Son como unha trituradora. Observeino todo, e todo o que vin púxeno aquí e foi moi ben triturado. As imaxes crean en min novas imaxes.
  Francis Bacon (en conversa)

     Apenas a hora e media de Vigo a Fundação Serralves do Porto ofrece a oportunidade ao público galego e portugués de poder contemplar un conxunto excepcional de obras do pintor Francis Bacon, unha das figuras máis relevantes da pintura na segunda metade do século XX. Nacido en Dublín en 1909, desenvolveu a súa vida e obra maioritariamente en Inglaterra, sendo Londres o seu punto de referencia permanente, desde onde, a partir dos anos corenta, comeza a alicerzar a seu prestixio, consolidado na década dos cincuenta e que só fixo acrecentar co paso do tempo ata a súa morte en Madrid en 1992.
A mostra do museo do Porto, comisariada por Vicente Todolí, ata hai poucos meses director da Fundación e actual director da Tate Modern de Londres, leva por título Caged-Uncaged (encarcerado-desencarcerado) e quere ser unha reflexión sobre o tratamento que o pintor realizou ao redor do tema do corpo e a súa relación co espacio, incluíndo tamén unha sección dedicada á paisaxe, mais que tamén introduce a figura humana. As obras seleccionadas abranxen unha cronoloxía que vai desde os anos corenta ata os seus traballos dos últimos anos.
      Articúlase a exposición nestes dous ámbitos, o corpo e o espacio, complementándose cunha interesante documentación sobre o proceso de elaboración dos seus cadros, os fragmentos de fotografías, libros e grafismos, que servían de elementos de reflexión ou de espoletas para a realización das diferentes obras. Lémbrese que unha boa parte da súa obra está constituída por autorretratos e retratos dos seus amigos máis achegados, dos que temos na exposición varios exemplos.
     A ollada ao conxunto de pinturas non pode deixar indiferente a ninguén, xa que á intensa forza plástica e á calidade das obras hai que unir o profundo desacougo que causa o seu tratamento da figura humana.
     Habitualmente se sitúa o pintor anglo-irlandés como pai da neofiguración, que abrocha nos anos da posguerra, un pouco contracorrente, fronte ao predominio da abstracción hexemonizada polos expresionistas abstractos norteamericanos (Jackson Pollock, Willen De Kooning, Mark Rothko...), mais a contemplación dos retratos de Bacon produce a sensación de que máis que nun comezo, nun novo camiño, o pintor nos sitúa no final dunha tradición da representación do corpo. Semella que chegamos ao remate dun vieiro principiado polos pintores do quatrocento, e consistente na captación da figura humana en toda a súa plenitude, levando ao límite a representación da imaxe humana, amosándonos un retrato desapiadado do home contemporáneo, un home perdido na súa intensa soidade, anónimo como un heroe de James Joyce ou de Robert Musil, un home sen atributos, vencido polo absurdo dun mundo cruel e inexorábel, sen sentido, que se achega aos personaxes senlleiros entre as multitudes anónimas de Alberto Giacometti ou ao teatro de Samuel Beckett. Como os personaxes teatrais deste último, os retratados por Bacon son “antiheroes”, e os seus corpos son como os tráxicos pallasos de A esperar por Godot, materializan na súa desgarrada carnalidade o absurdo da vida, cunha soidade que reforzan as xeometrías nas que se instalan as figuras. Corpos encerrados en espacios claustrofóbicos e que, sen referencias, nin metafísicas nin filosóficas, fan densa, palpábel a condición angustiada e dolorosa do home. Obviamente o pintor non persegue o parecido, senón que cousifica os corpos tratándoos como músculos en acción, e estudiando a súa linguaxe corporal, coas súas posturas e movementos. Retratos de figuras moitas veces sentadas, illadas, en estancias núas ou con alusión carcerarias, que subliñan o illamento.
     Cando Bacon, por exemplo, disecciona o retrato do papa Inocencio X feito por Velázquez -retrato do que hai varias versións na exposición do Porto- nós sabemos que aquel home frío e implacábel, captado con tanta agudeza por Velázquez, é tamén vísceras, excrementos, angustia e noxo, junha vez pasado pola trituradora do británico.

      EN DIÁLOGO COA TRADICIÓN

      É evidente que a investigación plástica de Becon se fai en diálogo coa tradición, - unha tradición que é moi literaria, como acontece con moita arte británica- escolmando dela elementos significativos, perseguidos de xeito obsesivo, e cheos dunha intensa forza plástica. Desde o teatro grego de Esquilo ata a pintura de Picasso, o británico sérvese de elementos de grande alento expresivo para forzar a rosca, para escavar todo o pasado artístico, mais coa plena consciencia de que se fai parte del.
     Na mostra podemos asistir á elaboración dunha boa dose destas obsesións, como os retratos de amigos diseccionados a partir da memoria ou de fotografías, ou os estudios do movemento a partir das fotografías que Edweard Muybridge realizou no século XIX, que foron os primeiros traballos relativos á análise do movemento, desenvolvido por medio do estudio de secuencias fotográficas con movementos animais e humanos. Becon sérvese deles con extremo vigor e liberdade nas súa series de estudios sobre o mesmo tema.
     Oposto con rotundidade á abstracción, Becon afirmaba que “a arte máis grande sempre te devolve á vulnerabilidade da situación humana”, que é especificamente o que a exposición do Porto nos amosa, esa completa indefensión na que existimos. En definitiva, a reflexión sobre a condición humana.
A súa obra, fiel a esa perspectiva, semella un comentario lúcido e desesperanzado sobre a fraxilidade do ser. Seguindo o ronsel de Velázquez e Goya, pintores admirados por el, retrata unha sociedade na que os individuos son xa corpo, vísceras e berro desesperanzado, recluídos nun espacio calustrofóbico, sen perspectiva, en todos os sentidos da palabra, berrando ao baleiro, encarcerados e sen saída. Sós.

Carlos L. Bernárdez