En Galicia, como síntoma da preocupación de certos escritores por buscar unha atmosfera osixenante para a literatura, produciuse hai non demasiados anos un razoable interese pola conformación dunha narrativa popular en lingua galega. A nosa literatura, que saía dunha difícil época de resistencia, estaba en moi boa medida intelectualizada e instrumentalizada e os lectores en galego case se podían contar cos dedos das mans. Neste contexto, algúns autores manifestáronse preocupados por abrir novos camiños que significasen a captación de lectores, dun público máis amplo e variado, dun auditorio que vitalmente se situase máis alá da militancia política e cultural e que acudise ó libro galego polo puro e simple pracer de ler. E a esta tarefa, entre outros autores, dedicouse Xosé Fernández Ferreiro. Moi especialmente, Xosé Fernández Ferreiro. E digo moi especialmente porque o interese por iniciar rumbos distintos para a literatura galega e conquistar un público máis amplo foi unha constante na súa obra, en moi boa medida innovadora para as nosas letras.
O Ferreiro que explora o xénero do oeste en A morte de Frank González experimentaría dentro dos canons da ciencia-ficción en Reportaxe cósmico (1982) e indagaría na procura do «modelo dunha posible narrativa popular galega», como sinalou o xurado do Premio Blanco Amor que lle concedeu unha mención á súa novela Corrupción e morte de Brigitte Bardot (1981), de trama impecablemente construída e calidade ben superior, segundo xuízo comunmente aceptado pola crítica, ó bestseller da literatura galega dos anos oitenta, Crime en Compostela (1984). Este último libro, sen embargo, foi o que atopou o campo máis propicio e o que tivo a boa fortuna de se converter nun fenómeno ata entón tan inédito como necesario no panorama editorial galego.
Ora ben, aínda que Xosé Fernández Ferreiro, que hoxe en día é membro inequívoco dunha afortunada xeración de narradores e un dos autores galegos máis lidos, ergueu os cimentos daquela imprescindible apertura, dificilmente podían eses ser anos favorables para proceder a tales tentativas. Cando se publicou A morte de Frank González (1975) era, por exemplo, un tempo en que Galicia empezaba a saír dun longo período de persecución do galego e o prestixio oral e escrito da nosa lingua estaba moi por debaixo de onde hoxe está. Era, por exemplo, un tempo en que aínda non existía un estándar lingüístico e a norma estaba por crear e a escrita por fixar. Era, por exemplo, un tempo en que á lingua e á literatura galegas aínda lles quedaban algúns anos para poder oficializarse nos centros de ensino. Era, por exemplo, un tempo en que a penas se contaba con “escaparates” para a literatura galega e quedaba lonxe o día en que unha televisión comezase a emitir en lingua propia. Era, por exemplo, un tempo en que as editoras non contaban coas plataformas necesarias para que os lectores e potenciais clientes tivesen coñecemento do que se estaba a publicar. Era, por exemplo, un tempo en que o libro galego, como producto de mercado, dependente dun deseño e dun lanzamento, se abría paso como malamente podía. Así que resulta comprensible que A morte de Frank González ou Corrupción e morte de Brigitte Bardot, desde a nosa perspectiva de hoxe, non fosen libros moi lidos ou vendidos, ó contrario do que lle pasou ó seu excepcional Agosto do 36, unha novela que naceu sen a pretensión de enmarcarse baixo a dificilmente definible etiqueta da literatura popular, pero que agacha na súa fermosa cuncha as sempre áxiles estructuras narrativas coas que Ferreiro impregna a súa obra.
E con todo, malia que o autor de A morte de Frank González se cadra non deu fervido na súa pota o acariñado mito de seducir unha nova masa de lectores con este libro, a novela constitúese nun magnífico referente que vai moito máis alá da tentativa de crear esa narrativa popular. Sobre todo, porque Ferreiro é un escritor de raza, formado e con recursos, de prosa sólida, tensa e á vez áxil coma unha cepa. E ademais, porque A morte de Frank González é o propio mito, ese mito intanxible que o autor perseguía, pero transformado e modelado aquí desde a ficción, desde a creación. A morte de Frank González podería ser para a literatura galega o mito da procura dunha literatura normalizada, pero é, sobre todo, o mito na fabulación e na creación, o mito literaturizado. Ese que Frank González encarna e personaliza coma ninguén.
A morte de Frank González é, efectivamente, unha novela do oeste, pero unha novela de vaqueiros que se apropia do xénero, facéndoo seu, rachando os seus lindes, estirándoos coma chicle e construíndo un universo literario exuberante, que xoga con mestría cos elementos canónicos e ó tempo esculpe e recrea os tópicos e os mitos a pracer. E o mito, aquí, é Frank González, en carne e óso. Na carne e no óso dun personaxe que non existe. Porque, ¿quen é Frank González? ¡Quen o sabe! Frank González éo todo e non é nada. Frank González é o desexo que viaxa pola estrada poeirenta de Walking Rock. Frank González é a pupila dilatada nos soños da Sibila, a rapaza loura de tódalas novelas do oeste. Frank González é a ilusión dos raparigos que xogan a disparar e devecen por ser coma el. Frank González é o granxeiro bo, o shérif imprescindible, o atracador temido e venerado, o xeneral do Exército da Unión, o indomable cazador de búfalos, o xinete invencible de tódolos rodeos, o personaxe dunha obra de teatro que nunca existiu, o vento súpeto que namora a tódalas mulleres, a tormenta que se ergue ameazante, descarga e disípase. Frank González é o medo e a dúbida, o respecto, a tenrura, a esperanza, a admiración... o modelo cobizado. Se cadra Frank González é o Rambo dos nosos días, pero leva sobre a súa factura toda a elegancia, cultura e tradición das que este carece. Quer dicir, Frank González é o mito en estado puro.
O mito nunha novela que nos atrapa desde a primeira páxina. O mito alimentado polo plasma de quen sabe crear un personaxe que se pode matar unha e mil veces pero nunca se destrúe e, como a enerxía, soamente se transforma. O mito que emerxe dunhas poucas páxinas xenialmente dominadas por unha asfixiante atmosfera de tensión, nas que a paisaxe se constrúe con dúas ou tres pinceladas e con nomes propios e topónimos que forman parte do enredo. O mito nunha novela en que os protagonistas son un xogo de aparencias que se cruza e entrecruza coma se estivese regulado polo vello pano dun teatro. O mito nunha novela en que os personaxes que falan e os seus diálogos son sempre anónimos, pobres marionetas de si mesmo, o único deus omnipresente. O mito dentro do mito, que provoca imitadores, alí onde abundan e confabulan os falsos Frank González. O mito dunha escrita marcadamente masculina en que as mulleres como a Sibila («flor sedenta do deserto que espera abrirse») devecen por que un día apareza un deses Frank González, valente e namorador, que as leve dacabalo cabo del. O mito, en definitiva, revitalizador, mesto, incógnito, desexado e incómodo como o po e o horizonte, como esas ameazantes nubes de tormenta que semellan corvos barrigudos e que se nos introducen na alma ata que damos conta da lectura desta tan breve como engaiolante novela.