolvimento do apartado.
A primeira concomitancia é, loxicamente, a apresentación dunha estrutura externa episódica, isto é, a utilización da "sarta" -máis ou menos o "friso" de que fala X Laxe - (30) como procedimento técnico de ordenación da matéria narrada. Hai diferenzas: mentres no Lazarillo todos os episódios teñen unha trascendéncia directa ou indirecta acumulativa para o desenlace, para explicar o porqué da situación actual da personaxe protagonista, nas Memórias, tirando os dous primeiros e os dous últimos episódios, os restantes non teñen unha incidéncia directa no relato primeiro. De introducirmos ou tirarmos episódios colocado sno "meio" da novela non implicaria unha mudanza no significado da obra no seu relato primeiro, non son trascendentes para explicar a situación actual de Balbino. Tirando isto, o deseño editorial é o mesmo.
Outro ponto de coincidéncia é a testrutura circular das duas obras. Segundo aponta Pilar Lourenzo:
Os diferentes cadros están dispostos en círculo, en torno ao protagonsta e á súa presentación; o capítulo II e XVI están íntimamente relacionados... (31)
Isto é o mesmo que ocorre no Lazarillo. Quizá o protagonismo de Lázaro é máis forte, máis evidente que o de Balbino, que ás veces pasa a un segundo plano ou a un plano de igualdade -por exemplo no "Xuramento"- mais nas duas obras están presentes en todos os capítulos. Lázaro e Balbino son o fío de unión entre os diferentes episódios. Máis ainda: o presente do protagonista nas duas obras aparce só no principio e máis no fin. Notaremos mellor esta semellanza ao tratarmos o tempo na obra e a distribuizón deste con relación aos dous Balbinos, o narrador e o protagonista.
Parece-me unha hipótese demasiado aveturada a de María Lucas cando afirma que
la correspodnencia entre los capítulos, la estrutura rígida del libro, el heco de que el punto de partida y de llegada del personaje sean el mismo, es decir una fuga, implican que la aldea gallega tiene una estructura cerrada (32)
É algo forzado tentar atribuir a este factor da estrutura externa un contido que ven determinado por un argumento, fictício porque literáiro.
Tamén cumpre salientar o feito de as duas obras comezaren opr unha explicación do porqué de as ter feito. Lázaro comeza a sua carta -toda a novela é unha carta- explicando-lle ao destinatário da mesma como chegou ao estado actual, a esa situación de cornudo consentido. Balbino dá tamén as razóns que o empurran a escreber no primeiro capítulo da obra, no "Eu son":
Teño pensamentos que non lle podo contar a ninguén. Algús non me entenderían e outros e outros chamaríanme tolo. Por eso escribo (33).
Nas duas obras é o presente o tempo utilizado para ubicar o narrador: desde ese estado final para onde vai camiñar o relato.
Continuando coas coincidéncias, observamos tamén que as duas obras apresentan unha estrutura aberta. Segundo Pilar Lourenzo:
...a concienciación de Balbino fai que este salte fora do cárcere, do círuclo aldeán que o oprime, e así, a novela queda aberta: do mundo da nenez na alde pasamos no último capítulo á adolescencia na vila, cunha esperanza de que as cousas poen millorar. (34).
O mesmo pasa co Lazarillo quen, ainda na situación límite en que se acha -o consentimento-, segue a sua vida ao finalizar o relato: é precisamete a xustificación da sua situación actual o fin procurado por Lázaro. A história, como con Balbino, fica aberta e seria posíbel agardar episódios ancorados no presente. De todos os xeitos a ordenación episódica conleva unha maior relaxación estrutural.
Todas estas coincidéncias non son algo casulal Pondo de parte a posibilidade de que neira Vilas tivese contado coa estruturación da matéria narrada na picaresca, no xénero picaresco, e coas técnicas características destas obras (hipótese indemostrábel e talvez aventurada), cumpre non esquecer algo que Baquero Goyanes deixou ben claro ao afirmar que a estrutura dunha novela
viene condicionada po rel contenido mismo de la obra por lo que se ha propuesto decir el autor, po rus visión del mundo (35).
Ese contido que o autor persegue comunicar coa sua obra é nas duas novelas de clara intenzón moralizante. Un anónimo e Neira vials como autores explícitos (non un Lázaro e un Balbino, autores implíticitos) pretenden amostrar á sociedade eses defeitos que pousi, resaltados na pintura literária que fan dela, desde esa sua visión do mundo.
Así, Lázaro e Balbino non son herois ou prototipos a mitar po rdeterminados valores própios: do que se trata é de plasmar unha realidade crua e nua. Estamos perante duas obras netamente realistas.
Este tipo de literatura realista eten empregado repetidas veces unhas técnicas parecidas, for a época que for. En O asno de Ouro, na literatura latina, xa se empregaba o relato en sarte e un ponto de vista auto-biográfico, para, acarón dun fin lúdico, servir de marco de reflexión (prodesse aut delectare).
Para deixar xa o tema do deseño editorial apontemos só a importáncia que ten a brevidade dos episódios, de extensión máis ou menos regular. Como interpretá-lo? Afán de no ncansar o leitor? A procura dunha maior concnetración das escenas? Unha hipótese poderia ser a de que o autor tivese pensado facer do caderno de Balbino unha espécie de "diario íntimo", coa verosimillanza de seren reducidas as unidades narrativas, próximas a escritos semi-epistolares. A ser así, o autor teria-se atraizoado nas intenzóns, como veremos no parágrafo dedicado ao ponto de vista.
Canto á lingua, todos os críticos coinciden en asinalar o bon face rde Neira Vilas, adaptando á expresión as formas en asinalar o bon facer d eNeira Vilas, adaptando á expresión as formas lingüísticas que un rapaz emprega normalmente par ase expresar: a versoimillanza fica así reforaada sen por iso transimitir-nos un contido inintelixíbel po rmor desa fidelidade á realidade lingüística infantil. D. Ricardo Carballo Calero viu o tema con claridade:
Neira Vils racionaliza y ordena el lenguaje de sus personajes para hacerlo inteligible y literairo, procurando ser fiel a, pero no esclaro de la supuesta espontaneidad conceptual y verbal de sus criaturas (...). Una "traducción", no una gravación de la voz postulada (36).
Na mesma liña están María Lucas (37) e Pilar Lourenzo (38).
Realmente o más conseguido da obra é esa acoplación lingüística que nos fai lembrar as mellores páxinas de A Portrait of the Artist as a Young Man de Joyce.
Outro asepecto que cumpre salientar é o da pureza da sua língua. Ainda que non falten os castellanismos, tan comuns por desgraza en muitos escritores ("Xudío" por "xudeu", "andivera" por "andara", "o viaxe" por "a viaxe"...) o seu galego é dos máis limpos que se escreben nos seus tempos. Por outra parte, a abundáncia de popularismos e formas dialectais contribuen á verosimillanza do meio onde se desenvolve a ora. O galego na aldeia de Balbino é rico, chieo de formas enxebres, e indica-nos con claridade a sua ubicación xeográfico-dialectal.
Mui lonxe están os problemas con que tiveron de se encarar os homes da nova Narrativa: a actualización dunha língua para un mundo urbano, realidade para a cal a nosa língua, por factores que todos coñecemos, on pudo afrontar antes. Precisas son a este respeito as palabras de M.X. Queizán:
Cando os escritores tratan temas do mundo rural ou mariñeiro teñen á súa disposición un léxico rico e abundante. Observamos, po rexemplo, a enxebreza da lingua de Neira Vilas, nunha narrativa que se move nos contextos labregos e cunha técnca tradicional. Outros temas e estruturas esixen un vocabulário que, por veces, non está ainda codificado no galego (39).
A arte de Neira Vilas no proceso de elaboración poética é outro dos aspectos destacadas nas suas Memórias. Unha leitura pausada da obra permite-nos observar o resultado logrado co seuesmerado traballo: Neira non é un escritor de muitas páxinas senón un artesán da prosa literária: un narrador, non un novelista Vexa-se a perfeizón que atinxe en Xente no Rodico. O texto, tal e como o recebemos nós é o resultado dun longo traballo de peneira, de distribuizón das diferentes partes partes na unidade-tope en que traballa, o episódio.
Estas unidades máximas, os episódios, teñen tal acabado que poden gozar dunha autonomía total con respeito ao resto da obra. Cada fragmetno está fechado sobre si mesmo. Poderiamos chegar a pensar que a pouca extensión estes é debida precisamente a esa esmerada deuración.
Un dos procedimentos que utiliza o noso autor para bordar os seus fragmentos consiste en retomar a ideia ou a imaxen poética coa que comezaba xusto ao findar con este: é a pescada que traba a sua própria cauda. Isto ven rezorzar a ideia de fechazón de que acima falábamos. o episodio como unidade. Vexamos algúns exemplos.
O primeiro episódio das Memórias, o "Eu son", principia así:
BALBINO. Un rapaz de aldea. Coma quen dis, un ninguén.
E remátao:
Eu son apenas "o neno", como me chaman na casa. Son Balbino. Un rapaz de aldea. Un ninguén. (40).
Esta procura de redondez leva a Neira Vilas a repetir inculsiva as mesmas palabras.
No "Loito" comeza falando da morte do seu tío Bráulio e, logo de pasar todo o capítulo a divagar sobre o Entroido, volta ao final sobre o mesmo tema. Vexa-se tamén en "Os granes" e en "América".
No episódio que leva por título "Pachín" enceta coa seguinte frase:
Nun tempo disque falaban os animais.
Acaba, tendo xa falado de como morreu o seu can e de como o enterrou plantando unha cerdeira sobre o lugar:
E parecéume que dende as raíces chegaba uns ladriños agarimosos (41).
Outro exemplo está n episódio intitulado "Eladia".
Característico tamén da prosa de Neira Vilas, derivado quizá desa esmerada depuración, é o lirismo que cobre toda a obra: hai trechos inteiros que poderían formar parte dunha antoloxia da prosa poética. Segundo opinións de C. Castroviejo, "Hay un soterrado lirismo en la percepción de las cosas" (42). Demo sun exemplo claro do primeiro capítulo, cando o autro implícito difumina as sua sensacións deste xeito:
No inverno, frio. Ganas de estar arreo ó pé do lume. Muíños apeados. Faladurías de neves e lobos. Is brazos son coma espteiras pra encolgar farrapos. Murnas, fridas, dedos sin tento (43).
A acumulación é expresiva nese encavalgamento "in crescendo", para acabar coa simples enumeración de substantivos e adxectivos. Encheríamos follas e follas con exemplos de semllante lirismo.
(1) Neira Vilas, Xosé: Memorias dun neno labrego, ed. Follas Novas, Buenos Aires, 1961. Citaremos nós pola 9 ª edizón, Ed. do Castro, A Coruña, 1980.
(2) Citemos por exemplo:Alonso Montero, X.: "Neira Vilas e as suas Memorias", in Realismo e conciencia crítica en la literatura gallega, Ed. Ciencia Nueva, Madrid, 1968.
Castroviejo, C.: "Relato y teoría social en una novela de Neira Vilas", in Cuan, VIII, 1969.
Varela Jácome, B.: Singladuras da narrativa galega: de Castelao a Neira Vilas, Ed. Librigal, A Coruña, 1972.
Laxe, X.: "Memorias din neno labrego: análisis e interpretación", in Grial , 42, 1975, pp. 325-4341.
(3) María Lucas: La visión de Galicia en Xosé Neira Vilas Ed. do Castro A Coruña, 1977.
(4) Queizán, M. X.: "A nova narrativa ou a loita contra o sentimentalismo", Grial, 63, pp. 67-80.
Carballo Calero, R.: "La novela gallega actual", Revista de la Universidad Complutense, XXIV, núm. 99, Madrid, 1975, pp. 59-79.
(5) Falamos aquí de Neira Vilas "só" como autor de Memórias din neno labrego, do mesmo xeito que facemos ao referirmo-nos aos autores da Nova Narrativa Galego. Como sabemos, os autores citados teñen evoluído de maneira mui diferente. Alguns, como Neira vilas, estancaron-se. Vexa-se A. Tarrio: "Aqueles anos de Neira Vilas" en Hoja del Lunes, 16-3-81.
(6) Carballo Calero, R.: Op. cit., páx. 74.
(7) Méndez Ferrin X. L.: "Nova Narrativa y compromiso social", Presencia, Xerona, 14-5-66.
(8) Carballo Calero, R.: Op. cit., pp. 71-74.
(9) Alonso Montero, X.: Prólogo á 9ª edizón das Memórias, op. cit., páxinas 9-46.
(10) Castroviejo, C.: Op. cit., pp 71-74
(11) Losada, B.: "Narrativa gallega de posguerra", Camp de l´arpa, 75, maio de 1980, p. 48
(12) María Lucas, O p. cit., pp. 10 e 21.
(13) Queizán M. X.: 0p. cit., pp. 73-74.
(14) Lourenzo, P.: Contribución ao estado da novela de protagonista infantill e xuvenil na literatura galega contemporónca, Ed do Castro, A Coruña, 1981, pp. 2l-22 e 36.
(15) Ibidem, p. 36.
(16) Laxe, X.: Op. cit., pp. 325-326
(17) Millgate, M.: William Faulkner, Ed. Seix Barral, Barcelona, 1972, p. 37. (A tradución é mia).
(18) María Lucas, Op. cit., p. 8.
(19) Laxe, X.: Op. cit., pp . 325-326.
(20) Méndez Ferrin, X.L.: Op.cit
(21) Aguiar e Silva, V.: Teoría da literatura, Coimbra Ed., Coimbra, 1906.
(22) Carballo Calero, R.: Op. cit., p. 71.
(23) Queizán, M. X.: Op. cit., p 73
(24) Villanueva, D.: Estructura y tiempo reducido en la novela, Ed. Bello,Valéncia, L977, p. 44.
(25) Queizán, M. X.: 0p. cit., p. 73.
(26) Lourenzo, P.: Op. cit., p. 61.
(27) Ibídem, p. 44.
(28) Parece-nos inecesário facer unha valorización crítica desta importante Contribución de Pilar Lourenzo.. Para introducirmo-nos no mundo estrutural das novelas que a autora seleccionou é imprescindíbel a leitura desta obra.
(29) Laxe, X,: Op. cit., p. 327.
María Lucas,: Op. cit., pp. 29.30.
Lourenzo, P.: Op. cit., p. 35. (Non son 17 senón 16 os cuadros ou episódios da obra).
(30) Laxe, X.: Op. cit. p. 327.
(31) Lourenzo, P.: Op cit., p. 35.
(32) María Lucas, Op. cit., p. 32.
(33) Neira Vilas, X.; Op. cit., p. 26.
(34) Lourenzo, P.: Op. cit., p. 35.
(35) Baquero Goyanes, M.; Estructura de la novela actual, Ed. Planeta, Barcelona, 1970, p. 36.
(36) Lourenzo, P.: Op. cit., p. 35.
(37) María Lucas: Op. cit., p. 28.
(38) Lourenzo, P.: Op. cit., p. 38
(39) Queizán, M.X.: Op. cit., p. 78
(40) Neira Vilas, X.: Op. cit., pp. 25 e 28.
(41) Ibidem, pp. 61-66.
(42) Castroviejo, C.: Op. cit., p. 25.
(43) Neira Vilas, X.: Op. cit., p. 25