Dous xílgaros voaban por unha bisbarra moi pobre na que case non había árvores nin matos, senón tan soio campías secas, aínda que estabamos xa na estación da primavera.
     Eles xuntaban herbiñas secas e fiaños de lán, matinando facer un niño para poder por os ovos a xilgariña, que era noviña e fermosa, e traer no seu oco suave unha familia de xilgariños ó mundo.
     Os xílgaros chiaban contentos porque anceaban criar unha nova xeración de xilgariños, mais sentíanse inquedos porque non ollaban un lugar axeitado onde poder aniñar, e levar a cabo o seu desexo de traer fillos ó mundo. E puxéronse toliños a buscar o lugar mais axeitado onde a xílgara poidera aposentar, e por os ovos coa maior tranquilidade.
     No medio dunha pequena leira de trigo onde se abrían milleiros de bermellas mapoulas, atoparon unha casiña branca. Mais ó pé dela durmía un can de palleiro, debaixo dun pendello abrigado. A casa tiña un teito de palla e fenestras desde onde as crías dos xílgaros podían ollar a paisaxe, e aprender os primeiros rechouchíos. E coidando os reiseñores pais que aquela vivenda podía servir para facer nela o seu niño, rechouchiaron forte, revoando sobre dela, co que despertaron ó can. Iste espertou. So que o fixo de tan mal humor porque lle estropearan a sesta aqueles mal educados, que os paxaros quedáronse un tanto abraiados ó decatarse do enfado do cadelo, e dixéronlle coa maior humildade: - Amigo can, nos soio queremos facer un niño para que podan nacer nel os nosos fillos. Non atopamos onde facelo. -¿Déixasnolo facer tí no teu pendello?
     E o can, que tamén era noviño e aínda non sabía moito o que era a vida dos paxaros, respondeulles, voltando a pechar os ollos para durmir: - Eu deixaríavos, pero facedes tanto barullo que os vosos chíos e revoares non me deixarían durmir.

     Os xílgaros voltaron a voar polos arredores, axexando onde poderían deixar aquela cárrega que levaban nos seus piquiños. Cavilaron un intre si sería posible facer o niño na chaminea da casa, sobre ou baixo do tellado. Apousáronse alí, e preguntáronlle á chaminea si lles deixaba colocar o niño ó seu abrigo.
     A chaminea era xenerosa e amiga de facerlles favores ós paxariños sempre que podía. Ollou para eles e sintíu mágoa tamén, ó ollalos cansos e desexosos de deixala cárrega en algures para poder facer a súa casiña. Díxolles coa millor intención do mundo:
     - Irmáns paxariños, por mín podedes facer o niño aquí. Mais sabede que cando cociñan os amos embaixo, a fumeira que sae por ahí de seguro que acabaría afogando os vosos filliños. Pensádeo ben primeiro, e que haxa sorte. Por mín non ha de quedar.
     Os xílgaros viron que a chaminea tiña toda a razón, falaron entre eles o que millor lles conviría facer, e voltaron a espreitar polo arredor tratando de atopar unha mellor solución para o seu caso. Estaban xa tan tristeiros e cansos que non podían nin tan xiquera piar.
     Por mais que ollaban non vían onde poderían descansar, mais decidiron seguir adiante, non había outro remedio, e os oviños apuraban á xilgariña, coa presa por sair, abrir o piquiño para facer un sitio na casca, por onde poideran sair as crías que lles rebulían dentro.

     Alcontraron un galiñeiro preto dalí, e viron as pitas e poladas que escarabellaban na terra quente do sol, que pegaba forte naquela primavera. Un galo mouro adoado con prumas de brillantes cores no pescozo e nas belas as, cantaba cada intre, erguendo presumido e orgulloso a alta cresta colorada: Co co ro có.
     Os paxaros faláronlle humildes ó que lles parecía o capitán daquil galiñeiro:
     - Señor galo ¿sería tan amable que nos deixara facer un niño nalgún recanto da súa fermosa propiedade?
     Pavoneábase o galo ó darse conta da súa importancia diante daqueles paxariños tan pouco ledos, que parecía que nin piar podían xa coa pena e o medo de non atopar remedio para a súa apremiante necesidade. O galo, ademais, non lles quería ben ós paxaros. Tíñalles unha grande envexa porque eles podían voar, e chamáballes, así, os donos do ar, porque il quería aprender a facelo e non lle saía, dando logo co seu corpo na terra se o intentaba, e tamén porque cantaban moito mellor ca il. E agora viñan e pedíanlle un favor. Nada menos que querían que lles deixase facer o niño no teito do seu galiñeiro. Pois apañados estaban, porque il non quería esas veciñanzas de sabe Deus cantos paxaros en cada niñada, que como inda eran moi novos, poderían traer ó mundo.
     - Non, -díxolles. A fé que non podo, meus amigos. As pitas, miñas donas, non poderían durmir, porque sodes moi madrugadores e cantades coma tolos desde a rompida do día.
     - Adeus, Capitán do galiñeiro, apresuráronse a dicirlle os xílgaros. Temos que seguir buscando.
     - Idevos logo, que teño que contentar as miñas galiñas. Non vaian a sair e facervos fuxir en estampía. Xa vos podedes ir indo e buscar noutro lugar. Co co ro có...
     E unha galiña que saía do niño onde puxera un ovo, protestaba tamén cacarexando: - Fora deiquí, lampantís, presumidos, vade a buscar a vosa vivenda por ahí, que eiquí xa temos niñadas e cativos dabondo.

     Fóronse tristes os paxaros ó ver a pouca caridade que atopaban naquela terra. Chegaron a unha estación do ferrocarril. Coidaron que alí atoparían o acougo agardado, nalgunha árvore onde poideran apousar e cumplir os seus desexos e necesidades. Mais tampouco había árvores nin matos onde apousar a cárrega e poder descansar, senón aquil vagón parado que semellaba unha cárcere.
     - Meu amigo, aquí tampouco hai nada según parece, díxolle a xilgariña á súa parella, sen poder evitar un acento despeitado na súa voz. Case que xa non chiaba tan xiquera, e ollaban os dous, desconsolados, aquela tremenda soedade onde soamente o galo rachaba o silencio, así como as pitas cando puñan os ovos, e o galo cantaba de contento.
     Os dous xilgariños cavilaban que en algún vagón de aqueles que estaba estalando coa calor alí parados ó sol horas e días, poderían acaso vivir unha tempada, cando escoitaron un estronicio que viña de lonxe, acercándose. Ollaron para a vía do ferrocarril, e viron que era un deses mostruos que se acercaba a onde eles estaban. Ollárono serpear coma un verme moi grande que se afataba avanzando e pitando, i enchendo de fume negro e tamén de ruído todo aquil lugar.
     Os paxariños ollábano surprendidos e asustados. A xilgariña, a pesar das súas presas por pór os ovos, afastouse chamando polo xílgaro: - Boa nola fixeron, meu amigo. Alixeira, e vámonos fuxindo apresa. Tampouco isto serve para os nosos filliños, posto que é peor que a chaminea aquela da granxa.

     Saíron de presa voando, e viron como o grandísimo verme voltaba a moverse e arrastrarse polas dúas ringleiras de ferros botando lume polos ollos e fume polas orellas das chamineas.
     Por fin chegaron a outra granxa moito mais grande que a primeira. Tentaron sorte, e acercáronse cun pouco de medo. Mais a primeira vista, xa comprenderon que por aquela banda non tiñan tampouco moito para escoller. Unha vaca pacífica pacía nas poucas herbas verdes que nacían maznidas entre toxos e xestas, polo monte. Preguntáronlle ó animal:
     - Dona vaca, non temos niño e queremos facelo aixiña, para por os oviños donde están a sair os nosos fillos. ¿Nos nos mostraría un lugar xeitoso onde poidan nacer as nosas crías?
     A vaca contestoulles pacíficamente, ollándoos con aburridos ollos: - Múuuuuuu. E déuse media volta e seguíu pastando mentres rosmaba polo baixo:
     - Olla. Velaí ós señoritos do mundo. Non contentos de poder voar e pasalo ben, tamén queren ter casa.
     Xa os xílgaros estaban parolando cunha ovella que aproveitaba as poucas herbas que ía deixando a vaca:
     - Ovelliña fermosa, ¿sabes dalgún corruncho onde nós poideramos facer un niño? Non temos casa, ovelliña, e os nosos fillos están a nacer. Queremos que sexa logo.
     A ovella ollounos mansurrona e seguíu comendo. Máis, dábanlle mágoa os paxariños, tan cativos e fermosos, e contestoulles:
     - Eu vivo nunha cortella coa vaca. Cecais no tellado poderíades aniñar. Pero o predio está cheo de ratos e donicelas, e poderían paparvos os fillos. Eso non vos serve. Non serve. Adeus. Mais antes de que os paxaros fuxiran, chamounos de novo: - Vinde. Vinde acá. Dareivos unha idea. Da outra banda da casa, hai un xardín. Cecais alí poidades atopar sitio.
     Os paxaros deron a volta á casa e viron un xardín pequeniño, cunha soa árvore e algunhas roseiras, margaridas e xirasoles. Refolgaron ledos os paxaros. Acaso niste lugar poderían descansar e logo preparar niño.

     Unha árvore. Por fin. Atopamos unha árvore, falábanse os paxariños xa mais ledos. Achegáronse. Un espantallo grandísimo penduraba dunha das polas, vestido de trapos de vivos colores, coma para ir a unha festa. Ben se vía que o espantallo aquil era dunha casa rica. A árvore era unha cerdeira grande, e os froitos roxos penduraban cobizosos entre as follas.
     - Dona cerdeira, xa non podemos voar mais lonxe de cansos que estamos. ¿Poderíamos facer un niño nas súas ramas?, suplicáronlles. E a árvore brincaba ledamente xa que os ía a ter por viciños e xa lles ía a dicir que sí, cando se decatou do espantallo que lle puxeran alí, e que mandaba tanto como a cerdeira.
     - Por mín, sí que podedes. Pero tedes que pedirlle permiso ó espantallo vixiante dos paxaros.
     - Señor espantallo, pregaron os paxariños, ¿poderíamos?
     - Xa vos ouvín, adiantouse a dicir o espantallo. Por mín tamén podedes facelo. Pero advírtovos que temos unha veciñanza de gatos famentos.
     - Xa non podemos mais. Non voamos case coa fatela. Estamos moi cansos, queixáronse as belas aves piando tristeiramente.
     Nesto saíu da casa unha nena belida e púxose a escoitar a conversa dos xílgaros, a cerdeira e o espantallo. Víu as herbiñas e os fiaños de lá que as aves levavan nos piquiños, e decatouse do que lles pasaba. E como era unha nena boa acercouse a eles, e díxolles:
     - Haber, hai moitos gatos. E famentos tamén están. Mais os gatos non suben ás árbores estando un espantallo pendurado del. Entón decídeme, ¿polo qué non han de poder facer o niño na cerdeira?

     Despois da sentencia da nena todo foi alboroto no xardín.
     - É verdade. É moita verdade, aplaudía a árbore de cerdeira, chea de ledicia por aqueles inquilinos de luxo que ían a ter. E o espantallo, contento de poder facer algo útil e darlle gusto á rapaza e ós paxaros, berrou, dando unha grande voltereta no ár:
     - Veña. Aixiña. Comezade escollendo a mellor pola para facer o niño.
     - A mellor e a mais belida, a mais alta, dixo a árvore.
     - No recanto mais abrigado, entre dúas polas, dispuxo a nena.
     - Pretiño de mín. Pretiño de mín, dicía entusiasmado o espantallo, dando as volteretas. Eu vos gardarei a todos e vos sacarei dos perigos. Gatos a mín... Bóooo.
     Ó fin, os xilgaros atopaban un lugar onde apousarse. Agarimo e amizade, e moito amor para facer a casa onde os fillos dos xilgariños virían ó mundo. Entre dúas polas, foron deixando as palliñas e os desfeitos nodeliños de lán, que colocaron cos biquiños os pais para facela cama mais branda. Trouxeron tamén soaves prumas, e todo o que un niño precisa para que sexa morno e quente.
     Cando o niño estivo feito, a xílgara puxo en cinco días cinco oviños feiticeiros, e logo deitouse sobre diles para lles dar a quentura necesaria. O espantallo removíase dunha a outra banda contra o vento i espaventaba a calquer gato larpeiro, que xa non se atrevía a gatuñar pola cerdeira enriba na presencia de aquil garda espantallo vestido con tantos colores. Chegaban ata o meio das ramas e relambíanse cobizosos ó mirar ó xílgaro revoar polas ramaxens, catando as cereixas maduras e velando a maternidade da súa compañeira, sempre cantando contento, polo arredor do xardín.
     Pasaron uns días mais, e os ovos fóronse rompendo. E cinco piquiños famentos abríronse dentro do niño, a piar, pedindo a comida que os xílgaros lles levaban, pais gozosos de seren xa unha leda familia de paxaros.
     A árvore sorría porque cargaba sobre dil con engado a casa e o contento daquela familia xilgariña. O espantallo axexaba e bailaba de contino, noite e día, para libralos de todos os perigos. A nena, ouvíaos cantar desde a súa cama tódolas mañáns ó despertarse. E así foron todos moi ledos e felices naquela campesiña primavera.