Un novo bote del todoterrén fexo que a cabeza de Tina petase no teito del automóbil.
     —Mais é que aquí non tedes estradas normais? —perguntou Tina enoxada.
     Entón el chofer virouse sen dar tempo a María a responder e dixo:
     —Se a señora me avisa con tempo da próxima que volva, procuraremos ter un heliporto feito no medio del eira para que veña polos ares.
     El que non ameceu el home é que lle farían chegar dunha bóa xogarada no cu.
     Xa as primeiras casas se divisaban. El camín costo subía por entre carballos e a louxa das casas espellaba alegre a luz del sol.
     —Sorte que non chove —comentou Tina.
     —Será porque veis tu —adulou María ironicamente.
     —Muito amábeis vosoutros.
     El lanróver penetrou unha decea de metros na aldea. Había duas casas por riba del camín e el resto quedaban todas por baixo, até completaren un número de dez casas, a metade das cuais estaban pechadas e só se usaban para pasar fins de semana, pontes e ferias como as de Nadal, Semana Santa e verao, que era cuando os antigos vicíos volvían para folgar.
     Era unha hora trempá. Daquela a xente xa se erguera mais non se vía un ánima pola rúa. El chofer descargou a equipaxe. Tina e María puideron al cabo espurrir as pernas. Aínda que xa era primavera e ía sol, dalgunhas casas xurdía fume polas lumieiras.
     —Parece que temos toda a aldea para nós —dixo Tina.
     —Parece... —respondeu María vagamente da que poía un billete de douscentos pesos na mao del taxista e este xa estaba arrincando.
     E entón chegou el cortexo de bóasvindas: duas vacas galbaneiras con cadansúa choca apareceron xunta as mulleres. Unha delas reparou no vestido verde nidio de Tina. El animal debeu pensar que se trataba dunha enorme folla de repolo ou de verza ou de calquera hortaliza que de seguro estaría muito bóa...
     —Que me vén a vaca esa! —berrou aterrada Tina cuando viu que el fucín da vaca uliscaba a sua saia.
     —Pero se as vacas son animais mui pacíficos...
     —Serán nos anuncios da tele, porque esta ten facha de ser carnívora —repuxo Tina agarrándose forte á sua cuñada.
     Cuase que non dera pronunciado aquelas palabras, cuando a vaca xa trabara ben trabada a saia del vestido de Tina. El animal levou un bon bocado e empezou a mazcalo sen présa.
     María reaccionou rapidamente e arrincoulle aquel tecido al animal da boca.
     Tina recolleulo da mao da sua cuñada e miroulo enrugando os beizos e a testa.
     —Seique poida coselo... Gracias por llo quitar á besta esa... Este é el meu mellor vestido de viaxe.
     —Non o fixen por iso —explicou María mui seria-, senón porque esos produtos sintéticos que empregan para facer na roupa como a tua son mui indixestos para as vacas. Non vaia ser que lougo el leite sabia a plástico.
     Tina ía dicir algo, pero entón alguén deixou notar a sua presencia. Uns pasos mui sonoros escuitáronse por unha calella que desembocaba no camín del medio da aldea no que estaban as duas mulleres. Eran uns pasos de madreñas a ecoaren nas pedras dos muros e del chao.
     El amo daquelos pés que provocaban tal ruído berrou desde uns metros por detrás das mulleres:
     —Ai Deus! Pero se é a Maruxía!
     Maruxa foi al encontro del home. Tina puido comprobar que se trataba dun labrego robusto, con pucha e con barba de tres días, duns sesenta anos. El cabelo tíalo branco, chen de cardas, cuase a feito.
     —Tío Gustín!
     María deulle unha forte aperta. Despois presentoulle a sua cuñada.
     —Tío, esta é a mia cuñada Tina —dixo María.
     —Ah! pois se es cuñada da mia sobría, entón tu tamén es sobría de meu...
     Veña unha aperta.
     Tina sentiu que un oso lle apreixaba as costas, un cepo lle collía a mao e que un razcacheiro lle rascaba na cara.
     Despois del abrazo, aínda botou uns segundos en controlar a sua mente.
     El home axina perguntou á sua sobría:
     —Viche as mias duas vacas?
     —Vinnas, tío. Pasaron por aquí camín del Eira Grande.
     —Demo de animais... Queren ser máis listas que eu. Por certo, fuche xa ver os tous pais?
     —Non, aínda non, pero xa imos.
     —Pois veña, ide que tua mai vai levar unha sorpresa bárbara.
     Despedíronse del paisano e baixaron através dunha corrada que estaba entre el camín e a casa dos pais de María.
     En pasando xusto por diante da corte das vacas, Tina fexo un comentario:
     —Pero como fede iso!
     —É estrume... a que queres que ula? A Chanel del número catro?
     —Non, ho, pero é que...
     —Oxalá recendesen así os coches.
     Tina xa calou. Atravesaron a corrada e axina estiveron diante da porta da casa de María.
     —Non hai timbre? —perguntou María.
     —Non. Para que?
     —Por se alguén quere entrar...
     —Pois se quere entrar, berra, que para iso temos todos bós pulmois.
     María ergueu el peche e entrou. Tina, chéa de curiosidade, non podía parar de preguntar por cada cousa que vía e que lle chamase a atención. Por iso aínda dixo:
     —E ademais tedes a porta aberta...
     —Cérrase poucas veces.
     —E non rouban?
     —Non...
     Tina apalpou no sou peto e notou el inmenso maollo de chaves que ela tía, unha para cada unha das mil portas que había abrir e pechar decote.
     Apareceron nunha especie de recebedor. As escaleiras para abaixo daban á corrada e as de enriba a un corredor polo que se accedía á casa.
     Subiron os banzos de pedra mui desgastados. María ía primeiro e Tina detrás. Cruzaron el corredor con chao de madeira, cuxas trabas ranxían como se se queixasen, e pasaron a outro corredor, al fondo del cual estaba a cocía.
     No limiar da peza asomou unha cabeza de muller que só entreviu na penumbra duas figuras que se lle achegaban. A muller perguntou:
     —Es tu, Balbina?
     —Non, mai, son eu...
     —Maruxa!
     A muller quitou de seguida el mandil e saliu dar unha aperta á filla.
     —Que sorpresa! Como non me dixeche que virías?
     —Porque así fai máis ilusión. E meu pai, onde anda?
     —Hai xa un cacho que foi nel eira. Non creo que bote muito en volver. Pero, pasade, pasade á cocía.
     —Mai, acórdaste de Tina, a mia cuñada?
     —Bon, vímonos nada máis unha vez...
     A mai de María deu un bico á muller da cidade na meixela e percebeu Tina que aquela muller ulía a herba seca, fume e mel. Comprobou que era unha muller enxuita, de grandes ollos, mui nerviosa, co cabelo cincento e que tía toda a facha de levar cuase sempre el mandil posto.
     A mai de María acenoulles para a gran mesa e mais os escanos e díxolles:
     —Pétavos un cafetuco?
     —A min, si, mai.
     —A min tamén, gracias.
     Tina observou como a mai de María facía el café de pote, mouro e forte. Nun susurro perguntou á sua cuñada:
     —É que non tedes cafeteiras aquí?
     —Mía mai tenche duas delas pero non as usa. Faen un café máis frouxo e a nós préstanos máis este.
     Mentres el café se facía, María recuperaba a sua infancia e Tina lembrábase de que non cerrara a chave xeral del gas na sua casa.

     El café xa fervía no pote sobre el lume. Aquel recipiente fora xacuando rubio, mais daquela xa só quedaba diso unha liña desa color por baixo del bordo; todo el tornárase mouro.
     A cocía consistía nunha peza que antano fora máis grande e que había uns anos dividiran en duas para faceren un cuarto del lado dereito. Á ezquerda había unha pía xa con agua corrente, a cocía de leña e unha especie de lacena que en realidade era para guardar na leña, aínda que por riba quedaba unha mesa onde se poían os pratos e os vasos a enxugar. Del outra banda quedaba un escano e unha mesa cuberta cun escai. En fronte da porta, na parede oposta, aparecía unha ventá que daba al horto e que se cubría cuns visillos brancos. Da cocía terrén e da lareira xa non había rastro naquela casa.
     A mai de María tía enriba da cocía de leña (máis ben de carbón) outra pequena que se alimentaba con bombonas de campingás.
     Tina decatouse de que non se acordaba del nome da mai de María e perguntoullo polo baixo:
     —Como se chama túa mai?
     —Xulia.
     Éralle un nome doado de recordar porque a sua xefa na oficina chamábase igual, aquela vella bruxa.
     Xulia colleu a asa del pote cun rodillo e despois levoulo á mesa. El recendo del café recén feito enchía toda a cocía. María ergueuse supetamente e sen dicir nada saliu da estancia. Volveu cabo de medio minuto con tres concas de porcelana que probabelmente tían máis de cincuenta anos.
     A mai de María contemplou aquelas concas e comentou con orgullo mais tamén con señardade:
     —Estas concas tein máis de cincuenta anos.
     —Mui guapas, si... —dixo Tina por non lle facer un feo á muller, aínda que consideraba que xa estaban ben pasadas de moda.
     Xulia serviu logo el café ás duas mulleres máis novas.
     —Azucre?
     —Duas cullaradas.
     Al cabo estiveron as tres servidas.
     Antes de dar o primeiro sorbo, Xulia aconsellou a Tina:
     —Ten cuidado, que queima.
     —Quizais botándolle unha pinga de leite frío...
     Elos, alí na aldea, tomábanno sempre mouro.
     Xulia ergueuse para coller o leite. Tina esperaba ver aparecer enriba da mesa un cartón de leite pasterizado e desnatado, porque ela non el concebía de ningún outro xeito. El leite gordo éralle pecado.
     Mais fallou.
     Xulia púxolle enriba da mesa unha pequena leiteira que facía xogo cóas concas chéas de leite e cunha tona desbordante. Miroulo con espanto: tona... iso engordaría unha chéa e ela había cuidar a liña.
     Dáballe apuro pedir que lle retirasen a tona, mais por sorte para ela, María intuíu el que lle acontecía á cuñada. Ela mesma ergueuse para coller un escoador.
     —Toma —ofreceullo—, por se queres quitar na tona.
     —Non, se non fai falla... se eu...
     María pensou que Tina era unha melindreira e Xulia divertíase á costa da cuñada de sua filla. Recordou os netos dos vicíos da casa contigua, quen até que non veron á aldea crían que os ovos e el leite facíanse nos supermercados. Para os rapacíos foi un drama descubrir que as galías e mais as vacas eran algo máis que debuxos nos sous libros escolares.
     Xulia foi a primeira que catou aquel café e lougo María. Tina agardou uns segundos para ver se as duas mulleres non caían fulminadas despois de el beberen.
     Mirou intensamente el escai que cubría a mesa e seguiu el traxecto dunha mosca. Lougo enguliu un bon grolo de café.
     María e Xulia mirábanna disimuladamente.
     Aquel líquido penetrou pola gorxa de Xulia producíndolle un forte pruído, e lougo baixoulle polo esófago como se fose lava até rematar no botelo.
     Axina empezou a tusir, a tusir dunha maneira desesperada, como se tivese a tuberculose. Amecíaselle que el estómago lle queimaba como unha caldeira de calefacción a todo gas.
     Por uns breves intres quedou branca, pálida, sen folgo.
     María deulle unhas palmadas nas costas.
     —Gracias... gracias... —agradeceu Tina.
     —Ven por aquí —ofreceu María.
     Sen dicir unha palabra, Xulia retiroulle a conca. Estaba claro que aquel café de pote era demasiado forte para un estómago tan frouxo como el da maioría dos da cidade, avezados a que todo fose baixo en todo.
     —Onde está el baño?
     —Ven por aquí —ofreceu María.
     Erguéronse ambas delas e María sacou á sua cuñada da cocía. Alí mesmo, no corredor, había un espacio minúsculo, cunhas paredes ergueitas de mala maneira con tixolos, no que había un váter e un lavabo aproveitando el mínimo espacio.
     María prendeu na luz, unha simple bombilla, e iluminou el escusado.
     Tina quedouno mirando con desacougo. Non había sequera unha porta, senón unha cortina.
     —Pasa —ofreceu María.
     Pero Tina non moveu nin un centímetro os pés.
     —A... aquí?
     —Claro.
     —Pero...
     —Mira, Tina, cuando eu che era cativa había facer del corpo enriba dunha traba cun furado, e cuando meus pais eran pequenos era aínda pior, que ían a un prado tras da casa.
     —Home, xa, pero...
     —Mui señorita es tu, non é? Que querías, que tivésemos aquí unha sauna con jacusi e até unha masaxista?
     —Non, muller, non é iso...
     —Pois se non che gosta, chama aos lanróveres e que te leven a Oviedo a mexares.
     Tina houbo aguardar que María marchase e sentou na conca del váter. Estaba mui tensa, porque estaba avezada a facer del cuarto de baño un sito de relaxo, con leituras (unha chéa de revistas enriba da caixa de roupa dexobada) e mesmo música através del fío musical.
     Nese xusto instante só temía que alguén movese a cortina da entrada e pasase.
     De súpeto, soou el portón da rúa e uns pasos de home sentíronse nas escaleiras primeiro e no corredor despois. Ouviuse arreo unha voz de alostro que chamaba:
     —Maruxía! Que me dixo el tío Gustín que estás aquí!
     Tina pensou que a cortina del baño se movería e daría paso a un homón grande coma un boi. Non foi a evitalo: deu un berro chión mentras se poía de pé.
     —Un rato como un cabalo! —exclamou el pai de María—. No baño hai un rato como un cabalo.
     E antes de se achegar a dar unha aperta a sua filla, sacou el fouzo que levaba pillado del cinto e brandiuno como unha espada. Axina apartou a cortina del escusado, pronto a lle espetar o fouzo no cranio al roedor aquel.
     Entón Tina xa non aturou el medo e berrou, non coma un rato, senón que pareceu que orneaba.
     —E esta? —perguntou el home cuando viu a aquela muller alí a tremer con tal facha.
     María apareceu e aclarou el mester:
     —É Tina, a mia cuñada, que veu comigo.
     —Ah! —sentenciou el pai xa máis acougado.
     —Uf! —suspirou Tina tamén con acougo.
     A penas saliu del escusado, xa se viu apreixada por un touro e rascada na cara por unha balseira. El pai daba unhas apertas aínda máis expresivas que as del tío Agustín.
     Tina, desta, precisou máis tempo para recuperar o folgo e deixar de ver estrelas a daren voltas al redor dos sous ollos.

     Para se lavaren despois da viaxe, Xulia puxo a sua filla e mais á cuñada un par de palancanas con agua calente, ben curiosías nos palancaneiros de toda a vida con duas toallas recén lavadas.
     Tina botou de menos algo naquela agua. Aquel algo que ela non era a precisar; era, simplemente, el cloro.
     Despois da lavada, al redor das once, María propoxo:
     —Tina, imos ver un pouco a aldea?
Tina mudara a roupa. Puxera uns vaqueiros de marca e unha chambra lila.
     —Veña, imos aló.
     Saliron da casa. Xusto al pisaren a rúa, apareceu Balbina, a vicía e madría de María, que vía da cantina de mercar azucre.
     —Ai, Maruxía! Se estás por aquí!
     E deulle un par de bicos emocionados. Lougo veu el hora das presentaciois de rigor e outros dous bicos, que a Tina lle uliron a xabón de lavar e leite fervido.
     —Vide á mia casa —convidou Balbina—, que a filla está a facer uns fillolos.
     Tina non quería, mais María colleuna da mao e tirou dela cara á casa de Balbina, que era a mesma que cruzaran enantes, cuando chegaran á aldea. Seguiron os pasos rápidos de Balbina por unha porta á dereita da corte e que daba dereito á cocía. Aquela si tía un lar e uns móbeis de madeira típicos, dos que eran normais hai algúns anos.
     Alí estaba a rapaza de Balbina, Antonia, a facer fillolos na tixela. Era ben xeitosía en lanzándolos polo ar e facelos caer pola outra cara sobre da tixela.
     —Xa hai uns pouquíos feitos —dixo Balbina—. Vóuvolos poer e tamén un cafetuco.
     Tina púxose marela só de el pensar. María notouno e dixo:
     —Balbina, failo de cafeteira...
     —De cafeteira?
     —Si, fai el favor.
     —Ah...
     Balbina botou un pedazo en se lembrar onde guardara a cafeteira, porque non a usara máis de duas veces en dez anos, desque a mercara. Al cabo atopoula no fondo da lacena. Estaba chéa de cascas de allo e cebola, as cuais botou pola xanela, enriba del cuiteiro.
     Tina miraba atónita aquela operación tan normal para Balbina e tan estraña, quizais mesmo extravagante, para Tina. A que demo podería saber aquel café?
     Antonia pousou un pratado de fillolos recén feitos no chao da mesa que recendían a gloria. Balbina puxo tamén un mel escuro de xesta e un par de cullaríos.
     —Se untas o mel nos fillolos, estanche muito mellor —aconsellou Balbina a Tina.
     A cuñada de María prevía que aquilo lle faría estoupar a cintura, por non falar del que lle subiría el colesterol... Mais estaba claro que non podía deixar a Balbina cos fillolos enriba da mesa. Habería catalos. E probou un bocadín...
     Tina comeu dez ou doce fillolos relambéndose nos didos. Para a sua sorpresa, soubéronlle divinamente, mellor que as crepes que ela tomaba nos restaurantes máis caros da cidade por seiscentas pesetas unidade...
     Habería aprender a facelos...

     Dizque foi el vento, ou seica as nebras ou a color verde que cubría el vale. Tamén puido ser a pel enrugada dos paisanos ou el fondo dos sous ollos.
     Posibelmente foi todo elo xunto, todo que penetrou no peito durmido da muller até tornala de carne e óso, até reconciliala coel planeta.
     Dizque tamén que a maxia, á que son tan propensos os labregos, aínda existe.
     A derradeira noite que Tina pasou na aldea fora unha noite de fiandeira, unha das rarísimas que aínda se facían en Vilabóa. Resultoulle estraño que a admitisen entre aquelas vellías requeimadas e enrugadas, cúmplices de caciplas cóas que gozaban contando, recontando e deformando al cabo cualquera historia que pasara polas suas bocas, alléas ás curiosidades dos homes, naquel intre de rara intimidade plenamente feminino. María estaba alí tamén, recobrando outro aspecto da sua infancia, cuando se acubillaba entre as saias da mai, al amor del lume, e escuitaba e aprendía el que era a vida desde a óptica aldeá, rodeada doutras nenas e mesmo dalgún neno aínda pequeno.
     Tina non tardou en se entusiasmar con aquelas cuatro vellas. Talvez, de non ser tan orgullosa, tería querido darlles un bico al marchar. De feito xa non lle repugnaba el contacto da sua pel sobre a dela, nin lle desagradaba el cheiro a estrume, a fumo ou el herba seca.
     Talvez, en efecto, os milagres aínda ocorrían.
     As mulleres, xa sen fillos aos que sosteren nos sous colos, amosaban picardías diante da muller de cidade. Contaban historias da aldea, da parroquia, mesmo de concellos vicíos, cóas que gozaban toda elas como nenas. Tina  atopouse de seguida rindo ás gargalladas con aquelas cimprezas ás que enantes non tería dubidado en cualificar de baballadas aldeás, mais que daquela lle resultaban encantos dun mundo al que cerrara os ollos.
     Despois da misa da tarde, veu el párroco, el abade, quizais el único home al que se permitía a entrada naquela xuntanza de mulleres. Era un home xovial, relativamente novo, aburrido de non ter cuase nada que facer na aldea aínda que en realidade atendía cuatro parroquias. Xuntouse axina ás cuntapeiradas das mulleres, e al cabo contou a Tina (as demais mulleres xa a conecían) a historia de Xurxo, morto algúns anos atrás e que el, el abade, ouvira al pouco de chegar e sempre que tía ocasión largaba para causar os risos da sua audiencia. Deulle al relato un toque intelectual que nunca lle darían aquelas mulleres, e quizais por iso lle chegou mellor á muller da cidade.
     Endexamais esqueceu aquela historia de Xurxo.

     Xurxo ergueu a cabeza e enxugou a testa cóa mao. Mirou cara al fondo da leira e sentiuse satisfeito de ver que os maollos se amontoaban polo terrén.
     Duro labor que lle levara varios días.
     Pola altura del sol e polo botelo, calculou que xa era el hora de xantar. Ademais, el sou vicín Cloio xa ía pola tractoreta de volta para encher de carburante el depósito e el estómago al mesmo tempo.
     Deixou el angazo no chan e foi para a casa. El día estaba espléndido e non había sinal de nubres no horizonte. De seguir así as cousas, podería pasar un verao tranquilo.
     En chegando á casa, chegoulle el recendo das fabas con toucín. Xa se relambía de pensar en catalas. Sua muller saliulle al paso cun papel na mao. Mal asunto. Xurxo barruntou que aquel papel non traía ningunha bóa información, senón máis ben agoiraba unha catástrofe que se lle vía enriba al pobre paisano.
     Non se equivocou. Maruxa, sua muller, tía un sorriso de orella a orella. Aquel papel de certo non falaba de facturas porque outramente ela non estaría así de gaioleira. El corazón de Xurxo principiou a latir no sou peito a toda velocidade.
     Ruín, ruín, seguro.
     Maruxa puxo os lentes, que nada máis os usaba para ver o culebrón da tele ás tres e media e anunciou al sou home:
     —Xurxín, a quen non sabes quen vén a Vilabóa?
     Xurxo quixo fallar de todo. Precisaba fallar porque tía un presentimento que era el que lle puña el corazón coma unha locomotora:
     —El bispo? El Papa? El rei?
     Ela enrugou el fucín como se estivese anoxada, mais con toda a alegría del mundo retrucou:
     —Non, fato, vén mia mai.
     A sogra... Xa el sabía el, estaba certo que era a sogra. Ninguén máis podía provocar un sorriso así de tresvolado na cara de Maruxa máis que a sua mai.
     Aquela bruxa perversa, tal como a concebía Xurxo, vivía cun fillo dela na cidade, mais ás veces metíaselle na cabeza que quería volver á aldea para pisar a terra que a vira nacer, aínda que Xurxo estaba convencido de que aquel degorrio en forma de sogra nacera dunha verza por un fallo xenético.
     Maruxa cambiou el ton de voz en vendo as caras que poía el sou home e díxolle:
     —Mia mai virá un mes onde nós. Has ser un bon fillo con ela e non a facer de rabiar como acostumas, porque outramente xa ben sabes o que te aguarda.
     A sua muller herdara algo de sua mai. Sabía que cuando ela agarraba cualquera trebello da cocía, transformábalo nun arma terríbel capaz de lle facer un bolo na cachola de dimensiois considerábeis, poerlle un ollo mouro e ademais telo a pan e allo todo un mes, de xeito que despois non se lle achegaban nin sequera as vacas por mor del sou alento penetrante. Ademais, en casos estremos, podía pasar unhas noites na corte coel gado, aguantándolles ás vaquías que lle pasasen el rabo pola cara.
     Noxo de día aquel no que viría a paisana...

     E chegou el día maldito. A sogra veu no lanróver que facía de taxi. El primeiro pensamento que tivo Xurxo foi que serían precisos tres lanróveres para transportar aquela mole de carne.
     Maruxa aventouse nos brazos de sua mai, que a abrangueu como un oso apertaría un rato e ambas delas se botaron a chorar pola emoción. Despois tocoulle el turno a Xurxo. Ela, afortunadamente, non lle deu un apreixo e conformouse con lle dar un chucho que al paisano se lle antollou estar a caer nun abismo sen fondo.
     Era xa el hora da xanta. Os tres foron para a casa e sentaron na mesa. Maruxa serviu unha potaxe que resucitaría un morto. Xurxo quixo desfrutar daquel inesperado pracer en medio da desventura, xa que habería soportar a sogra pacientemente durante unha longa tempada. E xa se sabe que as sogras con potaxe son máis levadeiras.
     El home deleitouse sobre todo nos pedacíos de xamón, el cual provocou axina el primeiro comentario da sogra para el xenro:
     —Ai, nenín! Cuando mastigas semellas un cocho. Mira que podes facer ben de ruído.
     Xurxo optou por aplicar a táctica da avestruz, mais no canto de esconder a sua cabeza baixo a mesa, escondeu a cabeza del cullar na potaxe.
     Maruxa non ía deixar pasar desapercebidas aquelas palabras de sua mai e espetou al sou home:
     —Non oes o que che diz mia mai? Come como a xente fina, carallo!
     Nin a potaxe podería desfrutala. Quizais cun vasín de viño podería manter o tipo.
     Xa dito e xa feito. Dirixiuse para el móbel onde gardaba os licores e colleu unha botelliña de Rioxa que xa estaba mediada. Serviuse un vaso na mesa e sorbeu nel con verdadeiro gosto.
     Aquilo si que era sangue divino.
     A sogra ollaba para el sen abrir a boca. Non perdía detalle del que facía el sou xenro, disposta a lle sacar o menor defecto. E desque rematou de beber, sacoullo, é claro.
     —Maruxía —empezou a sogra con voz finxidamente inocente—, non ves que este home de tou semella unha vaca cuando bebe polo ruído que fai?
     Maruxa, de seguida, mandou con voz que non permitía retruque:
     —Xurxo, sale de casa inmediatamente!
     El home coidou que obedecer as ordes era el mellor. Prefería pasar fame antes que ouvir as queixas da sua sogra. Aínda da que se encamiñaba para a rúa, houbo sentir o último comentario da sua mai política:
     —Este home é el máis insaciábel que conezo. En todo el tempo que levo convosco, aínda non abriu a boca para dicir unha palabra.
     Xurxo xa non quixo saber máis nada, nin sequera cual era a resposta da muller á sua mai. Para que? Era mellor ir al chigre e picar cualquera cousa que houbese por alí.
     De camín para a taberna, Xurxo cruzouse co sou compadre Amador, sentado nun suqueiro na estrada cós pés abalando. Tratábase dun paisano mui estraño, quen non medía máis dun metro cuarenta e era tan flexíbel que se podía esconder nos sitos máis impensábeis. Tía un corazón de ouro e estaba sempre presto a botar unha mao aos amigos. Polo demais, era un excelente xogador de tute; en habendo partida, toda a xente quería telo de compañeiro, embora el era sempre fiel a Xurxo se este estaba na taberna.
     Amador, cóas maos nos petos, chiscou un ollo al sou compañeiro de xogo e compadre da que lle dicía:
     —Xa souben que veu a túa sogra pasar algúns días onde vós.
     —Algúns séculos, fillín Cada vez que che vén, paréceme que bota aquí un cuarto da eternidade.
     —Non esaxeres, ho.
     —Non che esaxero un pelo, qué máis querería eu...
     Xurxo abriu el corazón al sou amigo, enumerándolle todas as desgracias que lle aconteceran até daquela. Amador, que era un auténtico amigo, consolou a Xurxo dicíndolle:
     —Mira, vouche botar unha mao. Teño unha lixeira idea de como el facer. Se todo sale ben, é posíbel que a túa sogra non poña máis os pés en Vilabóa, agá cuando a traian a enterrar.
     Xurxo non podía evitar babexar en ouvindo aquelas palabras. Amador, animado pola resposta que provocaba no sou compañeiro, seguiu da que lle daba al maxín:
     —Mañá díceslle á túa sogra: "Teña cuidado cos trasnos, porque agora hai unha praga delos por aquí e están a escorrentar a xente". Lougo, brindáslle ir ver as vacas, que este ano están ben guapías. El resto xa é cousa de meu, mais procura que a sogra non teña a zuna de que te queres rir dela á costa das vacas.
     Xurxo convidou a Amador a un viño en sinal de agradecemento e logo outros poucos máis caeron cós fregueses mentres despotricaban das suas respeitivas sogras, mais mirando de esguello para a porta non fose que algunha esposa aparecese por alí. Despois volveu para a sua casa cantando My bonnie is over the Ocean, que llo aprendera a el e a outros da vila un escocés en plena borracheira había un par de anos, cuando se perdera por aquelas latitudes mentres ía á procura de restos de acampamentos romanos de ouro.
     Cuando Maruxa sentiu entrar o sou home pola porta cantando daquel xeito, creu que bebera demasiado, cousa que era certa. Saliu ela para el corredor cóas tisoiras da cocía na mao (non se decatara que as levaba) e foi encararse co sou home. El, al ver aquela fera brandir aquela arma ameazante, parou de cantar e axeollouse rogando:
     —Non me mates, muller! Veño cóa intención de ser ben amábel con túa mai.
     Ela, despois de escuitar tais palabras, comezou a crer que tía un poder cuase máxico sobre el sou home. Xa non lle fixo máis caso daquela, virouse e volveu para a cocía para rematar de abrir as truitas da céa. Supetamente saliu del sou cuarto a sogra, que Xurxo tomou por unha balea al contemplar a sua silueta, chéa de rulos na cabeza. Aquilo facíalle aparentar unha foresta tropical andante.
Tía el fucín engurrado e os narices encollidos, el que lle daba un aspecto completo de buldog presto a se aventar enriba del xenro se dicía ou facía algo inoportuno.
     Xurxo foi dereito sentar na mesa da cocía como un bon neno.

     Xurxo ergueuse de mañá con esperanza. Recordaba as palabras que lle dixera el sou amigo Amador. Sua muller aínda descansaba al sou lado, polo que procurou salir del cuarto sen facer ruído. Barbeouse con cuidado, mesmo botouse colonia, costume que só tía durante as festas de Vilabóa ou dalgunha aldea vicía e puxo roupa limpa, mesmo a interior, esperando que Maruxa espertase en poucos minutos.
     A parva transcorreu con certa paz, pois que a sogra estaba medio durmida e non reparou nos costumes sonoros del xenro (que tamén é mester dicir que foron mui leves por parte del home, tentando parecer mui curiosín diante da sogra). Maruxa, pola sua banda, estaba ben enguedellada nos labores da cocía.
     Aproveitando tal acougo, Xurxo dirixiuse para a mai da sua muller e díxolle nun ton amábel como nunca lle saíra para con ela:
     —Querida sogra, este ano as vacas están guapas coma nunca. Quer vosté, despois da parva, vir velas comigo?
     Antes da paisana retrucar, xa Maruxa se virara coa tixela na man e comentou al sou home:
     —Madeus, Xurxín. E ese ataque de amabalidade?
     —Sigo os tous consellos, muller.
     —Ben, paréceme bárbaro que señas tan razoábel.
     A sogra aínda levaba os rulos del día anterior e con elos postos acompañou el sou xenro ás cortes, que estaban nunha vella casoa deixada para vivenda del gado al lado da morada de Xurxo e Maruxa. Non facía falla salir á calella, podíase acceder á corte por un corredor desde a casa. El home foi primeiro, abrindo camín, e a muller detrás. En chegando alí, Xurxo prendeu a luz e estendeu a mao acenando para as vacas, as cuais, honestamente, estaban tan fraques como decote.
     A paisana quedou a contemplar as vacas con certa cobiza mais sen se decatar de que aquelos animalíos estaban muito máis enxuitos que ela. Entón Xurxo deixou caer un comentario:
     —Teña cuidado de non enoxar os trasnos, que este ano están a facer bóas falcatrúas por aquí...
     —Non digas bobadas —curtou ela—, os trasnos non existen. E por certo, aquí fede a demos. Nunca limpas esta corte?
     Apenas dixera tais palabras a muller, unha das vacas que rumiaba apracibelmente nel herba seca virou a cabeza e espetoulle:
     —E vosté, señora, non se ole nunca el alento? Parece un caldeiro de lixo.
     A sogra laiou como unha orquestra de coruxas e liscou de alí ás carreiras de volta para el lar onde estaba a filla. Xurxo permaneceu onde estaba sen entender res. De sotaque viu el sou compadre Amador salir de embaixo das pallas del comedoiro todo sorrinte e dicíndolle:
     —Xa está a primeira parte del plano. Agora espera al hora da sesta, que vou preparar a segunda parte.
     E saliu choutando como un neno da corte para a rúa.
     Xurxo encamíñouse mui de vagar para a sua casa e da que se achegaba ouviu a sua sogra que lle dicía á filla:
     —Non me sentou ben el ar que se respiraba na corte, néa. Vou sentar contigo aquí deiquia el hora da xanta.
     Era claro que non lle contara a Maruxa el que lle acontecera, quizais por vergonza de reconecer que unha vaca lle falara e de qué xeito.
     A xanta foi tan acougada coma el almorzo. Xurxo quixo facerse el gracioso e contou algúns chistes dos que corrían pola vila, mais a Maruxa non lle fixeron gracia ningunha por consideralos parte del mal gosto dos paisanos de Vilabóa. En troques, a sogra nin se decatou de que aquilo eran chistes e se alguén tivese dado daquela unha conferencia sobre economía non tería atopado diferencia algunha cóas zarapalladas del xenro.
     Despois de xantaren, a sogra, indiferente al que acontecía al sou redor, dixo:
     —Voume deitar.
     —Déitate, mai —dixo Maruxa—. Aquí poderás descansar muito mellor que na cidade.
     A mai de Maruxa non podía perdoar unha sesta pasase el que pasase.
     Xurxo non quería perderse el que acontecería en poucos minutos no cuarto da sogra. Buscou unha desculpa diante de sua muller, como que tía necesidade de facer del corpo.
     —Pero, que dices? —exclamou ela—. Se nesta casa non temos escusado e facémolo todo na corrada.
     Xurxo decatouse del sua falla e rectificou dicindo:
     —Cala, muller, que me entendiches mal. Quixen dicir que me vou asear o corpo na palancana del noso cuarto.
     —Tu andas tolín —contestou a muller—. Resulta que hai que te ameazar para que te laves unha vez al mes e nin sequera limpas as maos máis dunha vez á semana.
     Que demos che ocorre?
     —Nada, meu ben. Quero resultarlle agradábel á tua maicía.
     Maruxa non entendía miga daquilo, mais deixou facer al sou home. Xurxo foi, lougo, al sou cuarto, que daba co da sogra. Non había máis que apegar a orella á parede e sentiría muito ben el que acontecía dentro. Estaba devecendo por saber que se lle ocorría daquela a Amador para espantar a sogra.
     Primeiro sentiu como ela quitaba as pantuflas cun grandísimo esforzo, porque non lle era doado chegar até os pés con tanto espacio carnal entre as maos e a fin das pernas; despois ouviu el rinchar da cama, como nunha queixa agonizante que facía craac.
     Entón a voz enrabiada da sogra atravesou nidiamente as paredes dicendo:
     —Esta cama sóa demasiado.
     Xurxo puido sentir claramente como unha voz xurdía da cama e que soaba a madeira retrucaba á muller:
     —Máis che ruxen a ti os dentes cuando mascas...
     A sogra non deu un rebrinco olímpico por mor del sou peso de balea, mais liscou del cuarto a toda a velocidade que lle permitía el sou volume e mais el sou peso cara á rúa. Como el ruxerruxe era fenomenal, sua filla acudiu al sou encontro e cuando viu a mai correr daquel xeito preguntoulle:
     —Mamá, non tías muito sono?
     —Tía nena, mais agora pefiro tomar o fresco.
     E seguiu camín á rúa sen dar máis explicaciois.
     Maruxa estaba tresvimbada de ver cousas tan raras naquel día: a mai ás carreiras como unha rapacía namorada e el sou home lavándose sen ninguén llo mandar e sendo amábel cóa sogra.
     Certamente incomprensíbel.
     Uns minutos despois, Xurxo entrou no cuarto da sogra con disimulo. Daquela viu a Amador saír de embaixo da cama. Non comprendía como non morrera esmagado con tanto peso enriba.
     El sou compadre chiscoulle outra volta el ollo desque el viu e mandoulle:
     —Dentro dun pedacín, buscas a túa sogra e convídala a dar un paseo na burra cunha pedra nos brazos.
     —Unha pedra nos brazos?
     —Tu faime caso e non perguntes nada.
     Xurxo enmudeceu. Saliu da casa e buscou a sogra por toda a vila. Al cabo atopoula al xunto á fonte onde Benigna lavaba a roupa. A sogra desafogábase con ela falando como unha ametralladora, sen praticamente tempo para respirar. El que ela non sabía era que Benigna quedara xorda el ano pasado cuando puxo a a orella tras dunha parede de madeira onde os mozos tían unha festa con foguetes, até que un lle estalou xusto al lado.
     Xurxo achegóuselle pondo el sou mellor sorriso e dicíndolle:
     —Querida mai política, quer vir comigo dar unha voltía por fóra da vila? Están a poer un pegoio para colocar unha antena de televisión. Seica lle prestaría velo.
     A sogra pensou que al mellor lle sentaría ben tomar un pouco de ar por fóra despois das duas sorpresas que levara aquel día. Probabelmente acougaría unha migalla.
     Para facelo máis tentador, Xurxo engadiu:
     —Ademais, para que non canse, podemos levar o burro e vosté monta enriba.
     A paisana acabou por se convencer de todo. Para que subise, Xurxo houbo botar mao dun guindaste e dunha garmalleira para alzar a muller e pousala no burro. Mais el animal, en sentindo aquela tonelaxe que lle vía enriba, pensou que xa lle chegara el purgatorio antes de pasar á outra vida. Era el sou castigo por lle roubar o alcacer al mulo del vicín.
     Cuando xa estiveron en marcha, Xurxo sinaloulle á sogra:
     —Agora é mester que cargue unha pedróa nas maos porque por aí arriba fai un ventazo brutal e non vaia ser que a leve enhalando.
     —A min non me leva polos ares nin un furacán.
     —Máis vale previr.
     A sogra, sen saber por que, fíxolle caso al xenro. Colleu unha pedra de gran tamaño que lle apurriu Xurxo e así aumentou el calvario del burro. Lougo marcharon por un carreiro fóra de Vilabóa.
     Despois de camiñaren un cuarto de hora através da carballeira, a sogra estaba ben farta de cargar con aquela pedra como unha fata, xa que nin sequera corría un sopro de brisa. En troques, Xurxo andaba tan fresco, sen peso algún, contendo el riso cada vez que miraba para a sua sogra.
     Ao cabo, a sogra comentou:
     —Mira, neno, eu xa non levo máis esta pedra...
     En acabando de dicir aquelas palabras, el burro virou a cabeza cara a ela e espetoulle:
     —Máis che pesa a ti el cu e eu non che me queixo.
     Al sentir o burro falar, a sogra xa non aguantou máis e, soltando a pedra, saltou por riba da cabeza del animal como un verdadeiro atleta olímpico contra a vila, da que berraba como unha posesa:
     —Esta vila está embruxada, esta vila está embruxada!
     Xurxo estaba clisado, mais aínda el estivo máis cuando viu el sou compadre Amador xurdir del fardo que levaba el burro pendurado dicíndolle:
     —Tranquilo, ho, que desta che estou seguro que a tua sogra xamais volverá por aquí.
     Ambos os homes volveron tranquilamente para Vilabóa cantando cantigas del antroido. Cuando Xurxo entrou na sua casa atopou a sua muller que se despedía de sua mai desde a porta da casa, mentres a sogra xa estaba montada no lanróver apurando al taxista para que marchase de alí a toda a présa. En vendo el sou home, ela díxolle con lágrimas nos ollos:
     —Mia mai enfermou da cabeza. Contoume non sei que cousa de que as vacas, as camas e os burros falan e remédanna. Entrou coma un raio no cuarto, fixo a equipaxe e lougo chamou a Pedro el taxista e mandoulo que a levase a Grandas a coller o Alsa. Tu enténdeslo? E mira que a tratamos ben.
     —Eu? Paréceme que a pobritía xa está avezada al ar contaminado da cidade.
     Aquel foi un día grande para Xurxo, al menos até a noite, cuando sua muller, al iren cear, anuncioulle:
     —Oe, estou a pensar que imos pasar unha tempadía na casa de mia mai na cidade. A pobritía está mui mal e quero ocuparme dela.
     Maruxa ergueu a cabeza para escuitar a resposta del sou home.
     —Amador! —berrou ela.
     Mais Amador non estaba alí. Xa estaba camín de Santo Domingo para pasar o unhas ferias sen esposa nin sogra.
     Beatus ille generus, ou seña, bendito aquel xenro.

     Tina colleu el sou coche como todas as mañás. El primeiro que botaba de menos despois da sua estadía dunha semana na aldea de María era non sentir os páxaros a cantaren fóra da sua ventá.
     Non era a quitarse da cabeza aquelas cuatro casas, aquelos penedos vestidos de brétema e aqueles vicíos rudos mais encantadores que lle deran el mellor de si mesmos.
     Dunha maneira inconsciente, a vida na aldea ocupara todos os sous pensamentos de cérebro urbano até el abrir, como se, por primeira vez na sua vida, xermolase. Parte dela aínda vagaba por riba dos regueiros, dicendo olá ás troitas.
     Agora a rutina da cidade resultáballe insoportábel, invivíbel, e todo apesar de que ela nacera e medrara nela.
     Mais había que seguir... sobre todo porque el semáforo xa estaba en verde e os nervosos condutores de atrás xa lle daban á bucina como despois lle darían ás teclas del ordenador.
     Tina meteu a primeira e axina chegoulle até el nariz un penetrante cheiro a gasolina. Meteuse, como decote, naquel atranco que se estendería vinte ou vintecinco quilómetros, até que despois de deixar a autoestrada chegase a aquela cidade dormitorio onde traballaba nunha axencia de viaxes, parede con parede cun colexio.
     Mais aquel día había unha nebra infernal. Pola autoestrada sempre había algún besta que circulaba sen luces e outros que por adiantar algúns metros se metían até pola beiravía.
     Era cuestión de se encher de paciencia e non caer nesa doenza tan de moda que chamaban estrés e que se adquiría muito ben sentado al volante.
     Tina sabía el que lle aguardaba cuando chegase al traballo: unha chéa de xente a lle berrar a ela por mor dunha folga de última hora de aviois, aínda que ela non tivese nada que ver (algún até lle botaba a ela a culpa dos erros del goberno). Fóra, na rúa, deceas de mais co cu pousado nos coches a esperaren que os nenos entrasen na escola ou salisen dela, facendo corros de conversas apaixonantes, como el ben que viven os mestres, el folgazán que é el alcalde, el que subiu el prezo del bacallau de granxa ou el que sofre a protagonista da telenovela da televisión.
     E cuando ela volvese á casa...
     Tina non el pensou duas veces. Segundo ía polo carril da dereita, colleu el primeiro desvío mentres que os sous ollos tomaban a color das follas de carballo.
     Foi tan repentino coma a campanía dun teléfono.

     El home de Tina sostía el auricular coma quen sostén unha tortilla.
     —Mais... que dices?
     —El que oes —respondía Tina—, que estou, en Vilabóa na aldea de María, que se queres que veñas, e se non apodrece aí, en medio del fume. Eu xa merquei unha casa e un computador e voume dedicar a escribir novelas eróticas, románticas e detectivescas, que iso é el que quixen facer toda a mia vida.
     El home estaba nervosísimo. Precisaba beber algo para superar o choque. Mirou en derredor e viu un vaso cun líquido marelo. Cuidou que debía ser o huisqui que se botara el outra noite e que deixara a medio beber.
     Apurouno dun golpe mentres a sua muller lle seguía a explicar todo el que pensaba facer.
     E dun golpe cuspiulo. Era líquido limpavidros.
     A voz de Tina soou leda:
     —Escuítame porque falo en serio: se queres veis, e se non queda, porque eu á cidade non volvo.
     —Pero...
     —Abur. Pénsalo.
     E pendurou.
     Fóra das ventás da casa de Tina na cidade, había xa unha media de dezasete partículas de certa cochada química por metro cúbico e a visibilidade media, debida á contaminación, era del 25%.
     Fóra das ventás da nova casa de Tina na aldea, uns rapaces xogaban no tellado da casa de enfronte a que eran urbanícolas e durmían unha profunda sesta.