PRÓLOGO
Non sei ben si son o indicado pra facer un prólogo dun libro de narraciós de Neira Vilas. Un ademirábel libro de narraciós como iste que leva por tídoo «Historias de emigrantes». Si o intento é porque un dos meus oficios, o máis socorrido, é o de pintor, e Neira Vilas é un pintor nado, un home que fai notables retratos e describe paisaxes co ar mui dabondo lonxano dun Corot, na sua tenrura, e por poñer un nome.
Dende Habana lembra Buenos Aires, e describe, e si non as describe, cítaas, esceas de costumes que teñen que ver cos galegos emigrados e lugares como: o Panteón do Centro Galego, o Centro Ourensán, o Centro Lucense, o Coro Terra a Nosa... Lembra as rúas de Buenos Aires, os Barrios, as estaciós de tranvías xa desaparecidas, como as cocherías do Lacroze, e vellos ídolos porteños como Fangio, xa doutro tempo, ou River Plate, e, por lembrarse, deica se lembra nunha narración dun fracaso noso, un máis, «Galicia Emigrante».
Buenos Aires está presente nos contos de Neira Vilas tanto coma na sua vida. Unha vida de emigrante coma a tenra de Don Andrés o carteiro. Qué saben disto os que nunca saíron de Galicia? Qué saben o que é un emigrante? Poden ter lido moitas biografías de homes famosos pero non poden sospeitar a riqueza biográfica dun emigrante, calquer emigrante, as silenzosas aventuras de que foi captis na sua vida un distes, os apretos de orde espritoal a que se veu sometido, soio, de porteiro nunha casa de departarnentos, de peón, de dono dun comercio, de mineiro ó pé dos Andes, de camioneiro, en moitos oficios exercidos en terra descoñecida, tendo que deprendelos sen apoio de ninguén, rivalizando con emigraciós europeas mellor preparadas, vencéndoas a forta de traballo arreo e intelixencia.
As instituciós do Estado español envían a América ilustres conferenciantes que veñen falarlles a unha minoría de americás cultos de feitos e probremas da conquista, da aición feita polos españoles en América noutros séculos, mais ninguén ven endexamais, que sepamos, estudar o aporte emigratorio a iste continente dende o norte ó sul. Ningún conferenciante quere vir pra referirse a istes homes que saídos analfabetos ou cuasi analfabetos de moitas aldeas galegas e tamén de outros países españoles, honraron á península enteira co seu esforzo.
Todos temos hestorias de emigrantes que contar. Eu teno as miñas hestorias que un día narrarei. Cada vida de emigrante é unha hestoria. Neira Vilas acertou a narrar as propias, as que el coñeceu e son verdadeiras. Ogallá en Galicia soupesen delas. Mais en Galicia non interesan os emigrantes senón pra facer retórica en congresos estúpidos que sirven pra dar sona local a us señoritos, as veces profesionaes, ás veces descendentes de emigrantes que aitúan coma unha especie de damas da caridade e querendo que os emigrantes sexan nas cidades onde residen coma us axentes gratuitos disa farsa que se chama hispanidade.
Os personaxes de Neira Vilas non sirven pra axentes da hispanidade. Trátase, por exemplo, dun home chegado de moi mozo dunha aldea galega que se afixo ó campo arxentino e rematou en gaucho, e xa non quixo morrer nunha habitación do Sanatorio do Centro Galego. Do que renuncia, por amor, ó posíbel matrimonio cunha arxentina, por que se sinte inferior en cultura e maneiras ó arxentino, doutro orixen, que a festexa, parecéndolle íste mais apropiado. Do que se quedaba traballando nun bar somentes porque na máquina tragaperras tiñan no programa a Alborada de Veiga que escoitaba a cotío; estragada a máquina xa non tiña porque ficar nise Bar. Do que quixo vengar no porto de Buenos Aires á irmá ultraxada na sua aldea por un mozo, veciño e amigo, e logo emigrante coma el. E outros máis.
Todo isto escrito por Neira Vilas que ten acreditada sona de grande narrador a traveso de libros coma «Memorias dun neno labrego», «Xente no rodicio» e «Cam´ño bretemoso». Fermosos libros que contan entre o millor que se escribíu en prosa galega no que vai do século e que rompen cunha literatura idealista, de cabaleiros e fidalgos, leendas, pazos e fermosas donas, que ainda é moda en Galicia. Amáis de escribire Neira Vilas un galego coloquial, verdadeiro. Leva razón Xesús Alonso Montero cando fala da prosa de Neira Vilas e dos seus acertos. Unicamente podemos aclararlle que a acollida do seu primeiro libro «Memorias dun neno labrego», coma un gran libro, foi primeiro feita pola crítica galega da emigración. Pola miña parte cóntome entre os que o anunciaron. Iste é outro grande libro. Non ocurren nil sucesos eistraordinarios. Trátase de vidas comús. Das vidas dus calquera. Pero trátase de vidas verdadeiras de emigrantes i estén escritas con ise idioma e ise aquel que Neira Vilas sabe imprimirlle á sua laboura de narrador e poeta.
Mais imos decir algo que ten de entenderse en Galicia. O tema da literatura que fagan os emigrantes ten de ser naturalmente a emigración. Que os mozos de Galicia non se asombren. O tema da obra de arte é a vida do artista, a que vive, calquera que sexa a forma na que se exprese. A forma é outra cousa. Na literatura de emigración o tema pártese en duas vertentes, a lembranza de Galicia, o que se deixou, e outros países onde se viviu de emigrante e o que se vive no intre en que o escritor se expresa. O tema pertenece pois ó pasado, ó que se viviu, ou ó presente que se vive. Que os escritores mozos non se asombren. Na emigración non hai xeito de lembrarse nin cantar as fitas das donas medievaes, nin da beleza disas donas montadas sobor das suas bestas brancas. Nin tempo prá saudade, tal coma se sinte en Galicia. Tamén, si hai fidalgos que emigraron, ou fillos de fidalgos, son xa traballadores coma os caseteiros que tiveron os seus antergos. Moitos emblemas heráldicos remataron pra sempre na emigración. En Galicia f icaron en mans dos usureiros que adequiren ises escudos e mercan os pazos fidalgos do século dazaoito.
Ises cantores de donas e fidalgos son, pra Galicia, un tipo de delincuentes. A istes non pertenece Neira Vilas. Non pertenecemos nós. O reino da pantasía atópase nas habitaciós das casas de hóspedes, nas casas criollas de patios e macetas con xeranios, nos departamentos das porterías. Ou nas aventuras do interior da República. Un galego é «Don Dios», Rodríguez Dios, rianxeiro, parente de Castelao, xa moi vello senón morreu, que foi campeón de «cueca» na precordilleira, en Neuquén. Ou ise de Arzúa que predica os evanxeos en pequenas poboaciós do interior da República Arxentina. Tamén son galegos moitos que loitan nos sindicatos dacordo con outros novos evanxeos.
Isto é todo. Non falo eiquí da vida en Buenos Aires de Xosé Neira Vilas, xerente ou algo así, dunha compañía madeireira, nin da sua muller Anisia, escritora cubana. Dos dous, coa sua maleta de libros galegos indo de sociedade en sociedade pra tratar de vender o invendíbel: os libros. Perdendo cartos e recobrando vontades pra Galicia. Ista é outra hestoria, unha hestoria heróica que narraremos algún día.
LUIS SEOANE