BORGES E LORENZO VARELA: DE EXILIOS E DE AUSENCIAS

Entre os nosos, probablemente ninguén como Lorenzo Varela para representar o exilio e o sufrimento que o acompaña. O exilio que sempre é derrota; ese desterro exterior e interior que entraña a imposibilidade de vivir na terra de un; ese extravío do ser; a destrución do eu, a imposición da nada. Permanente ferido de guerra, en palabras de Luís Seoane, repetidas por Xosé Luís Axeitos, Lorenzo Varela non atoparía acougo en ninganha das paisaxes do seu estrañamento.

Pero o exilio viste tantas formas, que é posible que exista un para cada ser humano. Se cadra, ninguén coma Borges para representar ese exilio que é tamén ausencia de calor, extravío do home perdido entre o esplendor e a derrota, que escribiu María Esther Vázquez, entre a memoria infinita e as ruínas do labirinto, entre a iluminación do Aleph e o frío da espada que dificulta o amor.

Os destinos de Lorenzo Varela e Jorge Luis Borges cruzáronse nalgunha rúa de Bos Aires, diante dunha taza de café ou nas páxinas dun libro propio ou alleo, na ollada dunha muller. As crónicas afirman que Lorenzo namorou da moza de Borges, a escritora uruguaia Estela Canto. En realidade, algunhas crónicas afirman que Lorenzo namorou á moza de Borges, a escritora uruguaia Estela Canto. Outra ferida, outra condena, outro deserto polo que transitar vencido, tal como reflicten os versos escritos durante aqueles días: "Y le llamas amor a estas vacías/ horas de corazones enterrados".

Quico Cadaval afirma que a mesa redonda de Ramón Piñeiro nunca existiu. Se cadra é certo que arredor dese moble, feito de tardes e de exilios, a memoria argumentou un mito. Pero si existiu un territorio circular de resistencia, un espazo mínimo enchido de palabras, no que cabía un país ou un soño, que veñen sendo a mesma - cousa. Ata aí, ata ese territorio sustentado nunha lingua de saudades e paxaros, chegou Jorge Luis Borges un día de 1964, acompañado de María Esther Vázquez.

Borges recoñeceu ese espazo de firmeza, deixouse engaiolar pola voz que lle falaba de cervas brancas, das cidades sulagadas, dos labirintos gravados nas rochas, da estadea. Borges en Compostela, da que logo diría que era unha das cidades máis inolvidables que vira, se é posible ver polos ollos de outro. Cegueira, outro xeito de exilio. Borges e María Esther seguiron o consello de Piñeiro e aceptaron o cuarto no hostal e o auto con chofer que lle ofrecía a autoridade municipal. Nese coche realizaron unha viaxe dentro da viaxe, que os levou de Compostela a Fisterra e de Fisterra a Noia. Borges en Noia, cego pero vivo, aberto ás emocións, cumprido de saudades. Sabemos que tivo a sensación do infinito no cabo do mundo, sería polo aire que lle humedecía os ollos, pola intuición do aberto e do baleiro que sentía no rostro. Non viu o Monte do Pindo nin a fervenza do Xallas, nada soubo da raíña Lupa, dos signos e do incógnito que proclaman a Laxa da Escrita, a Laxa Negra, a Laxa das Rodas, a Cova da Bruxa. Pero chegou a Noia e alí visitou Santa María, a Nova.

Esta parte da crónica non está escrita. Referiuma María Esther, a testemuña, unha mañá de novembro no seu apartamento alto da rúa Ugarteche de Bos Aires. Borges demorou entre as lousas gremiais, agarimando os símbolos. Runas, enigmáticas formas que el pretendía interpretar, escura linguaxe dun pasado ó que el, desterrado do seu tempo, exiliado da luz, tiña acceso. Percorrendo as uñas coa xema dos dedos, demorou a tarde entre os muros da igrexa sen lle importar a escuridade, coa complicidade do vixilante, home impresionado polo interese daquel arxentino cego a quen non coñecía. Borges chorou. Foi o seu un pranto silencioso de emoción contida, bágoas que expresaban a certeza de estar traspasando os límites, de recibir e compartir unha mensaxe que chegaba ata el polos sucos da pedra, polas veas do tempo quieto, pero non inmóbil, polo inverosímil trazado dos labirintos nos que alenta o misterio esencial da vida. Borges en Noia, argumentando a paixón, declinando a orixe.