Pasado xa o Día da Patria, ídesme permitir que siga a falar da patria a propósito de Mario Regueira. Aínda que tiven a sorte de tomar con el algún que outro café, nunca até agora tratamos diso. E non porque o tema da patria non nos preocupe –a proba de que si, no seu caso, é esta novela e, no meu caso, o feito de estar aquí. Eu penso que nas nosas conversas o evitamos porque é un tema tan difícil que nos faría falta moito tempo para o debullar ben, e iso é que non temos nin Regueira nin eu nin ningunha das persoas que facemos parte desta sociedade mancada, entre outras cousas, pola présa. Así que serei breve.

Houbo un tempo non moi remoto, e para certa crítica aínda presente, no que falar dunha novela supuña referirse á estrutura do relato, ás técnicas de modalización ou á perspectiva narrativa. Na verdade era ben pouco o que se adiantaba así, pois hai case tantas tipoloxías coma críticos, e porque estas lecturas non pretenden revelar os problemas formulados por quen escribe, senón a cualificación de quen comenta. Doutra banda, a énfase formalista semella suxerir que nas novelas, por dicilo rapidamente, non hai mundo. Esta suposición é ben estraña. Pois é sabido que as novelas encadean reflexións en voz baixa e en voz alta, atribuíbles a persoas e situadas nun tempo e nun espazo sempre concretos, aínda que non sempre coñecidos ou recoñecibles polos lectores.  Nas novelas hai, sobre todo, mundo. E por mundo entendo non só feitos e actos, senón tamén ideas e opinións.

Todo canto podería dicir sobre técnicas e procedementos narrativos pasará á historia na medida en que vai ser presumiblemente liquidado polo que Regueira escriba de agora en diante, ou estea escribindo xa.  Prefiro, xa que logo, falar do que aquí se nos conta. E teño para min que L’affiche rouge é unha posta en crise do pequeno grande relato da nación asoballada, un pequeno relato que nos contaron moitas veces e que nos asoballa por pasiva, porque cómpre insistir en que por activa xa o estabamos. O novelista, aquí Mario, intúe que xa ten o seu relato e que o único que debe facer é desmontalo.

Lyotard errou ao defender que no tempo presente se impuxera a desconfianza cara aos grandes relatos. O que ocorreu, máis ben, é que os metarrelatos da modernidade, antes fabricados pola filosofía, pola historiografía e pola teoría política, agora son procesados como realidade polas tertulias, pola actualidade informativa e pola arte, prácticas en xeral acomodadas ás demandas do consumo dos bens simbólicos e non tan simbólicos.

En que medida pode a literatura dun lugar como Galicia responder a esas demandas? Debería a narrativa de hoxe asumir a definición da identidade, nacional ou a que sexa, como meta? Unha hipótese, asumida con brillantez por González-Millán ou por Antón Figueroa, responde, radicalmente, que non a esta pregunta. Apurando até o estremo os seus argumentos, sería doado inferir que os escritores non deben asumir a responsabilidade de construír ou reconstruír a identidade galega,  senón a a responsibilidade, moito máis grave, de cuestionala ou, chegado o seu caso (a Manuel Antonio, por exemplo, chegoulle), mesmo de esfarelala.

Bennedict Anderson falou de ‘comunidades imaxinadas’ para denunciar a naturalización das identidades nacionais modernas. No caso das formacións nacionais de carácter non estatal, o enunciado de Anderson podería ser invertido sarcasticamente: estas comunidades, afectadas por un exceso de realidade -ou se o preferides, de mundo- aspiran a seren tamén imaxinadas. Pero imaxinadas non tanto dende o desexo como dende a ira. Neste sentido, sería ben preguntármonos onde está o narrador galego que faga con Galicia o que James Joyce fixo por Irlanda. O que sexa capaz desa distancia, desa caste amoroso odio que espertan en todas as persoas as contas pendentes, as contas que agardan a seren axustadas. Estea onde estea ese James Joyce galego, a súa voz énos cada vez máis precisa, sobre todo se temos en conta que iso que chamamos “memoria histórica” deixou de ser demanda para se converter en tema.

A literatura non debería falar do pobo que hai, senón do que non hai, e mesmo do que, por definición, nunca poderá haber. A terra quere pobo? O que é seguro é que a patria quere terra, e fronte a esa demanda os escritores lembran o que hai de resistencia á terra en enunciados coma os que seguen: incendios forestais, fuxidos, emigrantes, exiliados, feísmo arquitectónico, cidade da cultura, todo preso é político, o chan é cultivable.

Vou traer aquí unha cita algo longa, mais quizais necesaria na súa lonxitude, de Gilles Deleuze, un autor por quen sei que Mario Regueira sente aprezo e que semellaba ter ao autor de L’affiche rouge na súa imaxinación cando a escribiu. O fragmento pertence a un breve ensaio xusta e fermosamente titulado ‘A literatura e a vida’, e di máis ou menos así:

O mundo é o conxunto dos síntomas cuxa enfermidade se confunde co ser humano. A literatura aparece daquela como unha empresa de saúde. Non é que o escritor teña forzosamente unha grande saúde (...), senón que goza dunha pequena saúde irresistible. A orixe desa pequena saúde é que viu cousas grandes de mais para el, cousas irrespirables, e esa paisaxe consómeo e dálle un devir que unha grande saúde dominante faría imposible. Do que viu e escoitou o escritor retorna cos ollos vermellos e os tímpanos percutidos. Abonda esa saúde para liberar a vida onde queira que estea asoballada polo ser humano e no ser humano, polos organismos e nos organismos, polos xéneros e nos xéneros (...) A saúde como literatura, como escrita, consiste en inventar un pobo que falta. Pertence á función fabuladora de inventar un pobo. Un non escribe co que lembra a non ser que sexa quen de converter as lembranzas na orixe ou no destino común dun pobo por vir, aínda soterrado baixo das súas traizóns e negacións. A literatura (...) ten ese poder excepcional de producir escritores que poden relatar as súas lembranzas, pero como se fosen as dun pobo universal composto polos emigrados de todos os países (...) Precisamente ese non é un pobo chamado a dominar o mundo. É un pobo menor, eternamente menor, tomado nun devir revolucionario (...)

Ese é o devir do escritor, sostén Deleuze. E ese pode ser o devir de Mario Regueira.