O NOSO SETENARIO LÍRICO
Non abundan na literatura galega os grandes poemas unitarios de intención simbólica. Tan escasos son que, agora mesmo, tería que pensar moito e remover moitas fichas para encontrar algún, e poida que non dese con un só poema deste feitío. E non me refiro ós grandes poemas históricos ou seudohistóricos á maneira de Os Eoas ou ás reconstruccións dun pasado imaxinario, ó xeito dos poemas artúricos de Cabanillas. Penso, máis ben, nun poema como o Fausto, salvadas todas as medidas e proporcións: un poema no que o misterio da vida e o misterio da morte aparezan envoltos en símbolos, como convén a unha materia que escapa de calquera intento de conceptualización. Un poema de contidos simbólicos, pois a función do símbolo está en dafrontarnos co misterio, sen fornecernos explicacións racionais, senon marcando un lindeiro que é a fronteira do racional, o punto a partir do cal non serve lóxica nin revén os conceptos.
O símbolo ponnos nos límites mesmos do misterio; o símbolo é unha fiestra aberta ó infindo, ó inaprehensible, ó que non podemos identificar mediante conceptos, ó misterio. E este defrontamento ó misterio é a experiencia máis fermosa que o home poida sentir, e deste defrontamento sae a Arte, a Relixión e a Ciencia. Sabémolo moi ben hoxe, cando a ciencia deixou de ser o soporte teórico para fabricar trebellos e artefactos prescindibles, e traballa de novo nos lindeiros do irracional. Pensa un, moda da lóxica borrosa –e eu espero que sexa máis que unha moda- que rompe coa idea de tercio excluso que foi un dos alicerces da nosa cultura (“unha cousa non pode ser verdade e mentira ó mesmo tempo e baixo o mesmo aspecto”) para sentar o principio de simultaneidade gradual: unha cousa pode ser verdadeira e falsa en graos diversos e a diversos niveis.
Os poetas –os grandes e verdadeiros poetas- nunca esqueceron que a función da poesía, ou unha delas, é adensar o misterio. Poderíamos dicir tamén: provocar emocións. Poida que o máis revolucionario que se poida facer hoxe no terreo da creación estética sea voltar á beleza e a emoción. Dicía Sartre, hoxe tan mal visto, que o que chamamos emoción é a brusca caída da consciencia no máxico. O que chamamos realiade, desaparece de sópeto, e aparece no seu lugar o mundo máxico. E este mundo ten o símbolo como lingoaxe.
Cesáreo Sánchez Iglesias, no A Arvore das Sete Palabras, entra neste mundo. Sete son as palabras, como sete son os días da creación. Desmond Varley escribiu sobre o número sete un libro suxestivo, que eu coñezo pola traducción portuguesa que publicou Edições 70: Sete: o número da Criação. O número sete é, universalmente, o símbolo dunha totalidade en movemento, do dinamismo total. No Apocalipse, sete son as igrexas, sete as estrelas, sete os espíritus de Deus (siñificado no año de sete ollos), sete os selos, sete as trompetas, sete as pragas, sete as copas, sete os reis...Sete eran os planetas que coñecían os caldeos, e sete son os pecados capitais. Avicena fala dos sete príncipes dos sete ceos. Sete son os Rishi védicos, que viven nas sete estrelas da osa maior. Dicía Hipócrates: o número sete, polas súas virtudes agachadas, mantén todas as cousas no ser, dá vida e movemento e influe mesmo nos seres celestiales. Según San Agostiño, o número sete mide o tempo da historia, o tempo da peregrinaxe terrea do home. Remítome ó libro de Desmond Varley para quen queira saber máis. Os que nos conformamos con menos, temos o poema de Cesáreo.
Con menos, digo, porque este poema sorprendente na nosa literatura, un poema que é a narración dunha viaxe iniciática na que reasoan as palavras acesas do Apocalipse coas colores acesas dun Beato, ten a virtude de poñernos diante o misterio, e de facelo en cada un dos seus versos e, poida tamén, en cada unha das súas palavras. Unha viaxe “ávida de amor” ou de morte. A morte dunha xoven deusa celeste –vede o poema XXX- no que hai un eco do poema inicial do amor humano, o que escribiu, ou dicen que escribiu, o sabio Salomón. Con menos, digo, porque non hai neste poema – o máis ambicioso da literatura galega- un intento de interpretar ningún absoluto, senon de recrear os mitos iniciais do amor e da morte, coa consciencia de que o presente é “un insecto efémero” todo el entregue ó amor. Materia lírica e non materia filosófica é este libro, por máis que, no noso tempo, e de volta xa de tantas supostas craridades, a Filosofía exprésase por voz de peotas. E, de novo, e como neste libro, a poesía que se enfrenta ó misterio sen pretensión de resolvelo nin explicalo.
Dixen hai tempo que entrar neste libro é entrar como nun mar no que un as veces síntese afundido para sempre, deslumbrado por unha treboada de imaxes –e volve a min a lembranza das iluminacións das follas dos Beatos do século X- de colores que non existen, ou non existen xa, pero existiron nuns tempos e nuns espacios que non viven na memoria dos homes. A busca do Libro do Destino, que ten sete selos e sete misterios e sete craridades, e sete palavras. O número sete, que é utilizado setenta e sete veces no Antigo Testamento, e sete son tamén os pasos que deu Buda –sete en cada unha as catro direccións- para medir o Universo. Ou os sete raios do sol según a tradición insdustánica: seis que van nas direccións do espacio, e o sete, que forma o centro. Sete son as palavras desta árbore –a árbore, símbolo da vida- e as etapas desta viaxe en percura da eternidade.
E unha marabilla atopar na nosa lírica un libro dete inmensa e conseguida ambición, un libro insólito do que eu, profeta desnortado, dixen hai tempo que ía ser un dos libros que ían quedar para sempre, da meia ducia cos que non poderían os anos nin as modas. Imaxes como estoupidos -¿por qué sempre me ven á memoria o Libro da Apocalipse e os seus comentos medievais?- e un inmenso poder verbal, e presencias indecisas –os Señores da Noite, o Rei Cervo- e un país que adiviñamos: o País da Beleza, o País da Árbore da Palabra.
É tanta fermosura que non podemos apreixar, pero que deixa onda nós un soar de voces milenarias que, afeitos como estamos as enganosas craridades da razón, firen e desconcertan todo o que nos coidabamos saber e entender. Un libro máxico, irrepetible, cabal e revelador.
BASILIO LOSADA