O libro que hoxe presentamos aquí (este, que tamén é O outro) é un libro bicéfalo, pois, sen dúbida, ten dous autores. Ou mesmo tricéfalo, pois ten un editor exepcional, un editor de luxo que xoga un papel moito máis importante do que os franceses lle atribúen aos editores desa categoría á que denominan beaux livres, dito  nesa lingua francesa tan do gusto do autor literario, pois é a lingua que conquistou para o mundo (desgraciadamente, para unha parte aínda moi limitada do mundo) os dereitos civís emanados da Revolución Francesa.
Efectivamente, o libro ten un autor literario, X. L. Méndez Ferrín, e un outro autor, gráfico, que é Manuel Facal, e sería inocente pola miña parte tratar de contarlles calquera cousa das súas traxectorias, así que me limitarei a falar dO outro e dos seus contidos, das obras, literaria e gráfica, que hoxe nos convocan.
Ningún dos dous autores xoga por primeira vez a este xogo. X.  L. Méndez Ferrín é autor da carpeta Erótica, con gravados de Lodeiro; a Manuel Facal non é raro atopalo nalgunha carpeta, por veces feita tamén no Obradoiro Carlos Díaz, chamado Artesa, como a do Libro IV do Códice Calixtino, a de Alba de Gloria de Castelao ou a de Galicia, os símbolos. E Manuel Facal tamén xogou a un xogo parello aínda que distinto na súa sorprendente serie Libros.
Agora, un e o outro, autor literario e autor gráfico, coquetean con discreción, unindo a súa altura creativa nesta carpeta de edición única e limitada de 80 exemplares que é un auténtico luxo, unha pequena xoia da xa moi esixente edición en lingua galega.

O que mellor define para min o texto literario dO outro, do que vou falar a continuación, é o espacio. O espacio cronolóxico (que realmente non é outra cousa que o tempo, pero matizado), un denso espacio cronolóxico que se fai cosmogónico, milenario, abisal; sobre el precipíntanse os poemas do outro Ferrín. E o espacio posúe dimensión social; por suposto. Ou mellor dito, só é social e non pode deixar de selo a non ser que o deshumanicemos. Pero entón sería simplemente o baleiro.
Por veces, tamén define o libro o silencio. Pero é un silencio que fala polos cóbados. Ou, con todos os respectos, que cala coma un cabrón, porque a poesía de Ferrín é coma un enorme encrucillado que o lector ten que completar, poñendo as palabras que faltan, adiviñando referentes, descubrindo enlaces, intuíndo signos, atopando sorpresas, retirando os disfraces e, como farían as nenas e nenos alemáns, buscando ovos de pascua no xardín, porque, por dicilo dun xeito moderno, os versos de Méndez Ferrín constitúen o hipertexto dunha enorme web.
O libro está artellado polo espacio cronolóxico. E ese espacio, o tempo, é tiránico: impón unha irremediable necesidade de volver a vista atrás pero simultaneamente alerta a conciencia ante o perigo que esa ollada retrospectiva supón. ¿Habemos ser estatuas de sal? «A soa dignidade de nós é a de sabermos vivir coa morte e co silencio sen pasado e sen futuro», di o poeta con esa voz que ecoa nas paredes ocas do abismo. Case é Hamlet. Case Calderón. Cando un le O outro conecta coa percepción de que as persoas estamos feitas de luz e a nosa vida pasa á súa velocidade, difuminándonos nun espacio aberto, amplísimo, inmenso. O propio título do libro, O outro, formado por vocais velares e pechadas outórgalle a esta poesía, por concesión fonética, esa dimensión de eco que rebota no abismo do tempo, no abismo da distancia e mesmo no abismo da morte. A morte, si, porque esa é outra das homenaxes deste libro, a dos amigos mortos, a de Pousa, a de Mantecón, a de Novoneyra e tamén a de Pondal, a de Brecht, e a da propia avoa do outro, outro que non é senón o poeta, ese que non resulta posible senón mediante o signo.
O outro, dicía, é si mesmo. O poeta. Si mesmo contra si mesmo, si mesmo nun careo consigo, Ferrín fronte a Ferrín. O outro é aquel que escribe de si sendo el sen selo, refugando de si e proxectando en si mesmo ao poeta que leva consigo. Un marabilloso xogo de espellos, este, o outro. Espellos que se deforman no tempo, cara adiante e cara atrás, no Berlín alemán de Weimar, onde o camarada Bertolt Brecht comparte espacio con Rafael Dieste na súa baiúca Mack the Knife, Macki Navallas, claro; espellos que se deforman no tempo nese distante punto balumbo e milenario de Tito Lucrecio e nos fai sabedores de que somos unicamente iso, tempo; espellos que se deforman no tempo nesa muller que sobe a encosta de Cortiña Grande e que non é outra que a figura antipoética da avoa do poeta; espellos que se deforman no tempo ata os lindes do insospeitado nese lector que se cadra espera a X. L. Méndez Ferrín dentro de mil anos, cando xa morreran os fillos dos fillos dos seus fillos; espellos que se deforman no tempo na vertixe, no espanto, no arrepío que provocaría a simple idea de intuír ese futuro dos «meniños que cantan fronte ao mare en cal lingua non serán xamais anciáns», porque os heroes desapareceron, dito nun poema que tamén se adxectiva social.
Son espellos que se deforman para adiante e para atrás porque realmente o tempo non é medible porque o abarca todo e éo todo e a súa absoluta percepción foxe da nosa capacidade contextualizadora. E o outro sábeo. E dío.
Mergullado na lectura dO outro apalpei dúas texturas na poética deste libro: unha, novidosa, sorprendente, perfecta, dun Ferrín existencialmente cosmolóxico, sartreanamente cosmogónico, que leva moito máis alá algunha cousa apuntada en Estirpe;  e outra textura máis rítmica, máis entrañable, que evoca a avoa do poeta ou que se recrea na amizade influínte dun Novoneyra tenro, mozo e beat. E son dúas texturas que se tocan ata entrelazarse, que se abrazan nesa finísima arañeira de ouro que é o verso de X. L. Méndez Ferrín, sen dúbida un dos máis altos cumes da poesía europea contemporánea. E as dúas texturas atráense tamén a través dunha expresión fermosamente contida, que corta a sintaxe coma se ao final das palabras houbese un precipicio, que procura a tensión na abrupta ruptura da linguaxe, da norma, levada ata os límites do posible en «Tu ou Eoas», poema que é algo máis que unha chiscadela a Pondal, ou en «Maldito seja el mare», onde dialoga, tempo por medio (e nunca mellor dito) con Roi Fernandiz e con Quevedo. Porque ao final, como lle di ao amigo pintor Xavier Pousa no poema «Artista e guerra», o verdadeiro creador é aquel que ve porque ten ollos e se resiste á morte.
E é que a arte ten unha dimensión densa neste poemario esencialmente dedicado a pintores e escritores mortos, case todos «próximos ao tacto de noso», como o poeta lle di a Mantecón, e queridos, outros, desde a proximidade da distancia, Brecht, Meniña Gaiteira de Castro, Marx, Dickens, Pondal…
O outro ten o rostro do tempo intanxible, da inquedanza e simultaneamente da reafirmación, da procura de seguridade, de espacio vital, a pesar de que o poeta non se recoñeza a si mesmo no espello, a pesar de que un e o outro se repelan.
E morreran os fillos dos fillos dos seus fillos e X. L. Méndez Ferrín seguirá aí, maxistral e sempre mestre.

A obra gráfica saíu da man dun artista multidisciplinar, o gravador, que é este que hoxe temos aquí, e outros outros: pintor, creador de collage, estampador de carpetas, fotógrafo, artesán de libros artísticos…
Os gravados dOs outros foron realizados por Manuel Facal, (como xa se dixo), sobre planchas de cinc coa técnica de augaforte. O libro contén once gravados, cinco a páxina e seis a dobre páxina, que se van alternando no seu formato.
Cando a lectora ou o lector enfronta a súa ollada co primeiro dos gravados, seguramente percibirá de súpeto que o máis presente é a procura da verdade, da autenticidade como estigma, e se cadra intuirá o sufrimento apegado neses vermellos líricamente atroces que abren o libro, un libro que de seguido se anuncia óseo, rebosante de calcio e con sabor a fósforo.
A abstracción, que é estructural na carpeta e na arte de Facal, avanza dinámica, viaxeira como o espírito do autor, movéndose por veces en espiral, mostrando as súas cores acompasadas, e indagando nas formas que debuxan, ao seu capricho, o baleiro, a nada e que ao tempo o expresan todo: a luz, a cor, a dor, a curiosidade, o coñecemento, a beleza.
Por veces semellan radiografías, os gravados, cando nos penetran a través desa comunicación cromática da substancia que produce emotividade, e que nos empuxa e nos move, transportándonos, porque todo semella móbil, dinámico, debuxando diversas estrañas especies de fantásticos microorganismos que aparecen ampliados ante os nosos ollos a unha escala digamos de 1:25.000.
Efectivamente, Manuel Facal, na súa informalidade, fainos ver espiñas dorsais, estructuras óseas, algas, espiñas de peixe, bacterias, mallas, mapas cromáticos que nos gañan a través dos sentidos, que nos seducen, que nos impulsan (empurran, claro) e atrapan.
Por veces, desde unha postura combativa, próxima ao feroz, por veces desde a expresión da tenrura, da calidez, os gravados, coa súa intensidade, coa súa cor, coa súa paisaxe sen morfoloxía, simplemente orgánica, susténtanos nunha poética pictórica dunha forza abrumadora. É coma se a néboa nos envolvese de súpeto, tinguíndose reiteradas veces de vermello, de verde, de negro, de amarelo… e nos descubrise as susbstancias das que están feitos os seus fantasmas, arrepiantemente fermosas, con arrecendo a humidade e tamén a océano (do verdadeiro, do orixinal, é dicir, sen petrolear), co brillo da sardiña e a opacidade do xurelo. Con esa luz xigantescamente ósea, esquelética, fosfórica.
E, a pesar de mostrarse mergullado na néboa, o pintor nunca perde a súa identidade; atopámolo máis ben afondando nela, procurándoa no mundo, cambiante, camaleónica, pero sempre aí, inquedo, buscando o posible, percorrendo a alma das substancias para encontrarse a si mesmo ao longo e ancho do mundo.
E cando o lector, lectora ou espectador, espectadora chega ao final da carpeta, esa vontade tan modernizadora e universal do pintor Manuel Facal xa nos absorbeu co dinamismo asombroso da cor e dos seus múltiples tons e rexistros, cos seus trenzados case invisibles, desde unha ollada carbónica, vexetal, ósea, que o percorre todo coma se fose un longo, xigantesco e fermoso fento que brilla outonizo logo dunha mañá de chuvia.

E isto é todo. Chapeau.

Sargadelos, Vigo, 22/11/02