Case ao remate da súa vida, cando xa a enfermidade lle atrapallara as dores e a forzara a unha tregua xenital imposible de romper, María, a cubana, acadou o seu propósito de sempre: domar os versos.
        Todo o mundo no barrio a coñecía e sabían que era puta e negra, mais ninguén -só Pepe Queirós, o mudo- podía sospeitarlle outra afección que non fose a da arte dos orgasmos, como ela gustaba de cualificar a súa profesión frenética, nin tan sequera os seareiros máis instruídos que a miúdo foran recompensados cos seus recitais mentres queimaban todos os pecados no fume do cigarro. Algunha vez, mesmo no intre de se bateren os ventres, xurdía Nicolás Guillén coa súa prosa popular e desconcertante e puña na boca libidinosa de María aquelas palabras que semellaban ter sido creadas para os seus beizos:

No quieras nunca que mi mano escombre
en las ruinas desiertas de tu vida,
ni que me aflija, como arteria herida,
la deshonra maldita de tu nombre...

        María deixara A Habana logo da morte dos seus pais e fíxoo, non por mor da revolución, senón porque a ela non lle chistaban os barbudos e, daquela, proliferaban. Ela era comunista como case todos os cubanos pero a barba producíalle unha repulsa visceral que a puña fóra de si. Ademais, como o seu pai sempre lle falara dunha casiña moi preto da Coruña, en canto arranxou os papeis e aforrou os cartos de cen exaculacións, aterrou en Santiago disposta a comezar unha nova vida.
        A casiña fora engulipada pola expansión da cidade e ela andou de pensión en pensión, loitando coa noxenta soidade ata que bateu no barrio das Flores e coñeceu a Pepe Queirós, o mudo.
        María, a cubana, cultivou con paixón a lectura que máis tarde lle serviría para amenizar os encontros e para se arriscar ao epitafio no que acrisolaría toda unha vida de desgaste intelectivo.
        De primeiras, a lectura daquela recompilación veu dada por un malentendido nos desexos do seu pai que, nas beiras da morte, lle dixera: Se aprendes este libro chegarás ao fondo de moitas cousas. E foi así o xeito de que María, a cubana, pola interpretación equívoca do verbo aprender, consagrase toda a súa vida a memorizar aquel compendio de máis de setecentas páxinas de letra miúda e a un só espazo.
        Pepe Queirós era mudo, aínda que se lle entendía; afanaba murmurios co estómago e puña o recado nos ollos recachados cando despachaba os cupóns fraudulentos do Prodiecu que todos lle mercaban conscientes de que, aínda que xamais sairían premiados, a súa recadación tiña un destino saudoso: a cubana.
        María coñeceuno nun dos seus enredos amorosos e engaiolouna a súa afervoada virulencia no leito, pero, como el comezou a frecuentar os encontros ata o punto de non deixar pasar dous días sen a visitar, á fin, máis por esgotamento que pola compaixón dun amor imposible, decidiu ir vivir con el, convencida de que así acougaría a súa ansiedade arreminada. E non se equivocou porque Pepe Queirós amansou o seu ímpeto venéreo e xa só a conquistaba as fins de semana mentres ela declamaba coa súa dicción feiticeira as páxinas estudadas do libro interminable.
       Pepe Queirós amábaa tal como era e por iso aceptou a súa independencia. Saía pola mañá, recollía os boletos na central e non volvía deica a noite cando ela xa rematara. Houbo un tempo no que el, vendo que a escaseza de afluencia coincidía cos estragos que a idade perpetrara no seu rostro, acordou buscarlle seareiros. Mesmo unha vez, para que a depresión non a magoase, convidou a un transeúnte a se deitar de balde con ela e a animala cun par de afagos remunerados.
       Pepe Queirós queríaa, así, ao seu xeito. Conformábase con tela ao seu carón e poderlle aloumiñar o cabelo mentres durmía. Con puntualidade castrense, servíalle suculentos almorzos na cama e, antes de marchar, el limpaba a casa e deixábaa apañada porque sabía que axiña chegarían os seareiros cos que moitas veces se cruzaba nas escaleiras e aos que saudaba con domésticos acenos de complicidade.
       Pepe Queirós só a vía como súa as fins de semana cando ambos os dous quedaban na cama, el atento á televisión e ela enfrascada nos versos alleos que lle ían gastando a vida aos poucos cunha velocidade máis inexorable que a da trasfega carnal.
       El tentou de a persuadir para que renunciase a chapadura daquel libro, pero ela era teimuda e, como a súa progresión memorizadora acadara a páxina seiscentos sesenta, xa nunca apandaría co fracaso e, nin tan sequera a convalecencia nin as febres últimas, puideron coa súa cobiza envilecida.
       Pepe Queirós foi a merecida testemuña da súa consecución.
       Se María non sucumbiu antes aos rigores da enfermidade, foi porque a súa loita coa morte librouse no terreo das vontades.
       A mañá na que María morreu, el estaba alí, a par dela, acariñándolle a ducia de pelos que resistiran estoicamente á quimioterapia. Levaba dous meses no hospital, sen a penas durmir, espreitando a enfermidade e os pesadelos literarios da muller á que estaba unido por uns lazos moito máis rexos que os do amor. E morreu en presenza súa porque el non a deixou nin un só intre. De non ser pola súa axuda, a ela non lle tería abondado a vida para chegar á páxina final e cumprir co obxectivo de non defraudar a vontade póstuma do seu pai.
      Á semana do seu ingreso, o médico deu a orde ás enfermeiras de que coidasen para que a paciente non lese por lle ser prexudicial para a súa saúde, e ben que trataron de a convencer, pero, vendo que era tan imposible como absurdo, porque Pepe Queirós lle facilitaba o libro ás agachadas, axiña remataron por se confabularen coa parella e axudáronos na súa teima derradeira. Unha delas, entusiasta da poesía, escoitaba os versos cun nó na gorxa mentres a mudaba e despois ía ao baño para que non a visen chorar. Tamén o cura que asistía aos enfermos cesou na súa teima de lle confesar a concupiscente recua de pecados que ela amasara en toda a súa vida de puta e interesouse por aquelas composicións profanas; o día do enterro atreveuse a insinuar que María, a cubana, cecais fose un milagre.
       Transcorrido un mes, todo o persoal do hospital estaba atento aos progresos de María e celebraban cada páxina como unha vitoria máis da vida. Todos querían contribuír. Ninguén a entretiña con conversas inútiles. Visitas doutros enfermos, e mesmo algún vello seareiro que puxo en perigo a súa vida privada, tomábanlle a lección, como se dunha nena se tratase, e facíanlle compañía.
       Chegados á páxina setecentos trinta, María, a cubana, tivo unha forte recaída que lle alagou o rostro negro dunha cadavérica cor amarela e lle borrou a voz de raíz.
       A partir de entón, deu en nadar nos corredores o solpor palpable dunha atmosfera triste. Todos, agás o mudo, xa se resignaran e agardaban en silencio a súa morte anunciada. Mais María, a cubana, suxeita quén sabe a qué resortes da conciencia para burlar os ditados da morte, unha mañá de choiva reconstruíu a luz dos ollos e houbo de aniquilar dun susto á limpadora, que levou as maos á cabeza, como se viñese de presenciar a resurrección dun morto, cando a viu tratando de se incorporar para lle dicir ao mudo:
        - Pepe, achégame os lentes e ese maldito libro que non me deixa morrer.
       As últimas páxinas foron cousa doada; papounas cunha ardideza subversiva porque sabía que lle ía a vida niso.
       Conforme pasaba as follas e se achegaba ao remate, medraba o seu entusiasmo e, cando por fin tivo aprendido o libro todo, pediulle ao mudo o seu mellor vestido e, na sala triangular que había ao final do corredor, convocou a todos aqueles que tanto a axudaran e que, en definitiva, viñan a ser unha multitude, para que validasen o seu triunfo sobre as letras.
       Aquela mañá alumeaba o sol, como se nada. Correra a voz no hospital e os poucos que aínda nada sabían do asunto acudiron á sala do cuarto andar coa clandestina intención de veren a María, a cubana, recitar os versos innúmeros que, non sen esforzos, acadara domar.
      Dispuxéronse cadeiras, adiáronse operacións e mesmo pechou a cafetería. Pepe Queirós repartiu exemplares gratuítos da obra para cotexo do público e, como calcularon que a disertación levaría todo o día, os da cociña pregoaron bebidas e bocadillos a esgalla.
      Ás dez da mañá, arremuiñados os uns contra os outros, viron cómo María, a cubana, entraba na sala de ganchete de Pepe Queirós. Vestía un estrambótico vestiario branco que lle daba ao rostro negro unha fermosura tráxica. O mudo escoltouna ata unha especie de estrado improvisado nun curruncho da sala polo persoal sanitario e axudouna a sentar na cadeira que o director do hospital tivera a ben emprestar.
       Unha das enfermeiras aventurou un aplauso e a súa acción desatou os efectos pirotécnicos dunha chispa na pólvora porque axiña se viu secundado polo resto da concorrencia. A expectación, que medrara ata cotas insospeitadas, era unha expectación fanática. Malia que algúns acudiran por unha mestura de curiosidade e conmiseración cara a enferma, a grande maioría estaba alí por solidariedade con ela, porque lle tomaran afecto e porque, no fondo, desexaban entolecidamente que non fracasase no seu definitivo intento para ver recompensado o seu sacrificio conmovedor coa regalía dunha morte acougada.
       María era consciente da poeira que ergueran os seus propósitos pero en ningún momento esmoreceu nin sentiu o lastre do compromiso. Con mansa inmobilidade, deixou aplacar a euforia, humedeceu nun vaso de auga os beizos polposos e comezou a declamar os versos que lle gastaran a vida:

En el jardín (donde su níveo velo
la luna prende en el follaje arcano)
también yo aguardo la piadosa mano
que ha de sanar mi agudo desconsuelo...

       Segundo avanzaban as páxinas, o abraio era maior. Pepe Queirós miraba para a súa negra, vaidoso, aínda sabendo que se lle morría, e soletreaba en silencio os versos que ela estaba a dicir porque tiña o pálpito veciño de que el tamén falaba a través daquela voz que, coa súa entoación exótica, enchoupaba de melancolía a sala e os peitos espreitantes. Víaa radiante, feliz, engaiolante, como había anos, cando non lle importaba exhibir o seu erotismo rapaz os sábados pola tarde entregándose a amores involuntarios. Era a súa negra, a que agora saboreaba a súa gloria cativa e atopaba, cecais, a fondura das cousas agoiradas polo seu pai; era a que tomaba aire e sometía a todos a unha catarse turbadora.
      Ao mediodía, pasada a páxina catrocentos, fíxose un descanso para xantar. En realidade, para María non foi precisamente un descanso porque obrigárona a asinar todos os libros como se fosen da súa autoría e, malia que ninguén dubidaba do éxito final, secuestrárona con felicitacións interinas.
      Pola tarde, debido tal vez ao cansazo, á ximnasia das palabras ou ás evidentes incursións da morte, a María o rouquén alcanzoulle a voz e puxo un negro prognóstico na cavilación colectiva. Pouco a pouco, as cordas vocálicas foron afrouxando e o silencio abismal xa non garantía a audición das últimas ringleiras. Pero María, a cubana, adoecida na súa teima, seguiu a bisbar os versos cubanos ata que a noite asomou pola fiestra e asistiu ás últimas palabras:

Las brisas nocturnas, en tanto, gemían
al besar las paredes y los pálidos lienzos
y en la calma dejaban la emoción imprecisa
de un vuelo
de negros
murciélagos.

       Pepe Queirós sacouna dos aplausos porque viu que lle ardía unha luz vermella nos ollos cansos e acompañouna ao cuarto. Alí, sentado a carón dela unha vez máis, intimados polo silencio, mentres lle acariñaba o cabelo e as maos cunha delicadeza incorpórea, María, a cubana, utilizou a pouca voz que lle quedaba para lle dicir ao mudo:
       - Cariño, o meu vello tiña razón. Agora véxoo claro.
       E morreu coas palabras, como sen enfermidade, voluntariamente, envolvida nun sorriso lívido.
      Pepe Queirós non chorou. Deixouse alimentar pola inercia dos recordos e seguiu aloumiñándoa cunha emoción retrospectiva, aspirando o recendo pletórico do seu corpo e amándoa caladamente ata que unha esgazadura interior o avisou da súa morte. Daquela foi cando colleu o libro e abandonou o hospital ligado á fermosura daqueles versos comunistas.