Mauro bota man outravolta da libeta de coñac. Desde hai días tenta drogarse coa destilación. En presencia da súa muller sente vergoña de inxerir aquel alcol que conxestiona e atordoa, sen poder escorrenta-los pensamentos que se trocaron en cisma. Arrasta o aborrecemento, a mágoa polos recantos da casa. Déixase caer nunha cadeira e adormece uns momentos. Volve de seguida ao xardín, onde o caldelo non tarda en lle martelar no miolo. Recúa para engulir un comprimido. Pon a cabeza baixo da billa. Calacea logo polo cuarto desde a porta á fiestra, da fiestra á porta, rosmando palabras osmantes.
     Aperta agora as sens coas mans. O sangue pásalle polo tento dos dedos en vagallóns súpetos. Sénteo percorrer, co pensamento, polos mil miúdos vasos do cerebro, irrigando a preciosa sustancia segreda que lle dera vida a tantas esperanzas e soños. Nótase terriblemente canso cando se achega á baranda. Canso e vello. Volve a se deixar caer na cadeira. Colle a botella e verque o coñac no vaso. Bebe as derradeiras pingas de alcol. A suor abrolla nas súas meixelas, na fronte, en cada enruga do pescozo. Un lixeiro engullo sóbelle á gorxa.
     Procura novamente a libeta e churripia directamente dela, porque ten medo de verque-Io líquido fóra do vaso. No preciso momento en que pousa a botella na mesiña. escoita o son das campás. Unhas campás que tanguen de vagariño, con ritmo monótono. Unhas campás fúnebres que lle espertan outra volta a evocación:

     O convoi porfiaba unha liña de cadaleitos mouros. O convoi arrastrábase pola terra cotrosa, polo chan enfebrecido, ensombrizado, con escintilantes luares. Sentíase unha friaxe acambada. Había berros alporizados, disonando dentro dos vagóns ensarillados. Corpo contra corpo, voz contra voz, acorante de toldadas emocións, amoreábase nos espacios rachados por fiestriñas, afastados por mamparas, unha masa heteroxénea. Correaxes, mantas, gorros cuarteleiros, garrafiñas, monos azuis e caquis. Unha atmósfera mesta, traspasada de verbas aglaiantes, minguaba o reverter das horas. A locomotora, suada de óleos, despedía rexelos de fume, alumando o cerquete dourado da chimenea. Cada parada do tren era unha estación de panos abritados. O rosario de longas contas rectangulares corría e corría cara a inédita lonxanía. Dentro de cada unha ouveaban os soldados, entre barullos e cantigas de guerra.
     Mauro atopábase mesturado, dolorosamente, coa grea uniformada. Arrepiábao un estraño meigallo. A seu carón, Roxelio, o antigo coñecido, bébedo de augardente e de equívocos porvires, guindaba prediccións en tódolos ouvidos. Un soldado, de endiañada traza, embutido nunha mirrada guerreira, ganguexaba tangos cun son de pesadelo. O tren, coa súa pálpebra vermella e o seu fragor de ferrancho, seguía avantando por horizontes sen desdobre. A Mauro, a anguria roubáballe o sono. O desacougo facíalle vibrar os nervios. Os pés íanselle xeando. A tristura esleíase en marés de carraxe. Doíalle a lembranza de días esperanzados, das horas doces, do exquisito silencio na solaina do lugar natal. O malestron arrincárao dos seus soños gozosos, case conventuais. Con mágoa do apagullo que non podía crebar, sentíase como guindado por unha engrobia escura, de tan estreita e afundida. Non obstante, Lourenzo, un rapaz moleque, saudaba ás estrelas cunha gargallada. O tren corría na soidade da noite, na asolación da campía, cara a irtos afastamentos de mentidos mares. Remanecían os berros, os cantos, as burlas, o desacougo, a emoción contradictoria...

     Encostado na cadeira, Mauro suspende a evocanza para escoita-los tanguidos arredados, acorantes, das campás. Os tanguidos chéganlle, tan axiña máis lenes e case inaudibeis, cando o vento bafexa no xardín. Tan axiña milagreiramente moi preto, nidios, viaxando sen pexamentos a través dalgún oco de aire entre dúas refoladas. Na ocasión en que non escoita nada, segue a conta-las badaladas alongando o ritmo no seu interior. De súpeto, as campás semellan abrirse carniño cara a el. Volven resoar coma un instrumento que, a indicación da batuta, deixa ouvi-la súa voz con precisión perfecta. Daquela, sente a impresión de formar parte dalgún canto funerario, de celebrar unha cerimonia patética e misteriosa.
     Mauro pousa a botella ao seu carón, no chao. O vento do sur, de cada vez máis quente, bafexa desde un horizontes quizais alagado por nubes de treboada. Abanea as ponlas, asubía no canto da baranda, pero non acada facer cala-las campás teimosas. Mauro escoita agora con estraña nidiez, apartadas, un algo perdidas na distancia, e como errantes, as notas dos tanguidos. No instante dáse a mergullar de novo nas lembranzas:

     Era un día de véspero súpeto, crecente, que abala ritmicamente as follas das árbores. Os soldados bisoños andaban a ocupa-los seus postos nas trincheiras. Facíanse silandeiramente os relevos das forzas dezmadas. Entre os combatentes de refresco viña, deslucida, a figura de Mauro. A paisaxe era cenceña, áspera, dura, de áridas estesuras. Alá pola esquerda mirábase unha ponte voada. Á veira da estrada retorta, unha casiña de legoeiros estripada, aberta, jurada de balazos. Os parapeitos estaban equidistantes da casiña. Mauro íase achegando á loita en momentos de calma repetida. Caeu por riba del, coma rexo pesdelo, a primeira noite de campaña. Sinaláronlle o lugar no que se atopaban os soldados contrarios. Estaban alí, aconchabados, nunha liña de trincheiras veciñas. Un algo máis lonxe dexergábanse varias fogueiras que parecían aleda-lo monte. Ao seu redor vivaqueaban outros agrupamentos de combatentes. Cabo del tiña a Lourenzo, atristurado, introvertido, silandeiro. Tamén a Roxelio, posuído polo diaño do seu toldado fanatismo. Os tiros iniciais que se escoitaron enchérono dunha escoante carraxe bélica.
     O apampamento, a inconsciencia, non lle permitían a Mauro reaccionar aínda. De noite poñíanse a albisca-las estrelas escintilar sobre os cotarelos. Ladraban uns cans tras dos baladas. Por riba das ruínas veciñas, un moucho lucifugo acendía os ollos pestanexantes coma lampadiñas de vidro verde. O sentinela escoitaha, de vez en vez, o borboriño dos propios pasos apagados. No chan, endurecido, durmían os compañeiros envoltos en mantas, ou toqueaban ao redor dos sacos terreiros. El non conseguía conquista-lo sono. Unha mágoa endiañadamente sentida entolecíao de febre, e chantáballe alfinetadas na alma.
     Ao se ir achegando o amencer, Mauro "queimábase en desexos de ter con quen conspirar, de poder libra-la batalla das especies, de morrer nos cataclismos, de mirar reviradas as forzas cósmicas pedindo que o demo dirixise esar rebelión". Pero logo, pouquiño a pouco, a súa carraxe íase acalmando. No parapeito que os acobillaba, os compañeiros que o fado lle brindara, apenas sorrían. Xa principiaba a os acorar unha vida que moitos deles soñaran ben diferente. Un rapaz noviño, coa guerreira desabotoada e os calzóns esfarrapados, choromicaba ao sentir asubia-los peites de metralladora. Moitos non sabían porque estaban alí: A outros arrepiábaos o canoneo lonxano. Os máis apegábanse, angustiados, á terra cando ouvían os berros que saían de entre os cascallos das trincheiras veciñas.
     Mauro percibía unha estraña sensación. Decatábase de como a voz da morte andaba a envolvelo. Murmuráballe aquel verso do poeta: "Pense á mon rendez-vous". Pero foi a Roxelio a quen seiturou a morte. Roxelio non gozaría xa, endexamais, do triunfo que teimosamente soñara. Unha bala perdida chantóuselle como un trado nos miolos. Sen entrega a ningún mito "heroico", caeu silandeiramente sobre a paisaxe fonda, ancha, defendida por lombos manseliños, arrubiados. O seu corpo ficou alí para sempre, inerte. Espelindo lóstregos misteriosos de friaxe e pavura, lampos de luz nas pálpebras, os flavos ollos inmóbiles e abertos.
     O sol ensanguentaba, na tardiña, ao maino horizonte. Alentaba, aterecida, a alma de Mauro. A estrela que, de tempo en tempo, vagaba por riba dos cumes, sinaláballe distancias onde había vales inesquecibeis e lombos de coroa branca. De súpeto, presentiu como, ao achego das primeiras escuridades, Lourenzo cruzaba o terreo de ninguén. Caladamente, arrastrándose apegado ao chan, abandonou o posto de vixía. Un algo antes de se meter nas novas trincheiras, a súa figura deseñouse en rápida carreira. Non obstante, os fusís dos centinelas bradaban no seu perseguimento.
     A coba atolada que illaba aos homes en loita, semelláballe a Mauro máis fonda, máis abisal. No infindo do espacio azul subxugábao a brasa amortecida dun luceiro. O ideal acariñado en tantos días de pacífico soño, esborrallábase sen remedio.

Todas estas lembranzas medraban na hora de se evocar. Pero Manuro non atura ficar por máis tempo sen se mover. Ten necesidade de se pór de pé e andar. Diríxese á casa. Tasmea máis que de costume para bater coa escadeira. Nada o abafa tanto como os seus erros de orientación, os seus hesitamentos. Entra, ao cabo, no cuarto, abre a fiestra, debrúzase nela. Acende un pito coa pava do que vén de consumir, para domina-lo acirramento que se apoderou das súas arterias e o queima como unha febre. Unha ardencia abraiante roe os seus olllos baleiros, que xa non poden chorar. Alenta fondamente para arrefece-Ia presión que sente no peito. Próbase por se encontrar aínda alí, vivo, indestrutibel. Se debería desfacerse por unha correncia, era ese o momento. Desexa desapacer. Viviu abondo.