Galgaban as sombras polo leste, como lebreiros na persecución do sol que se deitaba no mar para alá de Cefalonia, cando Ulises, de regreso da almuíña que xa pertencera a seu pai, se detivo un momento no altiño de Hermes a botarlle unha panorámica ó porto que se abría acolá abaixo, ós seus pés.
     O vello bebedainas parou un momento a coller folgos mentres os seus ollos acariciaban saudosos a tona das ondas antes de botarse costa abaixo cara á taberna de Terpias. A metade da baixada aínda ollou así como de esguello para os altos tellados do pazo desde onde agora seu fillo Telémaco gobernaba a illa e un pensamento vooulle saudoso en lembranza da noutrora ben amada Nausícaa, súa nora, que estaría a contemplar o solpor desde as altas xanelas en brazos doutro home a quen o heroe non lla podía disputar.
     Logo arrandeou a cabeza para afastar lembranzas saudosas e sen máis dilación enfiou polo medio do bosquete de álamos que protexía o altar dedicado ás Ninfas, á entrada da cidade, sobre a fonte que seu antepasado Ítaco fixera construír para aliviar a sede desa triste caste de mortais descoñecedores das superiores calidades que o viño ten para tal mester.
     Na ágora empezaba a escurecer, alargábanse as sombras dos edificios e os paisanos saían ó fresco para a deambulación vespertina. Ulises pasou pola beira deles, anque case ninguén fixo ademán de saudalo, máis ben todos simularon non velo, temerosos de que os collese por banda e se lle puxese a narrar a mesma historia, mil veces repetida, das súas viaxes e das súas aventuras e da guerra de Troia e o cabalo de madeira e toda a reste que lle colgaba.
     Pero na baixada ós peiraos bateu co seu vello incondicional Filetio e daquela xa se lle iluminou a pestana.
     -¿Que tal, meu amigo? ¿Fanche, unhas cráteras na de Terpias? -pasoulle amigable un brazo polo van.
     -¿E como non me van facer, destructor de cidades? Para alá precisamente me encamiñaba.
     -Pois vaiamos xuntos logo e que Zeus che permita acadar os teus desexos.
     Ó cruzar o areal de novo se lle foi un esguello ó heroe para as táboas que podrecían medio enterradas na lama da ribeira. A súa cóncava nave de moitos bancos, perdida a pintura e chea de fendas, languidecía entre cheiros de brea e marusía, afastada das demais embarcacións de curvadas proas que esperaban o momento de se faceren de novo ó mar.
     -Disque acaba de chegar unha nau fenicia -comentoulle de pasada Filetio-. Contáronme que veñen das illas do Océano, máis alá das Columnas de Hércules.
     -Bo, ¿e onde está fondada entón? -botoulle Ulises unha ollada interrogativa ó horizonte mariño.
     -Non sei, a min díxomo Eumeu -encolleu os ombros o boieiro.
     -As illas do Océano -suspirou o heroe cuns suaves movementos de cabeza arriba e abaixo-. Velaí, Filetio, uns sitios nos que deixei parte da miña alma. A illa de Dioniso, atravesada por un río de viño purpúreo e espumante, tan ancho e caudaloso que mesmo as naves o poden navegar, ¡quen o pillara agora de man! A illa Láctea, ¡puaf!, onde as uvas dan leite, en contra do que sería o seu natural. A das Ánimas, da que só a lembranza te enche de arrepío. Ons e as Sisargas, cercadas das ondas, preto das ribeiras de Ophiusa, a das eguas amadas polo vento...
     -Olla para alá -interrompeulle a relación o antigo coidador de vacas-, ver non se verá o barco, pero na de Terpias parece que hai xente que non é a de todos os días.
     -Carainas, pois tes razón -E Ulises apurou o paso, ansioso non só de catar o vermello zume dos acios, senón tamén de atopar un desprevenido auditorio que se prestase a escoitar con docilidade as súas historias.

     Na de Terpias había aquela tardiña unha cantidade inusual de siareiros, descoñecidos a maior parte, e cara a un deles, pequenote e de tez olivácea, que se aplicaba a darlle en silencio curtos pero reiterados bicos a unha copecha de Pramnos, endereitou os seus tiros o heroe despois de o taberneiro lle escanciar unha crátera de purpúreo líquido.
     -¿Por un casual non serás ti un deses navegantes que se din recén chegados das illas do Océano? -interrogou.
     -Pois casualmente si que o son -ergueu a ollada o outro da copa que tan amorosamente acariciaba-. Coma todos estes compañeiros que aquí ves.
     -¿E onde está logo a vosa veleira nave, que non a vin no peirao?
     -O piloto despistouse un pouco e enfilamos nun porto aí ó lado, sobre o que se inclinan dous promontorios abruptos que o protexen.
     -¿Unha enseada que ten á entrada unha oliveira moi frondosa?
     -Xustamente, se non me engano.
     -Pois se foi de casualidade non atopou mal sitio o voso piloto: o porto de Forcis. Aí pódense deixar os barcos sen amarrar no fondeadoiro, que non hai medo de que chos leve o debalo.
     -Non é mal sitio, non -concordou o outro-. Pero mellor estariamos aquí mesmo, varados no areal, para que non ficar tan lonxe da taberna.
     -¿E logo por onde andastes? ¿Parastes nas Illas Afortunadas?
     -Home, non. Xa as oímos nomear, que seique están xusto alá por onde se emboca o Océano, pero nós tiramos contra arriba bordeando a costa e non batemos con elas.
     -Pois bordeando a costa, contra máis arriba, están as illas do Estaño...
     -Cabal. Alí estivemos e aínda moito máis para o norte tiramos.
     -¿Non chegariades á Illa dos Orelludos?
     -E máis para arriba, xa che digo. Á de Tule que, por se non o sabes, tamén lle chaman a Derradeira Illa, onde nunca se pon o sol. Ou se acaso, cando se pon, que disque ven sendo alá contra o cabo do ano, a noite dura cousa de tres meses, día arriba ou abaixo, e a xente pásaos enteiros durmindo, sen espertar nin sequera para ir botar unha mexada.
     -Home -sentiuse amolado Ulises polos aires de suficiencia con que lle respondía o fulano-, tan arriba non cheguei, pero na Illa dos Orelludos, como che dicía, si que parei e alí observei unha cousa ben curiosa. Non mo quererás crer, pero naquel país os habitantes téñenche todos, en especial os homes, unhas orellas tan grandes que lle envolven o corpo así coma ó xeito dunha capa, de modo que nin sequera lle compren vestidos de abrigo cando chega a época do frío...
     -E gozan dun oído tan fino que oen o movemento dos peixes debaixo da auga. Xa sei, xa...
Decididamente, aquel non era o mellor interlocutor para un heroe xubilado con desexos de alardear de coñecementos, polo que o prudente Ulises gañou a volta cara a un taboleiro a carón do cal libaban os seus queridos colegas Antifo e Haliterses, ós cales xa se achegara Filetio.
     -¿Que tal che vai, fillo de Laertes? -saudouno Antifo cunha palmada no ombro-. ¿Como anda a colleita de figos alá na túa horta do campo?
     -Mala cousa, mala cousa -rosmou o heroe aínda un chisco doído polo episodio anterior-. Os estorniños e as pegas estanme a acabar con todo canto hai.
     -Noutro tempo as aguias ocupábanse de dar boa conta de toda esa paxarada -observou Haliterses-, pero como agora xa non hai aguias en Ítaca...
     -Non hai aguias nin hai nada de nada, se me descoido -corroborou pesimista Ulises-. Nos tempos que corren xa se perderon todas as virtudes dos vellos, para os que nin sequera un respeto se garda. Agora calquera monifate recén saído da beira das abas da súa nai, namais por montar nun barco e ir de aquí a Cefalonia, poño por caso, xa vai por aí pensando que o sabe todo do mundo e non lle interesa para nada oír a voz experimentada dos vellos e gloriosos viaxeiros.
     -Home, a verdade é que de todo hai -opinou Antifo conciliador, ó tempo que, cunha choscadela esguellada de ollo, lle batía co cóbado nas costelas a Haliterses-. Mesmo entre estes mariñeiros que chegaron hoxe pola mañá viña un mozolo tan cheo de ganas de saber cousas que daba gloria conversar con el. No pouco tempo que leva na cidade non fixo máis que andar dun lado para outro a indagar noticias e máis noticias dos tempos idos e cando lle dixen que o enxeñoso Ulises aínda lle daba ó zoco pola illa adiante pensei que se volvía tolo de ganas de irte buscar para que lle contases as túas viaxes e aventuras.
     -Home, ¿e onde anda logo ese rapaz? -botou unha ollada en círculo o heroe á percura do incauto.
     -Pois de fixo non cho sei; pero seguro que axiña poderás dar con el. ¡Ei, ti, Artamenis! -dirixiuse Antifo a outro daqueles individuos de pel aceitunada e ollar escorregadío que lle daban ó invento a carón do taboleiro-, ¿por onde anda ese mozote que viña con vós, o que trouxestes de Leuqué?
     O aludido encolleu os ombros, despois do correspondente groliño.
     -Pois non che sei -dixo-. Tal vez ande por aí ós biosbardos. É un tipo un pouco raro, ese, e de ser por min non o teriamos metido no barco nin para ir de aquí a Ásteris.
     -¿Falades de Homero? -terciou outro dos fenicios-. Agora mesmo volo chamo. Acáboo de ver aí fóra, ollando para o mar.
     O fulano saíu servicial á porta, a chamar polo mozo, que ó momento entrou de par del.
     -Aquí o tendes -presentoullo ó cuarteto de vellos-, un verdadeiro poeta. Nunca a outro ninguén lle oín recitar versos con tanta arte como a el.
     O rapaz, esguío e cunha incipiente barbicha rizada, saudou cunha leve inclinación de cabeza.
     -Estaba fóra, porque non teño diñeiro para tomar viño -medio se desculpou.
     -¡Como dis? -indignouse teatralmente Ulises, que a seguido se ergueu para dirixirse a unha moza do local-. A ver, Dorinice, dille ó teu amo que lle poña unha cunca aquí ó amigo. Vai pola miña conta.
     -Home, non se moleste...
     -¿E como non me vou molestar? Por se non o sabes, eu son Ulises e anque xa non reine en Ítaca, non permito que nesta illa ningún forasteiro diga que pasou fame ou sede podéndoo eu remediar.
     -¿Ulises? ¿O destructor de Troia? ¿O que mandaba o destacamento que se introduciu na cidade no interior do cabalo de madeira?
     -O mesmo, rapaz. E por se non estabas ó tanto, a artimaña do cabalo tamén foi invento meu.
     -¡Ulises! -exclamou erguendo os ollos ó ceu o mozo Homero-. ¡Gracias lle sexan dadas a Zeus que por fin me permite falar cun dos maiores heroes da guerra de Troia! Morto Aquiles, do que unicamente puiden visitar os restos na Illa Branca de Leuqué; morto, cando na súa percura cheguei a Argos, a criadora de cabalos, o gran Agamenón; tamén, segundo a sona que polas Illas corre, por morto daba ó enxeñoso Ulises, pródigo en ardides.
     -¿Pero quen tal noticia puido propalar? -indignouse o heroe-. Pois ben vivo e ben rufo que estou, como podes ver.
     -Certo que o vexo, do que moito me aledo no meu corazón. Sobre todo porque, xa lle digo, as informacións que por aí circulan contan que Ulises morreu a mans dun fillo seu e de Circe a Feiticeira, de nome Telégono, que disque chegou a Ítaca con idea de coñecer ó seu proxenitor e cando quixo entrar no pazo do rei, como os criados lle vedasen o paso, revolveuse un tanto altivo a berrar que non nacera mortal que lle puidese impedir a entrada naquela casa e armou tal balbordo que o propio Ulises saíu a ver o que sucedía. Como o mozo se puxese a cada paso máis foncho, disque o rei tratou de plantalo fóra da porta cun couce no cu e que el se revirou todo sañudo, sen saber a quen se enfrentaba, e espetoulle na gorxa a punta da súa lanza, na que levaba a espiña dunha raia, co que o rei caiu redondo ó chao, porque é sabido que as feridas da espiña dese peixe, por máis superficiais que sexan, sempre resultan mortais.
     -Pois olla ti -dixo Ulises-, en toda esa historia que che referiron, algo de verdade hai. Pero, naturalmente, non foi así talmente como sucedeu.
     -Cónteme logo como foi -pediu Homero.
     -Verás -empezou daquela o heroe sen esperar a que lle repetisen a invitación-: Atopábame eu tan feliz daquela na miña illa, despois de lle dar un bo escarmento ós lampantíns que non só me querían arramplar coa muller, senón que tamén coa facenda me estaban a acabar, cando unha noite tiven un soño que me deixou moi preocupado.
     -¿Un soño?
     -Si. Foi algo así como unha visión na que se me aparecía unha muller fermosísima como outra tal non vira no mundo, máis que humana, case divina, e que me atraía de tal xeito que non podía impedir que os meus brazos se estendesen cara a ela coa ansia de abrazala; pero a muller arredábaseme e dicía que, de nos xuntar, sería a morte dun dos dous. Cando espertei empeceille a dar voltas ó asunto e acabei por convocar a todos os adiviñadores do reino para ver se había alguén capaz de me soltar o seu significado. Conteille palabra por palabra a miña visión e daquela houbo un que dixo que aquel soño presaxiaba grande mágoa e dor, non só para a illa de Ítaca, senón tamén para min, que se non me coidaba acharía a morte por man do meu propio fillo. Pensei moito no caso e fiquei moi espantado, polo que, polo si ou polo non, o primeiro que se me ocorreu foi cargar de cadeas a Telémaco e largalo alá para o quinto pino, a un lugar que lle chaman Zapailaina, onde o deixei preso e incomunicado para que de ningunha maneira puidese atentar contra min.
     -¿Pero como se lle meteu na cabeza encadear a Telémaco?
     -¿E que farías ti logo? Para min era o meu único fillo e os avisos dos soños sonche cousa seria, ¿ou non?
     -Home, ¿que lle vou dicir eu?
     -Entre tanto, nunha destas -proseguiu o heroe sen querer perder puntada-, un día daqueles aparéceme na casa un dos pastores do meu gando que me di que vén a todo correr porque ó pé da Rocha do Corvo apareceu un estranxeiro que, sen máis nin máis, alá lle botou man as máis ben mantidas vacas do rabaño e arramplou con elas como quen leva algo que lle pertence. Trataron os coidadores de llo impedir e emprendeuna a paus con eles con tal furia que deixou no campo por mortos a máis da metade. Quentóuseme entón o xenio e, sen pensalo dúas veces, agarrei a lanza e marchei á carreira para lle parar os pés ó ladrón. Vino como afalaba un par de becerriñas de curvados cornos e berreille de lonxe: «¡Párate aí, condenado, que te atraveso!» Reviróuseme entón el todo asañado a dicir que se aquel gando pertencía ó rei de Ítaca, nin o propio Zeus nin Hera Santísima que se lle puxese diante lle poderían impedir servirse del para manter á tripulación do barco que á illa o trouxera. Daquela, cego de carraxe como ía, guindeille a lanza con toda a forza do meu brazo e traspaseino de parte a parte polo medio da barriga, cunha ferida tal que aínda non sei como non quedou alí redondo, xa debería botar eu conta que con semellante fortaleza o fulano ben podía ser fillo meu, como logo había saber. Ben, o caso é que o individuo, ferido e todo como estaba, botou man para arrincar a lanza espetada nas tripas e extraeuna con tal ímpeto que, ó revirala, co pulo que eu levaba, alá me fun cravar nela, atravesándome o peito dun lado a outro. Botáronse os meus servidores a acorrerme mentres o abixeo se laiaba no medio dun charco de sangue a berrar que aquel ataque de que fora obxecto non había quedar sen vinganza cando o soubese seu pai o rei, pois el era Telégono, fillo de Ulises e da feiticeira Circe. Nada máis chegar tales palabras ós meus oídos foi coma se o espírito me escapase pola boca: quedei redondo, como morto, e os servidores, lembrando a interpretación que do meu soño deran os adiviñadores, entenderon que alí se cumpría o vaticinio e sen máis correron a Zapailaina a liberar a Telémaco, a quen inmediatamente proclamaron rei, mentres eu me desangraba ó pé da Rocha do Corvo. E alí mesmo tería dado a alma de non ser polo meu fiel Filetio, aquí presente, que me levou á súa cabana, onde atendido por el con máis agarimo do que unha nai poría no coidado da súa crianciña, botei máis de trinta días se vou non vou ata que Atenea, a dos ollos brillantes, dispuxo a miña recuperación.
     -Home, daquela non fixen máis que o que dun humilde servidor se podía esperar -mediou modesto Filetio ó verse aludido, en tanto que Haliterses e Antifo cantarolaban entre dentes, os ollos perdidos polo teito a estudiar con atención distraída a feitura e fortaleza das afumadas trabes.
     -Pero entre tanto -ignorou Ulises a interrupción do boieiro para proseguir co seu relato- xa Telémaco lle collera gustiño ó mando, e asañado como estaba polo meu proceder para con el, non quixo saber máis de min e impediume recuperar a coroa real. E desde entón, ata hoxe, xa me ves: por aquí ando á toa, dun lado para o outro, coma unha dorna sen leme.
     -Vaia que é unha historia curiosa -murmurou admirado Homero.
     -E tanto que o é, si señor. E dela -proseguiu Ulises- saquei en conclusión que os vaticinios máis certeiros poden ser funestos para quen os entende de maneira errada, e tamén que os deuses sonche seres caprichosos e indiferentes, que xogan co destino dos homes coma un neno cun brinquedo, sen importarlle para nada a dor e a tristeza que poidan causar ós mortais.
     -Pois neso tamén, segundo me parece a min, hai a súa parte ben razoada -aprobou Haliterses, que xa se fartara de examinar trabes, mentres Homero continuaba cos ollos espetados no heroe, case pampo, a murmurar para si: «¡Ulises! ¡O gran Ulises! Agora si que terei boa información, e de primeira man, para o poema que ando a compoñer. ¿Quen me diría a min, que xa o daba por morto, que ía bater aquí mesmo con el?»
     -Vaia, home, esas túas palabras acábanme de traer ó pensamento outras ben semellantes escoitadas por min noutra ocasión comprometida -pasou a lingua polos cantos da boca o heroe-. Así mesmo tamén exclamou Helena cando me recoñeceu, a pesar de eu entrar disfrazado de vagabundo en Troia para espiar as defensas da cidade.
     -¡Helena! -volveu exclamar o mozolo-. Cónteme algo de Helena, que dela tamén quero falar no meu canto á destrucción de Ilión. ¿Era en verdade tan fermosa como din?
     -Fermosa como o orballo da mañá nunha rosa recén aberta -entrechoeu os ollos Ulises, soñador, cambiando agora ó rexistro lírico-. Xúroche, rapaz, que só era vela e considerarse un o máis feliz habitante do Olimpo.
     -Así e todo eso non quita para que fose unha mala muller.
     -¿Que dis ti, ho? Helena foi a muller máis desgraciada que coñecín, pero non unha mala femia. É certo que nunca fixo feliz a ningún home, mais tampouco ela puido ser feliz con semellantes puntos que lle tocaron en sorte. E se me tiras un pouco da lingua case che vou confesar que teño as miñas sospeitas de que o do seu rapto foi un incidente provocado polos Atridas, que buscaban un motivo para atacar Troia. Se che digo a verdade, alí o pipiolo de Paris actuou coma un verdadeiro paspán.
     -¿Que me conta?
     -O que oes. Eu coñecín moi ben tanto a Agamenón como a Menelao e éranche ámbolos dous uns verdadeiros raposos de marca maior. Pero para que che vou contar...
     -Conte, conte.
     -Está ben, xa que te empeñas. ¿Por onde queres que empece entón?
     -Ben sei que ó regreso de Troia o vento levouno a Ísmaro, o país dos Cícones, onde saqueou a cidade. Pero ¿que sucedeu despois, antes de regresar a Ítaca?
     -Despois... Bo, con aquelo dos Cícones a cousa non nos saíu alá moi ben de todo e tivemos unhas cantas baixas entre o persoal, polo que non nos quedou máis remedio que largarnos un pouco co rabo entre as pernas, coma quen di. Botámonos a navegar polo ancho lombo do mar, as brancas velas inchadas polo vento, e dunhas noutras, por culpa do Bóreas que nos desviou para alá de Citera, fomos dar ó cabo de dez días ó país dos Lotófagos, nas ribeiras africanas...