"O prefacio é a parte máis importante dun libro. Adoitan lelo ata os críticos", escribiu alguén. Non sei se lograrei, amigo lector e crítico, que estas verbas introductorias te animen a ler, a mercar, e mesmo a chegar a regalarlle este libro a un amigo, convencido de que non é unha mala inversión. Vou tentalo, honesta a apaixonadamente a un tempo, convencido de que non é este un libro artificioso, senón real como a vida mesma, aínda que ousado na aposta; un libro que non ten pouco de soño utópico, como aquel grafite de París: "Sede realistas, pedide o imposible". Con todo, ben sei que a utopía vende hoxe menos que o desencanto burlón e a acedume.
     Este libro que tes nas mans non foi escrito nunha arroutada, senón que recolle un traballo de varios anos de Ver (á xente, a sociedade coa súa fermosura e a súa fealdade, a natureza, o mundo que me rodea...), Contemplar (analisar para descubrir o que hai oculto; ás veces, tamén xulgar, as cousas, a vida) e Actuar (porque non é un ver de espectador, senón de actor implicado no teatro do mundo). Un traballo que foi saíndo impreso, maiormente, ao longo dos últimos anos, e que aquí se recolle con pequenos retoques (salvo excepcións) e algunha indicación histórica para axudar a situar no tempo o escrito hai anos. Isto pode facer que algunhas das realidades que reflicte formen xa parte do pasado; por tanto, tamén, dun momento máis inmaturo deste que escribe.
     Como dicía Raimon Panikkar nun libro que ten certas semellanzas con este: "Sigo crendo que madurez non significa desencanto, nin experiencia, desengano" (Cometas. Fragmentos de un diario espiritual de la postguerra, Madrid 1972). Estou firmemente convencido que hoxe compre moita ousadía para non caer esmagado baixo a lousa do desencanto, que foi traendo o fracaso de tantas utopías que nos mobilizaron hai anos. Certamente, non esquezo que moitas de esas utopías eran só grandilocuentes palabras, baleiras de contido real, como nos invitaron a desconfiar os postmodernos.
     Pero... ¡Benaventurados os que no escarmentan! Benaventurados os afoutos, os audaces, os que se arriscan a trabucarse, os que teñen a coraxe de apostar, aínda sabéndose imperfectos, os que teñen unha fe na vida tan ousada que son quen a enfrontarse coas propias limitacións e superar a inercia estática dos que non queren comprometerse en cambiar nada, por temor a fracasar ou perecer no intento. Benaventurados os ilusos, que manteñen a inxenuidade de ousar recomezar a loita cada día a pesar dos fracasos cotiáns, porque seguen crendo que aínda pode xermolar algo novo neste mundo vello, decadente, conformista.
     Cando compuxen este novo libro, dubidei varias veces na orde dos capítulos. Algunha das persoas amigas ás que lles pasei o manuscrito invitáronme a que empezara polo actual capítulo 3. Así o pode facer o lector, se quere, pois hai nel páxinas que inspiraron o espírito que percorre todo o libro dándolle unidade, aínda que toque temas moi dispares e fora escrito en anacos ao longo de máis de quince anos.
     Nese capítulo 3 pode lerse nas páxinas de "Confianza fronte ó medo": "Fronte á experiencia de desesperanza, fracaso e medo que ameazan as nosas vidas, o insensato mira para o outro lado, pero o sabio ve a dureza da realidade e, aínda sendo sabedor de que non ten solución doada, busca atopar unha raiola de esperanza no medio dos conflictos de cada día. Porque fronte ó medo non hai outro antídoto que a esperanza que nace dunha confianza radical". Tamén se pode ler en "A solidariedade abre as nosas veas", que o que contamina hoxe as nosas vidas e afoga ós máis febles é, sobre todo, o furacán da globalización, que pasa polo mundo instalando a morte no seu camiño e arrasando tódalas resistencias, amparándose na aparente falla de alternativa (o pretensioso fin da historia). A globalización e o sistema neoliberal preséntanse coma unha inevitable receita salvadora na que se subordina todo á economía de mercado, crendo que cómpre destruír tódalas estructuras colectivas que poidan ser un obstáculo para a circulación libre das mercancías, convertendo o mundo nunha gran tenda, e afirmando dogmaticamente que esa receita vai valer para todos. En fin, como se di unhas páxinas máis adiante "¿Como é posible que sexa imposible?"... cambiar as cousas, cando a fenda inxusta e intolerable entre ricos e pobres é cada vez meirande. A globalización como intercomunicación na aldea global é seguramente inevitable; pero non a globalización salvaxe é inxusta, que ven cargada de desigualdades; cómprelle un control a tanto especulación e tanto roubo. Xa hai máis dunha solución desde a economía, como é a "taxa Tobin".
     Pódese ler tamén nese capítulo que fronte a esta síndrome NNA que invita a "abandonar toda esperanza" —como Dante na porta do inferno— en calquera utopía de cambio transformador condenada ó fracaso, hai curación salvadora. Algúns decatámonos que en realidade esta postura nace dunha imposición do que se deu en chamar pensamento único, global (esa concepción do mundo, da vida, da política e da economía que nos quere convencer de que hoxe xa non hai máis ideoloxía viable que a ideoloxía neoliberal e o sistema económico de mercado total). Pero, fronte a tal pensamento realista esterilizante e paralizante, un cre que si hai un antídoto: seguir apostando pola utopía, a esperanza. É a utopía do Reino de Deus que anunciou o Mestre de Nazaré, presente noutros proxectos de liberación non relixiosos, pero non menos crentes.
     Volvendo á organización do libro, outro amigo suxeriume, pola contra, que era mellor empezar polos dous capítulos de persoas e persoeiros, como así decidín finalmente. O que isto escribe, consciente de que unha vida real con sentido, verdadeiramente humana, é o único que se pode opoñer con forza a esa outra vida xenocida ou suicida —tamén ben real— máis que as meras ideas, e que a vida está sobranceiramente nas persoas concretas, decidiu empezar polos capítulos que falan de xente moi concreta. Algunha xente é máis anónima, cunhas vidas moi sinxelas (Mari e Mariví, Manolo e Evencio, Maruja, Candelaria, a Veneranda, ...), e outra é máis coñecida (o Che Guevara, Castelao, Cunqueiro, Torres Queiruga, Chao Rego, Pilar Vivanco, Paulino... ou Casares).
     Os tres capítulos restantes do libro falan de Xesús de Nazaré e a relixión, os curas, os bispos e as Igrexas... Fálase desde a realidade prosaica e a utopía soñada, desde as maldades e as bondades da organización eclesial e dos que se declaran xente relixiosa e cristián. Fálase desde o que é, e desde o que podería ser, non só porque nos gustaría que fose, senón porque pode ser. Quizás un tema aburrido para algúns, pero que lle pode resultar insospeitadamente interesante a non poucos lectores. Entre outras cousas, porque descubrirán un xeito de ser cristián, mesmo de ser Igrexa, máis aló dos tópicos habituais dos medios de comunicación e das palabras altisonantes da institución eclesiástica.
     O que isto escribe, pensa humildemente que só hai alternativa para un mundo insolidario e egoísta estando a carón da xente, acollendo a súa sabedoría, reelaborándoa persoalmente e sendo capaz de apuntar cara ao futuro, con idealismo ou con pesimismo, pero con esperanza. E, ao mesmo tempo, comprometendo a propia vida neses proxectos sempre limitados e insuficientes. Porque a alternativa pasa por comprender a sabedoría do proverbio que encabeza estas letras introductorias ("o que non se dá pérdese") e que xa dixera doutro xeito moito antes o vello Mestre Nazareno coa outra frase do encabezamento: quen pretenda gañar a propia vida —egoistamente— perderaa: Só quen saiba perder a vida pola causa da xente e do mundo e gañaraa verdadeiramente. A esa causa da xente pola que merece perder a vida, o Evanxeo chámalle "o Reino de Deus", un proxecto para homes e mulleres e para todo o cosmos, que tamén espera "ser liberado da escravitude da corrupción e levada á salvación gloriosa dos fillos de Deus", como di Paulo de Tarso (Rom 8, 21-22). Unha loucura para este mundo globalizado a favor duns poucos, pero verdadeira sabedoría para os que cremos que a única auténtica globalización é a globalización da fraternidade, do amor solidario. Porque como dicía recentemente Pedro Casaldáliga, un bispo do que se fala nestas páxinas, neste noso mundo "ou cabemos todos, ou non vai caber ninguén".
     Teño lido unha frase da que descoñezo o autor, pero que me ten dado moito que pensar: "O importante non é o que se di, senón quen o di e como o di...". Non importan tanto as teorías no ar, canto a aposta real e a realización concreta por parte de persoas concretas. De calquera xeito, as "grandes palabras" significan moitas veces ben pouca cousa, como dicía Oscar Wilde, e esconden a miúdo cativas realidades. Non se quere caer nestas páxinas nese gravísimo erro de logomaquia, aínda que cando se fala de crenzas e de relixión —e neste libro a fe cristiá está moi presente— ou de ideais e proxectos utópicos —do que tampouco anda escaso— é doado caer nel.
     Creo que hai alternativa para este mundo inxusto e homicida dos seu irmáns máis febles, un mundo que só progresa para uns poucos a costa da morte dos moitos, pero é preciso comprender o de perder a vida para gañala realmente.
     Un amigo escribíame non hai moito, con ocasión dun dos meus artigos, que os que andamos a diario coa pluma temos que "facer o servicio de dicir da forma máis crible posible cal é o posto e o modo profético de estar hoxe no noso mundo". Con toda seguridade, venme demasiado ancho o traxe, aínda que un caia en máis dunha ocasión nesa tentación tan común de dar consellos sobre o que a xente debe ou non debe facer. Porque iso de ser profeta (profétes, "falar no nome de outro", da divindade, para desvelar algo que está oculto, escuro; ou máis amplamente, anunciador dunha doutrina para a vida) e ser poeta (poiétes, "creador"; Deus mesmo é o poeta do mundo) son... palabras maiores. Pero un ofrece o que ten. Anímanme a facelo palabras de amigos que teñen agradecido moitas veces, de palabra e por escrito, cousas que teño dito e publicado, en más dunha ocasión con gran sorpresa para min.





     En Ferrol, na Primavera e na Pascua de Resurrección de 2003, despois de ter enrouquecido berrando "Nunca máis" e "Non á guerra", a carón de moitos bos e xenerosos, na Galiza e no mundo. Porque, a pesar da inxustiza do Norte sobre o Sur, a pesar do presunto "enfrontamento de civilizacións", e, sobre todo, a pesar do imperialismo mediático e militar, cos seus estúpidos "mísiles intelixentes", a pesar do "Pentágono, esterco bursátil, presidente gadoupa, petróleo, miseria, diplomacia, devastación que USA usa..."—Celso Emilio dixit—, co apoio da "pérfida Albión" e dun señor con bigote... porque, a pesar de todo isto e moito máis, a bondade e a solidariedade aínda existen no mundo. En fin, porque, como dicía Neruda, "Poderán cortar tódalas frores, pero nunca serán os amos da primavera".