Pasaba tempo e tempo e ela empezou a facer xestos de malhumor e de impaciencia; mirou o reloxio; chascou a lingua en sinal de fastío; resoprou; axitouse nerviosa no asento; por fin, o dono da tasca-café-comercio de ultramarinos, que xa levaba moitos minutos de volta detrás do mostrador, decidiuse a preguntarlle:
     -E logo ¿non perdería o coche de liña?
     Cando ela lle contou a historia dos freos en mal estado, el afirmou que iso era imposible. Imposible que os freos do coche de liña estivesen en mal estado. Sería unha broma. ¿Quen llo dixera, aquel de barbas rubias? ¿Aquel que ía co rapaz coxo? Pois logo era unha broma. Segurísimo que era unha broma. Segurísimo.
     Ela púxose furiosa. ¿Unha broma? Pero ¿como se podía chamar unha broma a un engano como aquel?
     -¿A tamaña hijoputada?
     (Ela era unha rapaza das de agora, dicíame Lier. E dicir, soltaba tacos a cada paso, aínda que non sempre viñan a conto. De todas maneiras, de seguida se botaba de ver que tiña estudios e que era de moi boa familia.)
     ¿Que facer? ¿Non se podía pedir un taxi por teléfono? Porque alí había teléfono ¿ou non había teléfono? Había; instalárano había pouco, pero instalárano. Pero o dono desaconselláballe que intentase pedir un taxi e propoñíalle, en cambio, que agardase un pouquiño máis, porque non había tardar en chegar o seu xenro, que tiña coche, e que podía levala á Vila con toda comodidade. E cando el se enteirou de que ela era parente da muller de D. Nestor (xustamente quería telefoneala tamén, á tía), entón teimou en ofrecerlle unha merenda; ¿non quería probar un pouco de xamón e de chourizo, que os tiña caseiros, e aos que a invitaba con moito gusto? Porque agora había que ter moito coidado co que se comía, porque todo estaba falsificado; os ranchos, as pitas, os polos de granxa alimentados con piensos artificiais, eran veleno puro; mesmo ás vacas as alimentaban con piensos artificiais, que por iso era hoxe imposible atopar queixos coma os de antes.
     -É unha das manías que ten -díxome Lier, que coñecía moito a aquel home-. Que tódalas comidas de hoxe son veleno, sobre todo os conxelados; e quizais non lle falte razón.
     Contoume tamén Lier que, por alí, preto da súa casa, pasaba un río -de aí o nome do lugar- no que antes se collían anguías tódolos outonos, e que a empanada de anguías que facía aquel home era a mellor empanada que probara Lier; pero, desde que fixeran os embalses hidroeléctricos nos ríos, as anguías xa non podían subir ata alí; agora era case imposible xantar unha empanada de anguías decente, como tivera eu ocasión de comprobar a noite pasada.
     Traballo lle costou á rapaza disuadilo de que lle dese nada de merenda. Ela non quería tomar nada; o único que quería era marchar de alí. Non é que tivese nada en contra do home aquel, que non paraba de lle ofrecer toda clase de axuda -e repetía constantemente que el, a D. Nestor, estáballe moi agradecido-; pero costaba verdadeiro traballo entendelo; non porque lle falase en galego, que non era tal o caso, senón porque usaba un castelán tan raro, cun acento galego tan "cerrado", que ás veces era como se lle falasen en chino; ¿non era unha vergonza que aínda quedasen tantos españois que non saben falar o español correctamente? Para colmo, a ela acabáraselle o tabaco, e o dono teimando en que o tabaco rubio era puro veleno e que, por esta razón, el non o vendía, e teimando tamén en que ela debía retirarse do tabaco rubio, e fumar só negro.
     Cando, por fin, chegou o xenro do señor, ela telefoneou á tía, e contoulle todo canto lle pasara. Feliz novidade, da que se enteirou pola tía: os seus tres próximos e desconcertados compañeiros de tenda acababan de desembocar alí, na casa da tía, despois de dar voltas e voltas infructuosas por toda a Vila na procura de algunha pista para descubrir o seu paradeiro -como que xa estaban todos (a tía incluída) dispostos a dar parte á garda civil. Así que quedaron todos en agardar por ela na casa de tía, onde ela prometeu ir directamente; nin sequera tiña que demorarse para comprar tabaco; a tía podía proporcionarlle todo o tabaco rubio que quixese, e de calquera marca.
     Durante o camiño, o xenro non parou de fallarle de Montevideo.
     -He quedado de Montevideo hasta la mismísima coronilla.
     Que tiña un clima perfecto, sempre maino e temperado, e moitas casiñas baixas; e alí vivíase moi ben ata que os sindicatos empezaron a facer folgas con calquera pretexto, un día por Cuba, outro polo que fose; pero que a razón principal que o rempuxara a virse para España era a educación da filla, pois el, o xenro, non era partidario de tanta liberdade para a muller como alí había, de tantas facilidades como as que alí daban ás mulleres; polo demais, a Montevideo non a cambiaba por ningunha outra capital do mundo; en cambio, Madrid non lle gustara nada, era tan incómodo; estivera catro días en Madrid por causa dunha operación dunha cuñada -pero, ¿como coño se podía xulgar a Madrid por sólo catro días de estancia, se cadra sen saír dun hospital?
     -¡Si será bestia el tío!
     Cando chegou á casa da tía foi triunfalmente recibida. Bicos, berros, apretas por todas partes, como se volvese das antípodas, como unha náufraga rescatada que chega a porto; pero ¿quen fora o cabrón, non sería un coa barba medio rubia, algo calvo o tío, que siempre vai cun coxo pegado a él? (parece ser que os volveran encontrar aos dous, ao Barbas e a Fangio, máis dunha vez aquela tarde).
     -¡Ése, ése!
     Naturalmente, non o coñecían salvo de vista; nin tan sequera a tía o coñecía, pois a tía coñecía a moi pouca xente na Vila -só á máis importante-, e viña á Vila o menos posible. Nestor viña a miúdo; pero non así ela, porque non tiña o menor interese en aburrirse mortalmente (isto oírallo dicir Lier xustamente á sobriña).
     Alí, na vella e grande casa de Nestor, para festexar a súa, despois de todo, feliz chegada, si que lle serviron -servíronlles aos cinco- unha merenda-cea caseira suculenta, preparada por Eduvigis, a señora que levaba máis de corenta años servindo na casa, na que vivía e á que a coidaba permanentemente, aínda que a maior parte do ano os señoritos estaban fóra.
     Tortilla, merluza, chourizo, xamón, froita, queixo e viño de Rioja. Desde logo, o banquete fora idea da tía, que non quería deixalos marchar sen máis nin máis; ademais, dábase a casualidade de que aquela tarde a tía se sentía na casa aquela máis soa ca nunca, e tiña verdadeiras ganas de diversión; así que a compaña de tanta mocidade -ademáis, todos madrileños "de pura cepa" -víñalle providencial. Durante o banquete, todos riron ás gargalladas co ben que imitaba a sobriña de Nestor o acento galego do dono da tasca-café-etcétera cando trataba de falar en castelán.
     Despois do banquete, concerto de guitarra: música pop e cante flamenco; a tía, toda decidida, bailou unha sevillana, aproveitando que non estaba Torre, dixo (Torre era Nestor; ela sempre o chamaba polo apelido; tamén hai que advertir, anque quizais non veña aquí moi a conto, que ela era moito máis nova ca el; de todas maneiras, xa pasaba moito dos corenta e tantos); que nacera -Torre- con tal mal gusto como para detestar o flamenco -claro, nacera na Vila, o pobre, e non se é natural dun sitio así impunemente (Lier riu ao repetirme esta frase que lla tiña oído a ela, así, medio en broma, máis dunha vez); e non só bailou a sevillana, porque, sorprendentemente, tiña na casa uns LP -tamén os fillos de Lier usaban esta denominación- con rock; así que todos, a muller de Nestor tamén, naturalmente, lle deron ao rock -outro baile que Torre, que non pasara do fox-trot, do vals e do tango, aborrecía. Polo tanto moi ben puidera ser que, mentres Nestor daba febrilmente paseos e máis paseos polo Ateneo en compaña de Merdaseca, Aser, Lier, Zhivago (este case só como presencia física), e eu (o lector do periódico non conta), a súa muller, na casa, trataba de abanearse, non menos febrilmente, co frenesí esixido polos bailes de aquela xuventude denigrada por Merdaseca coa que ela, heroicamente, quería identificarse. Dous movementos desmesurados distintos para dous desafogos milagrosamente sincrónicos.
     Aquela casa, pois, desde había tantos anos semiabandonada e afundida no silencio, que nos seus tempos de plenitude só acollera, á parte da rutinaria e armónica vida cotiá, a etiqueta decimonónica das visitas de cumprido, os banquetes, quizais en vella (hoxe) vaixela de Sargadelos, en honra de amigos e de caciques importantes; as celebracións de santos, cumpreanos e matanzas; as cortas visitas regulares das pequenas capelas itinerantes con virxes e santos de devoción local; efemérides luctuosas; a cortesía arcaica dos vellos paisanos, como Manuel de Reiriz, en busca dalgunha axuda ou simplemente de xornais atrasados; aquela casa sempre sobria e seria, puntualmente bendicida, nos seus tempos de plenitude, unha vez ao ano, os Sábados de Gloria, con auga asperxida en todos e cada un dos seus cuartos, tiña que acoller agora, nos seus derradeiros días, un party improvisado, inconsiderado, incongruente, barulleiro, dunha pandilla de intrusos, de mediocridades enmascaradas por guedellas e barbas e guitarra e vaqueiros, que se pensaban instalados no cimo da sabiduría e do espírito da rebelión por teren constantemente as palabras "tío" e "rollo" nas súas bocas.
     A festa prolongouse ata moi tarde: cando Nestor, irremediable noctívago, voltou de facer tempo comigo polos desertos nocturnos da Vila, aínda proseguía con forza. Nestor saudounos a todos, especialmente á sobriña da súa muller (non se lembraba de que xa non era a primeira vez que a vía).
     -¿No sabes lo que le ha pasado?
     ¡Xa llo contaría pola mañá en canto saíse da cama, para que se enteirase ben!, anuncioulle a súa muller, e Nestor retirouse de seguida ao seu dormitorio, pretextando que lle doía un pouco a cabeza.
     Non quixeron quedar a durmir alá, aínda que comprendían que a tía tiña toda a razón do mundo cando lles dicía que camas había de sobra para todos. Pero ela, a sobriña, estaba irresistiblemente ilusionada por estrear tenda. E todos estaban eufóricos, como sedentos de aventura despois de tanto viño e tanto rebumbio; de xeito que as opinións ben prudentes e asisadas, sen dúbida algunha, defendidas, non só pola tía, senón pola mesma Eduvigis, de que a noite estaba demasiado fresca, de que realmente xa pasara o tempo de facer camping nun clima tan pouco clemente como o de aquela terra, esvarábanlles polos oídos.
     Cando saíron á rúa, o aire da noite, efectivamente, enfrioulles un pouco os ánimos. Mais fixeron por contrarrestar aquela mala influencia falando a berros e rindo esaxeradamente por calquera gracia que dixese calquera deles.
     Foi na Ponte Nova onde se cruzaron. O guitarrista puxo punto final ao que ía contando facendo este comentario acollido por risas unánimes:
     -¡Y cómo se meneaba la vieja!
     Naturalmente a vella non era Eduvigis; era a muller de Nestor.
     Logo, os catro quedaron mudos, e tamén incrédulos, diante de aquela visión. (Ela, a sobriña de Nestor, recoñeceunos de inmediato, ao Barbas e mais ao Fangio.) Porque hai que advertir que a Ponte Nova estaba tamén ben alumada polas (en gran parte inutiles, como xa se sabe) luces municipais. ¿Non eran calzons? ¿Que podían ser se non? O curioso é que os dous grupos se cruzaron como en tenso silencio. Só case inmediatamente despois de se teren rebasado mutuamente, o Barbas deu media volta para berrarlles en castelán que o sentía pola mesa de Zhivago.
     -¡No por la tienda, por la mesa!
     Aínda deu media volta unha vez máis cando o cuarteto da tenda camiñaba un pouco máis lonxe, para berrarlles en galego algo que ela non entendeu, en parte pola distancia, en parte polo idioma; e que foi, según me dixo Lier, que si o entendeu perfectamente, isto:
     -¡De calzons mellor que de vaqueiros!
     Lier aseguroume que tanto el coma Fangio se esforzaron todo o posible por facer calar ao Barbas, e agregou que, de non ser por eles, o Barbas, probablemente, non se tería conformado coa súa segunda intervención, e só Deus sabe a que alí puido ter armado. O que si fixo aínda foi despedilos berrándolles:
     -¡Abur logo!

     O máis difícil de encaixar nunha maleta son, sen dúbida, os zapatos. Por esta razón, e aínda que agora non se trataba precisamente de maleta e zapatos, senón dunha bolsa de viaxe, case baleira, e un par de chinelas, volveu sorprenderme agradablemente a insólita facilidade coa que puiden meter o calzado -digo "volveu" porque xa me sorprendera de igual xeito favorable na viaxe de vinda.
     Certo que aínda non tiña a equipaxe feita. Faltaba o magnetofón. Por iso deixei, de momento, a bolsa sen cerrar, sobre a silla en que estaba. Botei unha ollada polo dormitorio, por se me esquecía de algo: á parte da cama e da silla, o dormitorio tiña unha mesa de noite, cun pequeno caixón enriba e un orinal oculto na parte inferior; un armario empotrado; un lavabo debaixo dun estante de cristal e dun espello, na parede oposta á da cabeceira da cama; finalmente, aberto nunha das paredes en ángulo recto coas dúas anteriores, xusto enriba da cama, un ventanuxo que non daba á rúa, senón a unha paisaxe lamentablemente destragada por un conxunto de estafermos de horrendos ladrillos verticais á vista, como osamentas de animais xigantes e disformes.
     Mesmamente cando acababa de comprobar que non me quedaba nada fóra da bolsa de viaxe, soaron na porta dous golpes rápidos e secos.
     Fun abrir. Era o rapaz encargado da recepción.
     Agardaba por min abaixo un garda civil que desexaba estar comigo, díxome.
     Deume o aviso con xesto asombrado; asombro do que, naturalmente, me contaxiou.
     Baixei. Diante do pequeno mostrador da recepción -instalado no que, normalmente, tería sido o portal da casa, porque hai que dicir que o Motel Las Vegas era un estafermo estreito, de catro pisos, non proxectado orixinariamente para a finalidade á que estaba destinado senón, supoño, coma tódolos demais estafermos, para a venda ou aluguer de pisos- agardaba por min, efectivamente, un garda civil. Despois dos correspondentes saúdos, preguntoume:
     -¿Vd. es D...?
     Confirmada a miña identidade, o garda entrou en materia.
     Viña a ver se podía acompañalo ata o cuartel, que quedaba alí mesmo, a poucos metros de distancia.
     -Sólo un momento.
     Falaba despacio e grave, e como se tivese moi ben meditadas as palabras. E, desde logo, intentando facelo sempre en castelán.
     Non era nada importante, namais un pequeno trámite, volveu tanquilizarme.
     Unicamente tería que contestar unhas poucas preguntas, agregou. En poucos minutos, estaría o asunto despachado.
     Saímos. O sol agarimaba xentilmente. A mañá estaba aberta a un ceo azul escasamente navegado por brancas nubes de forma alongada ás que unha brisa fresca e grata, xa de outono, rempuxaba lentamente.
     Nas paredes das casas había profusión de carteis, nos que non me fixara o día anterior, anunciando un concerto de dous grupos locais de rock: The Quasars e Hebefrenia.
     O garda camiñaba á miña beira. Faloume do tempo.
     Agora logo iamos entrar no inverno, informoume.
     Porque alí o verán soamente duraba un mes no mellor dos casos, dicía. Ás veces, nin iso. Por exemplo: aquel ano non houbera verán, propiamente. Non fora nin verán, nin nada parecido. As noites sempre quedaban frescas; xa case xeaba; a partir das oito da tarde, había que se abrigar. Mentres que o inverno -o inverno si que non fallaba nunca. Verdadeiramente, o clima cambiara moito. Veráns quentes coma os de antes había moito que non se coñecían.
     Era exacto o que me dixera: o cuartel quedaba preto, a uns corenta metros. Se o edificio do Motel Las Vegas non fora feito para Motel, nin, moito antes, o do Ateneo fora feito para convento ou para club social, tampouco a casa ocupada polo cuartel da garda civil fora feita para a función que desempeñaba. Era unha das casas de principios do presente século, de balcons altos e estreitos con baranda de ferro curvado en numerosas circunferencias ornamentais, e con sendos adornos de vidro, como barrigudas bombillas de cor verde, atornilladas en cada esquina. O cal da fachada estaba abondo descunchado, na derradeira etapa do estado ruinoso. Naturalmente, a casa non era só cuartel, senón tamén vivenda para os familiares dos gardas; inmediatamente antes que nós, entrara nela un pequeno que estivera andando pola acera en bicicleta.
     A porta da entrada da casa conducía a un corredor co piso de madeira vella e desconxuntada. Á man dereita, por unha porta de aquela entornada, entramos nun sobrio e espido despacho. Alí, sentado detrás dunha mesa espaciosa, agardaba por nós o sarxento, coa cabeza descuberta; eu fixeime inmediatamente nos galóns marelos sobre as mangas. E, ante unha mesiña situada embaixo dunha ventá con vistas a un patio, sobre a que descansaba unha antiga máquina de escribir, sentábase outro garda. A pouca luz que entraba pola ventá, deixaba o despacho entre lusco e fusco.
     O sarxento recibiume con escusas corteses e un tanto protocolarias.
     -Tiene que disculparnos.
     E agregou, el tamén, que axiña acabaríamos.
     Invitoume a sentar nunha silla, no outro lado da mesa, xusto cara a el. Despois ofreceume tabaco. Collín un pito.
     Insistiu con voz tranquilizadora en que eran soamente unhas poucas preguntas, só un breve trámite. Confeso que, a pesar de todo, eu estaba nervioso. Malia tanta advertencia previa tranquilizadora, e por moito que me esforzase eu mesmo en darme serenidade, eu non deixaba de estar nervioso.
     O garda que fora buscarme ao Motel permanecía no despacho, de pé. De todas maneiras, os meus datos sobre os alí presentes, e sobre tódalas demais circunstancias, non son fidedignos. O misterio do pequeno trámite sen importancia que era necesario cumprimentar coa miña presencia no cuartel, ocupaba despoticamente a miña mente.
     E principiaron as preguntas.
     O sarxento líaas nun papel que tiña collido coas dúas mans. Antes, puxérase gafas.
     Non reproducirei as preguntas segundo a orde e a maneira en que me foron propostas (en castelán, desde logo), porque non sería capaz de facelo. Pero penso que tampouco importa moito.
     Nome, natural de, nado o día tantos de tantos de tantos, carnet nacional de identidade número, profesión, domicilio -estas si que estou seguro que foron as primeiras.
O garda sentado ante a mesa pequena tecleaba na máquina de escribir conforme eu ía respondendo.
     ¿Estivera eu a noite anterior no Bar Zurich?
     -¿Bar Zurich?
     -Vulgarmente denominado "El Linterna".
     Unha excepción á anglomanía, pensei confusamente, derivada, sen dúbida, do desexo de homenaxear á terra na que os propietarios do vulgarmente denominado o Linterna acharan refuxio. Mais eu non vira ningún letreiro con este nome -supoño que sen diérese.
     ¿Quen eran os meus acompañantes? ¿A que estaba motivada a nosa visita ao Bar Zurich?
     ¿Estivera con nós Pedro Ossorio Valladares?
     -El vulgarmente apodado "El Barbas" en la actualidad.
     ¿Estivera tamén Amadeo López y López?
     -El apodado "Fangio".
     As preguntas, lidas con voz forte e solemne e impersonal, en brusco e insospeitado contraste co ton cortés-amistoso con que me acollera o sarxento, saían da boca deste disparadas, parecíame, como dardos certeiros. Como por obra dunha metamorfose automática, o sarxento deixara de ser, desde o mesmo intre en que principiara o interrogatorio, o concreto home chamado tal e tal, de profesión sarxento da garda civil, para se converter nun mero representante do corpo, cunha determinada xerarquía, exercendo co debido rigor e frialdade as funcións ás que, no caso aquel, estaba obrigado.
     ¿Que dixera no Bar Zurich o aludido Pedro Ossorio Valladares, alias Barbas?
     ¿Pensaba eu que era verdade que non se lembraba de se el e mais o citado Amadeo López y López, o alcumado Fangio, trasladaran no coche deste último a mesa propiedade de D. Julio Díaz López (non dixo: el vulgarmente apodado "Dr. Zhivago") ata o mencionado River Club?
     ¿Pensaba eu que o mencionado Pedro Ossorio, alias Barbas, falaba en serio ao facer alusión ao denominado "platillo volante", ou pensaba que estaba en actitude de burla?
     ¿Estaba o Pedro etc. etc. en estado de embriaguez?
     ¿Fixera, mentres estivo con nós, algunha mención dos propietarios da tenda de campaña montada xunto do denominado River Club?
     ¿Sabía eu que o tal Pedro etc. etc. obrigara pola tarde con engano a Dª Lidia Menéndez Fanjul a perder o coche de liña que debía trasladala á Vila?
     ¿Sabía eu que motivos impulsaran ao tal Pedro etc. etc. a andar pola Vila en panos menores?
     A derradeira pregunta, lida con maior solemnidade aínda que as demais, foi esta -tamén aquí estou fixo de que foi a derradeira:
     ¿Sabía eu se o citado Pedro etc. etc. era coñecedor ou non de se os propietarios da tenda de campaña situada xunto do denominado River Club "se hallaban a tales horas ausentes o presentes en la tienda"?
     Non sei canto durou o pequeno trámite. Se media hora, se máis, se menos. Non volvera consultar o reloxio desde que me levantara da cama pola mañá (e levantárame abondo tarde); así que non tiña idea de a que hora entraramos no cuartel.
     Rematadas as preguntas, o garda que mecanografiara as miñas respostas entregoulle os folios resultantes ao sarxento, que os leu, pareceume, con todo coidado. Despois, o sarxento pasoumos a min.
     A ver se estaba conforme e, en caso afirmativo, se facía o favor de asinar, indicoume.
     Lino todo, sentindo a mirada do sarxento. Os outros dous gardas permanecían de pé.
     Está ben, dixen.
     Asinei. E despois de lle devolver os papeis ao sarxento, decidinme, por fin, a preguntarlle se pasara algo.
     -Nada.
     Unha denuncia que fora presentada por Dª Lidia Menéndez Fanjul, explicoume.
     Comunicoume aquela resposta como referíndose a un asunto ao que non pagaba a pena dedicarlle máis atención; ou quizais tamén nun ton ao mesmo tempo intrascendente e concluínte --é dicir, esperando de min comprensión (como así foi) do seu desexo de que dese como explicación suficiente aquela lacónica e, pese a tódolos esforzos trivializadores, intrigante noticia.